Szczepionka a odporność

Mechanizmy obronne organizmu człowieka

Każdy organizm jest stale narażony na działanie różnych czynników infekcyjnych, takich jak wirusy bakterii, grzyby chorobotwórcze, a także pasożyty, które mogą powodować niebezpieczne dla życia choroby.

Wszyscy posiadają mechanizmy obronne, które mają za zadanie rozpoznać patogen, unieszkodliwić oraz usunąć go z organizmu. Pierwszym z nich jest istniejąca od urodzenia odporność nieswoista, która wykorzystuje naturalne bariery ochronne. Stanowi ją nieuszkodzona skóra i jej kwaśne pH, błona śluzowa i jej wydzieliny, lizozym w łzach, ślinie, a także gwałtowne reakcje oczyszczające drogi oddechowe i pokarmowe, czyli kaszel, kichanie, wymioty oraz biegunka. Jeśli tylko nie zapobiegną one wniknięciu patogenu do organizmu, do działania przystępują komórki układu odpornościowego, do najważniejszych należą limfocyty T oraz B. Mają one udział w wytwarzaniu odporności swoistej, skierowanej przeciwko konkretnemu antygenowi. Dzieli się ona na czynną, bierną oraz czynno-bierną Na odporność bierną składa się naturalna oraz sztuczna. Naturalna odporność rozwija się u dziecka, w wyniku przeniknięcia przeciwciał matki przez łożysko, natomiast sztuczna przez podanie gotowych przeciwciał. Na czynną składa się odporność naturalna, która powstaje w organizmie po przebytym zakażeniu oraz sztuczna wytworzona po podaniu szczepionki. Odporność czynno-bierna polega na jednoczesnym podaniu immunoglobulin oraz szczepieniu.

Przeczytaj też: Wścieklizna – przyczyny, objawy, leczenie, profilaktyka

Co to jest szczepionka?

Szczepienia ochronne zmniejszyły w znacznym stopniu zapadalność na choroby zakaźne jak gruźlica, krztusiec, odra. Głównym wskazaniem do szczepienia jest ochrona osoby przed zachorowaniem oraz zmniejszenie ryzyka przeniesienia patogenów na osoby niezaszczepione w populacji. Szczepienie uruchamia szereg reakcji układu immunologicznego, które są podobne do pojawiających się po naturalnym kontakcie czynnikiem chorobotwórczym. Prowadzą one do aktywacji limfocytów i wytworzeniu swoistych przeciwciał bez objawów choroby.

Szczepionka jest produktem pochodzenia biologicznego, jej wytworzenie jest związane ze zmianą właściwości patogenu lub jego produktów, tak by nie były niebezpieczne, ale zachowały zdolność do pobudzenia układu odpornościowego. Po podaniu szczepionki, rozwija się pierwotna odpowiedź poszczepienna. W surowicy pojawiają się swoiste przeciwciała klasy IgM, IgA oraz IgG. Powstają także komórki pamięci immunologicznej, które mają zapewnić długotrwały efekt ochronny szczepienia. Po ponownym kontakcie z antygenem, komórki pamięci immunologicznej prowadzą do powstania wtórnej, poszczepiennej odpowiedzi. Charakteryzuje się ona szybkim wytwarzaniem swoistych przeciwciał w klasie IgG, które mają za zadanie zapobiec rozwojowi choroby.

Przeczytaj: Szczepienie przeciw polio – zwykłe czy skojarzone?

Szczepionki mogą być podawane drogą dojelitową, pozajelitową (domięśniowa, podskórna, śródskórna) oraz tzw. śluzówkowa (donosowa).

Rodzaje szczepionek

W zależności od rodzaju antygenu zawartego w szczepionce wyróżnia się cztery typy szczepionek:

• Zawierające żywe mikroorganizmy:
  • naturalne – odzwierzęce o zmniejszonej zjadliwości (ospa prawdziwa, gruźlica),
  • atenuowane – pozbawione właściwości zakaźnych (odra, różyczka, świnka),
• zawierające martwe pełne komórki drobnoustroju:
  • wirusy (wścieklizna, WZW typu A),
  • bakterie (krztusiec, dur brzuszny, cholera, dżuma),
• zawierające izolowane antygeny komórek:
  • polisacharydy otoczkowe ( Streptococcus pneumoniae ),
  • antygen powierzchniowy (WZW typu B),
  • neuraminidaza i hemaglutynina (grypa),
• zawierające toksoidy (toksyny bakteryjne pozbawione właściwości toksycznych):
  • toksoid tężcowy,
  • toksoid błoniczy.

Szczepionki swoiste pobudzają do działania układ odpornościowy, którego komórki są skierowane przeciwko konkretnemu antygenowi. Szczepionki monowalentne zawierają jeden gatunek lub typ drobnoustroju, z kolei poliwalentne posiadają kilka antygenów tego samego gatunku drobnoustroju. Szczepionki skojarzone zawierają antygeny kilku gatunków drobnoustrojów w jednej strzykawce np. czteroskładnikowa przeciw różyczce, odrze, śwince i ospie wietrznej, natomiast szczepionka trójskładnikowa przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi.

Szczepionki zawierające żywe drobnoustroje zazwyczaj mają większą zdolność do wytwarzania swoistej odpowiedzi immunologicznej, co jest związane z namnażaniem się żywych drobnoustrojów w organizmie, wydłużonym czasem pobytu antygenu we wnętrzu ciała.

Skuteczność szczepionki zależy od rodzaju i dawki antygenu, drogi podania, zawartości adiuwantów oraz od stanu układu odpornościowego osoby szczepionej. Adiuwanty są to substancje spowalniające uwalnianie antygenu z miejsca podania szczepionki, a także wzmacniające odpowiedź poszczepienną organizmu. Jej skuteczność może ulec znacznemu zmniejszeniu.

Wiele patogenów tym wirus grypy, zmieniają swoje cechy na drodze mutacji, przez co szczepionki ochronne przestają być wobec nich skuteczne. Dodatkowo w miarę upływu czasu poziom przeciwciał ulega zmniejszeniu, czego konsekwencją jest obniżenie nabytej odporności organizmu. Wymaga to stałego monitorowania oraz wprowadzanie dawek przypominających zwłaszcza dla osób dorosłych i w starszym wieku.