Zgryz krzyżowy (u dzieci i dorosłych) – przyczyny, objawy, leczenie

Zgryz krzyżowy – przyczyny

Zgryz krzyżowy to wada ortodontyczna w zakresie ułożenia zębów w płaszczyźnie pośrodkowej – polegająca na zachodzeniu zębów dolnych na zęby górne. Dochodzi do poprzecznego przesunięcia żuchwy względem szczęki w stronę lewą lub prawą. Zęby dolne przykrywają zęby górne po jednej stronie.

Wyróżniamy zgryz krzyżowy przedni lub zgryz krzyżowy boczny – w zależności od tego, które zęby są przesunięte. Pierwszym zauważalnym objawem jest asymetria linii pośrodkowej warg i przednich siekaczy – krzywy zgryz.

Wpływ na powstanie tej wady ortodontycznej ma bardzo wiele czynników. Powodów można doszukiwać się głównie w dwóch aspektach.

• Pierwszym są wady wrodzone oraz te powstałe w wyniku nieprawidłowego przebiegu ciąży. Wady genetyczne w postaci nieprawidłowego rozwoju szczęki lub żuchwy są bardzo rzadkie i niezależne od nas. Natomiast istotny jest wpływ przebytych chorób wirusowych w trakcie ciąży oraz unikanie używek, takich jak papierosy i alkohol.
• Drugim aspektem jest rozwój dziecka przez pierwsze lata życia. Zasadniczy wpływ ma unikanie złych nawyków, takich jak: nadmierne ssanie palca lub smoczka, zbyt częste trzymanie języka między zębami, miękka papkowata dieta oraz oddychanie przez usta.

Powodem powstania opisywanej wady zgryzu może być także: nadużywanie leków, nadmierny stres i zła dieta matki. Istotny jest również przebieg porodu – np. poród kleszczowy (na szczęście jest to już bardzo rzadko stosowana praktyka).

Konieczne jest też dbanie o zęby mleczne od samego ich wyrznięcia. Wczesna utrata zęba spowodowana próchnicą powoduje bowiem przyszłe przesunięcia zębów stałych. Wszystkie te czynniki mogą powodować wystąpienie zgryzu krzyżowego u dzieci.

Przeczytaj: Ból szczęki – możliwe przyczyny

Jakie są objawy zgryzu krzyżowego?

Za główny powód tego zaburzenia przyjmuje się zwężenie górnego łuku zębowego, czyli szczęki, lub rzadziej rozszerzenie dolnego łuku zębowego, czyli żuchwy. Może być to trudne do zauważenia bez specjalistycznych badań, np. bez wykonania zdjęcia rentgenowskiego. Występuje też kilka łatwo dostrzegalnych objawów.

• Przesunięcie linii pośrodkowej zębów – przerwa między górnymi jedynkami powinna być w tej samej linii co przerwa między jedynkami dolnymi. W zgryzie krzyżowym dochodzi do przemieszczenia zębów siecznych.
• Asymetria warg – warga dolna zostaje przesunięta w kierunku występującej wady zgryzu.
• Zaburzenie toru ruchu żuchwy – przy otwarciu ust dolna szczęka powinna poruszać się w prostej linii. Przy krzywym zgryzie często dochodzi do zbaczania żuchwy w stronę wady.
• Zapadnięcie wargi górnej – w przypadku gdy występuje zgryz krzyżowy całkowity i wszystkie zęby żuchwy przykrywają zęby szczęki, dochodzi do dominacji dolnej części twarzy nad górną i warga dolna jest wysunięta.

Jest to większość objawów, jakie pacjent może zauważyć samodzielnie podczas obserwacji w lustrze. Do pełnego zdiagnozowania zgryzu krzyżowego niezbędne będzie badanie przez specjalistę oraz wykonanie zdjęć rentgenowskich w celu zobrazowania położenia kości. Dopiero wtedy będzie możliwe leczenie wady zgryzu.

Zgryz krzyżowy u dzieci – leczenie

Jeżeli chodzi o zgryz krzyżowy, leczenie u dzieci znacznie różni się od postępowania u osób dorosłych. Nie jest ukończony wzrost kości, dlatego na zęby można założyć aparat, który sprawi, że asymetrie w rozwoju będą się wyrównywać.

U dzieci poniżej 10. roku życia stosuje się wyjmowany aparat na zęby, który funkcjonuje jak prowadnica do prawidłowego wzrostu. Zakładany na noc, pomaga w prawidłowym rozwoju kości szczęk. U starszych dzieci – powyżej 10. roku życia – stosuje się aparaty stałe.

W przypadku zbyt małej szczęki stosuje się aparat ortodontyczny typu Hass lub Hyrax. Służy on do rozsuwania szczęki na boki w celu jej poszerzenia. Dzięki temu, że rozwój kostny nie został jeszcze ukończony, możliwe jest całkowite wyeliminowanie wady, jaką jest zgryz krzyżowy.

Leczenie zgryzu krzyżowego u dorosłych

Leczenie zgryzu krzyżowego u dorosłych jest bardzo utrudnione. Nie jest możliwe rozszerzenie szczęki, ponieważ kość zakończyła swój wzrost.

W przypadku wady, jaką jest zgryz krzyżowy, aparat ortodontyczny służy do przesunięcia zębów w płaszczyźnie pionowej, co powinno w pewnym stopniu wyrównać krzywy zgryz, lecz w przypadku wad spowodowanych zaburzeniem symetrii szczęki do żuchwy zgryz krzyżowy nigdy nie zostanie w pełni wyrównany bez ingerencji chirurgicznej.

Jedynym możliwym rozwiązaniem jest operacja szczękowa. Polega ona na kontrolowanym odłamaniu kości szczęki od reszty czaszki i zamocowaniu jej na płytach tytanowych i śrubach kostnych w ustalonym wcześniej położeniu przez ortodontę. Zostaje wtedy uzyskana poprawna relacja szczęki do żuchwy i zachowana symetria obu kości.

Zgryz krzyżowy – powikłania

W dłuższej perspektywie dochodzi do zaburzeń całego układu żucia. Mięśnie po stronie wady przejmują większość pracy podczas przeżuwania pokarmu. Wynikiem tego jest asymetria sił zgryzowych. Ponadto zgryz krzyżowy ma wpływ na kondycję stawu skroniowo żuchwowego. Objawia się to przeskakiwaniem krążka w stawie oraz trzaskami podczas szerokiego otwarcia ust.

Może pojawić się też zgryz przewieszony po przeciwnej stronie od wady – jest to brak kontaktu między zębami górnymi a dolnymi. Dlatego aparat na zęby (w celu leczenia wady zgryzu) powinien być założony jak najwcześniej, aby nie dopuścić do wystąpienia zgryzu krzyżowego u osoby dorosłej.

Bibliografia:

• Karłowska I., Zarys współczesnej ortodoncji, wydanie 4. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2016.
• Komorowska A., Materiały i techniki ortodontyczne, wydanie 1. Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Ortodontycznego, Warszawa 2009.
• dos Santos J., Okluzja – zasady i leczenie. Wydawnictwo Kwintesencja, Warszawa 2016.