Aftowe zapalenie jamy ustnej – przyczyny, objawy, leczenie

Jakie objawy dają afty w jamie ustnej?

Chorzy z aftowym zapaleniem jamy ustnej nie wykazują objawów ogólnoustrojowych. Symptomy mogą obejmować odczucia, takie jak: pieczenie, swędzenie lub kłucie (poprzedzają one pojawienie się zmiany) oraz ból, często nieproporcjonalny do rozległości zmiany, nasilający się podczas spożywania pokarmów – szczególnie kwaśnych. Ból w jamie ustnej jest najbardziej intensywny bezpośrednio po uformowaniu się zmiany na śluzówkach. Dolegliwości ustępują w miarę leczenia.

Afty to okrągłe, małe rany na błonie śluzowej jamy ustnej, które:

• mogą być przyczyną niewielkiej opuchlizny w jamie ustnej;
• powodują ból i dyskomfort, zwłaszcza w przypadku kontaktu z pokarmem lub językiem;
• powodują trudności w jedzeniu oraz pielęgnacji jamy ustnej;
• ulegają podrażnieniu przez gorące, słone, pikantne lub kwaśne potrawy.

Zobacz też: Opuchlizna od zęba – jakie są przyczyny?

Zmiany na języku w aftowym zapaleniu jamy ustnej zaburzają procesy mówienia i żucia, a owrzodzenia podniebienia miękkiego, części ustnej gardła lub przełyku mogą powodować ból podczas połykania. Ciężka postać choroby, charakteryzująca się praktycznie stałym owrzodzeniem (gdy nowe zmiany powstają przed zniknięciem starych), powoduje wyniszczający ciągły ból, utratę masy ciała i niedożywienie. Wykwit pierwotnie rozwija się na podłożu zapalnym, lekko obrzękłym.

Żółtawy nalot jest wysiękiem włóknikowym tworzącym się na powierzchni obumarłego nabłonka. Po zdarciu nalotu odsłania się powierzchowna sącząca nadżerka. Gojenie się wykwitu trwa od kilku dni do dwóch tygodni, o ile nie dołączy się wtórnie zakażenie. Wrzód otacza rumieniowa otoczka. Wielkość, liczba, lokalizacja, czas gojenia i częstotliwość między epizodami powstawania wrzodów są zależne od podtypu aftowego zapalenia jamy ustnej.

To też może Cię zainteresować: Ból podniebienia – przyczyny, objawy, leczenie

Aftowe zapalenie jamy ustnej – przyczyny

Przyczyna (zapewne wieloczynnikowa) aftowego zapalenia jamy ustnej nie jest do końca poznana. Badania wyeliminowały bakteryjny czynnik chorobotwórczy. Choroba nie jest zakaźna i nie przenosi się drogą płciową. Przyczyn powstawania aft jest wiele i w żaden sposób nie można ich zakwalifikować jako grzybicze. Aftozy, pomimo rzekomego podłoża immunologicznego, nie zachowują się w żadnej mierze tak samo jak inne tego typu choroby.

Nie stwierdza się również korelacji aftowego zapalenia jamy ustnej z innymi chorobami autoimmunologicznymi. Około 40 proc. chorych wykazuje występowanie tego schorzenia w rodzinie, co wskazuje na genetyczną predyspozycję do zachorowań. Na przebieg choroby i pojawianie się wykwitów ma wpływ grubość błony śluzowej jamy ustnej, a co za tym idzie, wszystkie czynniki zmniejszające jej grubość mają bezpośredni wpływ na pojawianie się aft. Należą do nich:

• niedobór witaminy B₁₂ , żelaza i kwasu foliowego,
• miejscowe urazy drażniące błonę śluzową,
• zaburzenia hormonalne,
• stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej,
• alergia pokarmowa,
• laurylosiarczyn sodu (powszechny składnik past do zębów).

Aftowe zapalenie jamy ustnej jest często również objawem chorób ogólnoustrojowych, takich jak: celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna, choroba Behçeta, choroba Reitera.

Małe i duże afty oraz wyprysk opryszczkowy

• Afty mniejsze (czyli afty Mikulicza) znane są jako afty przewlekłe nawrotowe (aphthae chronice recidivae) lub RAS-recurrent aphtous stomatitis. Zmiany te na ogół mają średnicę mniejszą niż 10 mm. Aftom małym towarzyszy często bolesne powiększenie okolicznych węzłów chłonnych. W zachorowaniach na aftowe zapalenie jamy ustnej znaczną rolę odgrywają predyspozycje rodzinne oraz czynniki genetyczne. Przypadki aftozy odnotowane w rodzinie obarczają potomstwo 90-procentowym ryzykiem wystąpienia schorzenia.
• Afty duże (afty Suttona) – niekiedy opisywane jako zapalenie okołogruczołowe martwicze nawrotowe ( periadenitis mucosa necrotica recurrens ). Inne nazwy: aphthae resistentiae oraz stomatitis necrotica recurrens. Duże wrzody aftowe wykazują podobny obraz jak małe, jednak ich średnica wynosi powyżej 10 mm, także głębokość owrzodzenia jest większa. Ponieważ zmiany są większe, gojenie trwa dłużej (20–30 dni) i może pozostawiać blizny. Bywa, że towarzyszy im gorączka i ogólne osłabienie. Każdy epizod owrzodzenia zwykle daje większą liczbę wrzodów, a czas pomiędzy kolejnymi atakami jest mniejszy niż przy aftach małych.
• Stomatitis herpetiformis, czyli wyprysk opryszczkowy nawrotowy (eruptio herpetiformis reccurens). Zmiany przypominają pierwotne zapalenie wirusem opryszczki. Podobnie jak wszystkie aftozy, choroba nie jest zakaźna. W przeciwieństwie do opryszczki zmiana na błonie śluzowej nie jest poprzedzona wystąpieniem pęcherzyka. Wykwity są mniejsze niż 1 mm i często występują w grupach liczących nawet po sto jednostek. Sąsiadując ze sobą, mogą zlewać się w całość. Schorzenie jest niezwykle bolesne, występuje z większą częstotliwością niż afty duże oraz mniejsze.

Afty w jamie ustnej – jakie badania wykonać?

Rozpoznanie aftowego zapalenia jamy ustnej opiera się głównie na wyglądzie klinicznym i historii medycznej. Najważniejszą cechą diagnostyczną jest historia nawracających, podlegających samoistnemu wyleczeniu owrzodzeń występujących w dość regularnych odstępach czasu.

Jeżeli afty występują częściej niż raz w roku, należy udać się do specjalisty periodontologa (specjalista zajmujący się leczeniem chorób błony śluzowej), który zaleci niezbędne badania i leczenie. Ogólnoustrojowe przyczyny najczęściej są diagnozowane u osób starszych, bez wcześniejszych epizodów aftoz. Zaleca się badania krwi, aby wykluczyć:

• anemię,
• niedobór żelaza, kwasu foliowego lub witaminy B₁₂ ,
• ​​celiakię.

Aby zdiagnozować przyczyny alergiczne, na które wskazuje związek spożywania niektórych pokarmów z epizodami owrzodzenia, wykonuje się testy płatkowe.

Czytaj również: Zapalenie języka – przyczyny, objawy, jak leczyć?

Leczenie aftowego zapalenia jamy ustnej – sposoby na afty

Przed rozpoczęciem leczenia farmakologicznego aftowego zapalenia jamy ustnej należy wyeliminować miejscowe czynniki drażniące, które mogą przyczynić się do powstawania aft, tj.:

• ostre brzegi zębów,
• nieprawidłowe wypełnienia protetyczne,
• kamień nazębny,
• ostre fragmenty aparatów ortodontycznych.

Podczas leczenia aft w jamie ustnej należy zrezygnować z gorących lub kwaśnych pokarmów i napojów. Pomocne będzie też wyłączenie z diety owoców cytrusowych oraz czekolady. U pacjentów narażonych na zwiększony stres należałoby rozpocząć terapię relaksacyjną lub psychologiczną. Terapia niestety rzadko prowadzi do całkowitego wyleczenia, uzyskuje się jedynie mniejszą częstotliwość występowania wykwitów, szybsze ich gojenie i zmniejszenie dolegliwości bólowych. Najważniejszą czynnością jest pełna higienizacja jamy ustnej, a także utrzymywanie wysokiej higieny. Jaki lek na afty wybrać?

Skutecznym sposobem na afty jest stosowanie żelu, który izoluje zmiany, a tym samym – zmniejsza odczuwanie bólu. Preparaty takie otrzymamy w aptece (bez recepty). Są bezpiecznie i znacznie podnoszą komfort życia. Ich stosowanie nie wyklucza innych form leczenia.

Leki na afty

Leczenie lżejszych postaci aftowego zapalenia jamy ustnej, z mniejszą ilością rzadziej powstających wykwitów, wymaga stosowania preparatów miejscowych przepisanych przez lekarza stomatologa.

Leczenie ciężkich przypadków nawrotowej postaci aftozy wymaga stosowania leczenia ogólnoustrojowego. Należy pamiętać, że niektóre stosowane leki mają poważne działania niepożądane i należy rozpatrzyć celowość ich stosowania. Do leków ogólnoustrojowych zaliczamy:

• leki immunomodulujące (lewamisol, imudon, preparat torfowy Tołpy)‏ ,
• gamma-globulinę,
• lizynę,
• kortykosteroidy,
• witaminy.

Dotychczasowe próby stosowania laserów biostymulujących dają bardzo obiecujące rezultaty. Zaobserwowano wyraźne zmniejszenie bólu po 12 godzinach od pierwszego zabiegu oraz całkowite jego ustąpienie po 48 godzinach. Natomiast pełne wyleczenie zmian nastąpiło w ciągu 3–7 dni.