Duszność występująca w nocy

Czym jest duszność?

Duszność definiuje się jako odczucie braku powietrza lub trudności związanych z oddychaniem. Wystąpienie uczucia braku powietrza zależy od wielu czynników, takich jak:

• środowisko naturalne,
• uwarunkowania fizjologiczne,
• uwarunkowania społeczne,
• uwarunkowania psychologiczne.

Jako objaw fizjologiczny może się pojawiać u osób podczas wzmożonego wysiłku fizycznego. Uczuciu duszności często może towarzyszyć odczucie strachu oraz lęku.

W celu oceny nasilenia duszności stosuje się skale, które mają za zadanie wystawić obiektywną ocenę nasilenia trudności w oddychaniu i monitorowania skuteczności leczenia. Mowa tu o: mMRC (ang.modifiedMediaclaResearchCouncil) oraz skala Borga.

Mechanizm powstawania duszności nie został odkryty. Uznaje się, że za pojawienie się trudności w oddychaniu odpowiedzialne są specjalne receptory umiejscowione w korze mózgowej, rdzeniu przedłużonym, a także w płucach i klatce piersiowej.

Przeczytaj też: Budzenie się w nocy – przyczyny, jak leczyć?

Klasyfikacja duszności

Ze względu na charakter, duszność można podzielić na:

• ostrą – gdy objawy rozwijają się gwałtownie (np. w odmie opłucnowej, zatorowości płucnej, zawale serca), bądź stopniowo narastają w ciągu minut do godzin lub dni (np. w stanach przebiegających ze skurczem oskrzeli: astmie oskrzelowej, zapaleniu oskrzeli, zapaleniu płuc);
• przewlekłą – która rozwija się stopniowo przez wiele miesięcy lub lat, początkowo jest to duszność występująca w czasie wysiłku, która wraz z rozwojem choroby przechodzi w duszność spoczynkową. Pojawia się w przebiegu przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, przewlekłej niewydolności oddechowej, przewlekłej niewydolności serca, nowotworach płuc, niedokrwistości;
• platypnea – charakteryzującą się zmniejszeniem nasilenia duszności w pozycji leżącej;
• duszność napadową nocną oraz orthopnoë.

Sprawdź również: Odkrztuszanie plwociny (flegmy)

Napadowa duszność nocna a orthopnoë

Napadowa duszność nocna, nazywana także astmą sercową, bądź dychawicą sercową napadową, to zaburzenie, które pojawia się w pozycji leżącej, zazwyczaj w nocy, w czasie snu. Uczucie braku powietrza zazwyczaj mija po upływie kilkudziesięciu minut od zmiany pozycji ciała z leżącej na stojącą.

Natomiast orthopnoë to objaw chorobowy, którego istotą jest to, że z powodu nasilonej duszności,chory przyjmuje przymusową pozycję stojącą lub siedzącą, opierając się rękami o jakiś przedmiot, co wspomaga oddychanie poprzez uruchomienie dodatkowych mięśni oddechowych. Objaw ten przebiega także ze zwiększeniem częstości oddechów, czyli tychypnoë.

Różnicując oba opisane wyżej stany przebiegające z dusznością, warto podkreślić, że w orthopnoë uczucie duszności mija już po kilku minutach po zmianie pozycji. Orthopnoë charakteryzuje się także tym, że występuje już po 1–2 minutach od położenia się. Natomiast, napadowa duszność nocna pojawia się później. Duszność w dychawicy sercowej ma charakter wdechowo-wydechowy, co oznacza, że występuje stale w czasie oddychania.

Zarówno duszność typu orthopnoë, jak i napadowa duszność nocna są obserwowane u pacjentów z zaostrzeniem choroby podstawowej, najczęściej w zaawansowanym stadium choroby niedokrwiennej serca. Jednakże, praktycznie nie występują u pacjentów z łagodną lub umiarkowaną niewydolnością serca, stosujących odpowiednie leczenie farmakologiczne.

Przeczytaj również: Co może oznaczać uczucie ciężkości w klatce piersiowej?

Jakie są przyczyny duszności w nocy?

Bezpośrednią przyczyną napadowej duszności nocnej jest zazwyczaj zastój krwi w krążeniu płucnym, wynikający głównie z przewlekłej lewokomorowej niewydolności serca. Do czynników wyzwalających napad duszności należą: wzmożony i nieadekwatny do przebiegu choroby wysiłek fizyczny, nadmierny stres psychoemocjonalny oraz częste błędy dietetyczne.

Do innych rzadziej występujących przyczyn duszności nocnej należą:

• przewlekłe choroby płuc – związane ze zwiększeniem wykrztuszania i wydzielania plwociny w nocy, głównie przewlekła obturacyjna choroba płuc, spowodowana uszkodzeniem struktur płuc, w wyniku przewlekłego stanu zapalnego wywołanego działaniem szkodliwych substancji znajdujących się w dymie tytoniowym. Długotrwały proces zapalny niszczy elementy miąższu płuc, a jednocześnie powoduje gromadzenie się dużych ilości śluzu i pogrubienie ścian oskrzeli, co odpowiada za występujące uczucie duszności i odkrztuszanie dużych ilości plwociny;
• zatorowość płucna – spowodowana obecnością skrzepliny w naczyniach tętniczych krążenia płucnego, najczęściej w wyniku przemieszczenia się skrzepliny z układu żył głębokich kończyn dolnych. W rzadszych przypadkach przyczyną zatoru mogą być pęcherzyki powietrza, kule cząstek cholesterolu, czy płyn owodniowy. Pojawia się nagła duszność, której często towarzyszy ból w klatce piersiowej oraz suchy kaszel;
• choroby śródmiąższowe płuc – powodujące zmniejszenie ilości miąższu płuc odpowiedzialnego za wymianę gazową np. samoistne zwłóknienie płuc, rozedma;
• choroby powodujące wzrost oporu podczas przechodzenia powietrza przez drogi oddechowe: obturacyjny bezdech senny (OBS) oraz astma. OBS polega na wielokrotnym występowaniu w czasie snu epizodów znacznie zmniejszonego lub zupełnego braku przepływu powietrza przez drogi oddechowe, w wyniku czego dochodzi do bezdechów. Niedotlenienie prowadzi do nagłego wybudzenia, z uczuciem braku powietrza, przyspieszenia oddechu i kołatania serca. Wybudzenia zwykle nie są pamiętane przez chorego, jednakże gwałtowne są zapamiętywane;
• choroby powodujące zwężenie światła oskrzeli w wyniku stanu zapalnego: infekcje bakteryjne i wirusowe dróg oddechowych, m.in. podgłośniowe zapalenie krtani (tzw. krup) charakteryzujące się nagłym początkiem, zwykle w porze nocnej. Początkowo pojawia się świst wdechowy, chrypka oraz suchy, tzw. szczekający kaszel. W miarę zwężania się okolicy podgłośniowej krtani, w wyniku obrzęku wywołanego stanem zapalnym, dochodzi do rozwoju nasilonej duszności;
• choroby pochodzenia nerwicowego – które w połączeniu z pobudzeniem psychoemocjonalnym powodują zaburzenia oddechowe, prowadzące do zmniejszonej wentylacji płuc i duszności;
• choroby metaboliczne prowadzące do zaburzeń oddychania poprzez rozwijającą się kwasicę: niewyrównana cukrzyca, mocznica (schyłkowe stadium przewlekłej choroby nerek);
• choroby związane z niedokrwistością (najczęściej wynikającą z niedoboru żelaza), która może upośledzać tolerancję poziomej pozycji ciała.

Zobacz również: Jakie są przyczyny zimnych potów?

Jakie są objawy duszności?

Do klasycznych i najczęściej występujących objawów, które towarzyszą duszności należą:

• przyspieszony oddech oraz tętno,
• podwyższone ciśnienie krwi tętniczej,
• świsty,
• kaszel,
• omdlenia,
• ból i uczucie ciężaru za mostkiem,
• nadmierne pocenie się.

Diagnostyka duszności nocnej

Dokładnie zebrany wywiad lekarski ma podstawowe znaczenie. Szczególną uwagę zwraca się na charakter, okoliczności, częstość i nasilenie duszności, a także obecność objawów towarzyszących (takich jak ból, świst wdechowy, czy wydechowy, wykrztuszanie płwociny, krwioplucie, zaburzenia neurologiczne, osłabienie siły mięśniowej), co ma kluczowe znaczenie w różnicowaniu etiologii duszności.

Warto podkreślić, że występowanie epizodów napadowej duszności nocnej powinno skłonić do poszukiwania objawów niewydolności serca. Niejednokrotnie, umiejętnie i dokładnie zebrany wywiad lekarski umożliwi wprawnemu klinicyście postawienie właściwej diagnozy.

Kolejnym etapem jest badanie przedmiotowe, które powinno obejmować ocenę oddechów, tętna, ciśnienia tętniczego,występowanie bolesności w obrębie klatki piersiowej.

Dalsze postępowanie powinno obejmować wykonanie nieinwazyjnego testu pulsoksymetrycznego, którego celem jest ocena wysycenia tlenem hemoglobiny.

Ważne jest także wykonanie badań laboratoryjnych: gazometrii krwi obwodowej, morfologii krwi obwodowej. Istotną rolę w różnicowaniu duszności mają badania obrazowe, takie zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej, a także bardziej zaawansowane techniki obrazowe, jak tomografia klatki piersiowej.

W zależności od podejrzewanej przyczyny lekarz może zlecić wykonanie: elektrokardiografii (EKG), echokardiografii, ultrasonografii żył i tętnic, badań czynnościowych układu oddechowego i innych specjalistycznych badań.

Do oceny czynności układu oddechowego najczęściej wykorzystuje się badanie spirometryczne, które polega na pomiarze objętości powietrza wydychanego i wdychanego do płuc podczas spokojnego oddechu oraz maksymalnego wdechu i wydechu, co umożliwia ocenę sprawności układu oddechowego oraz określenie rezerw wentylacyjnych w układzie oddechowym. Jest to badanie konieczne do rozpoznania i monitorowania astmy oskrzelowej oraz przewlekłej obturacyjnej choroby płuc.

Istotne znaczenie ma również wnikliwa analiza nawyków żywieniowych pacjenta oraz regularność i charakter wysiłku fizycznego, który może wpływać w sposób pozytywny, jak również negatywny na występowanie i nasilenie dolegliwości związanych z dusznością.