Choroby cywilizacyjne – czyli jakie? Rodzaje, przyczyny, jak im zapobiegać

Choroby cywilizacyjne – czym są?

Mianem chorób cywilizacyjnych (nazywanych niekiedy chorobami XXI wieku lub chorobami społecznymi) określa się schorzenia, które pojawiają się wskutek rozwoju cywilizacji i są związane ze zmianą stylu życia na coraz bardziej dynamiczny. Do najpopularniejszych zalicza się: otyłość, cukrzycę, zawał serca, miażdżycę, nadciśnienie tętnicze, nerwicę i depresję.

Im szybciej zachodzą zmiany w społeczeństwie, tym częściej choroby cywilizacyjne będą się pojawiały. Uznaje się, że częstotliwość występowania tych schorzeń jest tym większa, im wyższy jest poziom rozwoju danej zbiorowości ludzkiej. Choroby cywilizacyjne bardzo często zaliczane są do chorób przewlekłych.

Choroby cywilizacyjne nie są tym samym, co choroby zakaźne. Infekcje wirusowe lub bakteryjne powodowane są przez patogeny obecne w środowisku. Choroby XXI wieku występują głównie z uwagi na powolne zmiany zachodzące w organizmie wskutek ekspozycji na obiektywne czynniki.

Kogo dotyczą choroby cywilizacyjne?

Choroby cywilizacyjne to bardzo złożone zagadnienie, ponieważ poszczególne dolegliwości dotyczą zupełnie różnych układów organizmu i mogą dotknąć każdego z nas. Wyróżnia się ich bardzo wiele i dotykają one zarówno osoby dorosłe, pacjentów w podeszłym wieku, jak i dzieci. Statystycznie na choroby cywilizacyjne cierpią najczęściej starsi pacjenci. Wynika to przede wszystkim z ilości zmian nagromadzonych w organizmie wraz z upływem lat.

Jakie są przyczyny chorób cywilizacyjnych?

Typowe przyczyny chorób cywilizacyjnych obejmują:

• brak aktywności fizycznej;
• obecność w powietrzu licznych zanieczyszczeń, dymu papierosowego, spalin, tlenków węgla, siarki, azotu czy freonów;
• złą dietę, złożoną z silnie przetworzonej żywności (fastfoodów, słodyczy) oraz niezbilansowaną;
• stosowanie używek (np. nadużywanie alkoholu, palenie papierosów);
• czynniki genetyczne, których wagę szacuje się – w zależności od źródła – na od 12 do nawet 20%.

Łatwo zauważyć, że czynniki ryzyka chorób cywilizacyjnych są typowe dla społeczeństw silnie rozwiniętych, gdzie postępująca automatyzacja i szybkie tempo życia sprawiają, że łatwo zapominamy o roli aktywności fizycznej oraz zdrowego, zbilansowanego odżywiania.

Ile osób cierpi z powodu chorób cywilizacyjnych?

Zdaniem Głównego Urzędu Statystycznego (dane z 2020 roku) w Polsce choroby cywilizacyjne są przyczyną zgonów w nawet 65% przypadków. Z kolei WHO stoi na stanowisku, że na całym świecie z powodu chorób cywilizacyjnych co roku umiera 41 milionów ludzi.

Dokładne określenie liczby osób, która choruje lub umiera z powodu chorób cywilizacyjnych, jest praktycznie niemożliwe. Wynika to z faktu, że wiele z tych schorzeń rozwija się przez lata, nie dając żadnych sygnałów.

Jakie przykładowe rodzaje chorób cywilizacyjnych można wyróżnić?

Choroby cywilizacyjne można kategoryzować na wiele sposobów. Poniżej znajdują się najpopularniejsze z nich, z uwzględnieniem głównego ośrodka, w którym występują dolegliwości.

Choroby serca i układu krążenia

Choroby układu krążenia to jedne z najczęstszych chorób cywilizacyjnych. Obok nadciśnienia tętniczego, miażdżycy czy zawału serca powszechnie występującym problemem jest również choroba niedokrwienna serca. Profilaktyka chorób układu krążenia obejmuje przede wszystkim zmiany w diecie.

Choroby metaboliczne

Do najpopularniejszych chorób metabolicznych zalicza się cukrzycę. Polega ona na zaburzeniach wydzielania hormonów odpowiedzialnych za utrzymanie właściwego poziomu glukozy we krwi. Nieleczona cukrzyca prowadzi do wielu powikłań związanych z funkcjonowaniem narządu wzroku, nerek czy naczyń krwionośnych i może przyczyniać się do przedwczesnej śmierci chorego.

Choroby nowotworowe

Wraz z rozwojem cywilizacji wzrasta liczba diagnozowanych nowotworów, takich jak rak płuc, rak jelita grubego czy rak żołądka. Podjęcie szybkiego leczenia nowotworu jest kluczowe dla zwiększenia szans pacjenta na przeżycie. W praktyce jednak odpowiednia kuracja okazuje się często zbyt kosztowna lub niedostępna.

Choroby układu oddechowego

Do chorób układu oddechowego zalicza się przede wszystkim takie schorzenia, jak przewlekła obturacyjna choroba płuc. Powoduje je wzrastające skażenie środowiska, palenie tytoniu oraz nawracające zapalenia dróg oddechowych.

Choroby psychiczne

Choć mogłoby się wydawać, że zaburzenia psychiczne nie zagrażają zdrowiu, badania pokazują, że wiele problemów o podłożu psychicznym lub psychiatrycznym negatywnie odbija się na funkcjonowaniu organizmu. Pacjenci, u których występują objawy zaburzeń psychicznych, wolniej powracają do zdrowia, czerpią mniejszą radość z życia i częściej chorują. Typowe zaburzenia psychiczne zaliczane do chorób cywilizacyjnych to m.in. depresja, nerwica czy zaburzenia lękowe.

Choroby neurodegeneracyjne

Do chorób neurodegeneracyjnych zalicza się m.in. chorobę Alzheimera i Parkinsona. Prowadzą one do stopniowego upośledzenia funkcji poznawczych i ruchowych. Mają podłoże genetyczne.

Profilaktyka chorób cywilizacyjnych

Na dziś opracowano jedynie ogólne wytyczne, które pozwalają zapobiegać chorobom cywilizacyjnym. Zapobieganie chorobom cywilizacyjnym polega przede wszystkim na wprowadzeniu szeregu drobnych zmian obejmujących zdrowie fizyczne, styl życia czy model odżywiania i wygląda podobnie w przypadku ludzi na całym świecie. Poprzez zdrowy tryb życia można zminimalizować oddziaływanie czynników ryzyka.

Podstawą zachowania zdrowia i utrzymania prawidłowej masy ciała jest zbilansowane odżywianie. Zła dieta oparta na żywności przetworzonej powinna być zastąpiona spożywaniem odpowiednio dużej ilości warzyw, owoców, błonnika i węglowodanów złożonych. Ważne jest też ograniczenie spożycia tłuszczów nasyconych na rzecz nienasyconych.

Istotne znaczenie ma aktywność fizyczna. WHO zaleca wszystkim osobom dorosłym minimum 150-300 minut aktywności o umiarkowanej intensywności w skali tygodnia (albo połowę tej objętości w przypadku wysiłku o wysokiej intensywności).

Brak aktywności fizycznej to nie jedyny problem naszych czasów. Przewlekły stres powoduje wzrost stężenia kortyzolu i pociąga za sobą wiele negatywnych konsekwencji. Dlatego tak ważna jest umiejętność wyciszania się, np. poprzez praktykę mindfulness, zajęcia jogi lub w inny sposób.

Choroby cywilizacyjne rozwijają się powoli, a pacjenci często przez lata nie zdają sobie sprawy z problemów zdrowotnych. Aby móc w porę zareagować i podjąć skuteczne leczenie, ważne jest regularne poddawanie się badaniom profilaktycznym. Wbrew pozorom nie muszą być one bardzo specjalistyczne. Pierwsze objawy zaburzenia stanu zdrowia widać już w wynikach morfologii krwi czy w podstawowych badaniach hormonalnych. Wczesne wykrywanie chorób oraz ich prewencja jest niezwykle ważna dla ogólnego dobrostanu organizmu.

Choroby cywilizacyjne przychodzą wraz z postępem cywilizacyjnym i nie da się wyeliminować ich z życia społeczeństw. Poprzez wprowadzenie odpowiednich zmian w codziennym życiu można jednak zmniejszyć ryzyko wystąpienia dolegliwości i kontrolować przebieg choroby, jeśli się ona pojawi.