Prosta czynność, wykonywana regularnie, może uratować życie
Gruczoł mlekowy lub sutkowy (potocznie pierś) jest parzystym narządem, wspólnym wszystkim ssakom. Położony jest on w przedniej części klatki piersiowej, pomiędzy trzecim a siódmym żebrem. Zarówno lewa pierś, jak i prawa pierś zazwyczaj są symetryczne, choć niewielkie różnice w wielkości i kształcie są zjawiskiem całkowicie normalnym.
Budowa piersi w większości opiera się na tkance łącznej, podskórnej tkance tłuszczowej otaczającej gruczoł oraz naczyniach krwionośnych, limfatycznych i sieci nerwów. W szczytowej części gruczołu znajduje się brodawka sutkowa i otoczka. Mają one widocznie ciemniejszą barwę za sprawą zgromadzonej w tym miejscu melaniny. W obrębie brodawki znajdują się również ujścia kanalików mlecznych, co sprawia, że jej powierzchnia jest nierówna.
Główną funkcją piersi jest produkowanie i wydzielanie mleka. Przygotowując się do okresu laktacji i karmienia noworodka, piersi podlegają wielu zmianom. Początkowo pod wpływem hormonów dają one szereg dolegliwości: obrzęk piersi, tkliwość, ból i swędzenie piersi i sutków oraz rozstępy na piersiach, związane z powiększaniem się gruczołu i przygotowaniem do zbliżającej się laktacji. Podczas ciąży na powierzchni piersi uwidaczniają się żyły o ciemniejszym zabarwieniu. W późniejszym okresie może pojawić się wydzielina, tzw. siara (początkowe mleko).
Niektóre zmiany w czasie ciąży i po porodzie bywają niepokojące. Należy zasięgnąć pomocy w sytuacji, gdy:
Niewielkie dolegliwości (lekki obrzęk piersi, pogryzione brodawki czy otarcia i zaczerwienienia) likwiduje zazwyczaj delikatny masaż piersi oraz naprzemienny chłodny i ciepły okład.
Profilaktyka i badania w obrębie piersi służą głównie zapobieganiu złośliwym nowotworom piersi, są też pomocne w wykryciu niebezpiecznych zmian we wczesnych stadiach, które można całkowicie wyleczyć. Badania profilaktyczne są bezbolesne i w wielu przypadkach ratują życie – złośliwe nowotwory zbierają śmiertelne żniwo wśród kobiet na całym świecie od lat.
Samobadanie piersi polega na delikatnym uciskaniu powierzchni piersi (centymetr po centymetrze) i jest najbardziej komfortowym badaniem, które wykonywane regularnie, pozwala wychwycić nawet niewielką nieprawidłowość. Trzeba się tak badać raz w miesiącu. Zaniepokoić powinna zmiana kształtu piersi, zmiana koloru skóry (ciemniejsze plamy lub zaczerwienienie), wklęśnięcie brodawki sutkowej, wyczuwalna nierówność pod skórą lub guzek, wyciek z brodawki.
Badanie ginekologiczne to podstawa wszelkiej diagnostyki. Wizyta u ginekologa powinna mieć miejsce raz w roku i obejmować profilaktyczne badania. Lekarz robi wtedy badanie USG przezpochwowe, pobiera wymaz z pochwy do badania cytologicznego, wykonuje fizykalne badanie piersi oraz, co jest równie ważne, odpowiada na nurtujące pytania.
USG piersi – badanie to powinno być wykonywanie co roku po ukończeniu 25. roku życia. W przypadku negatywnego wywiadu lekarskiego – częściej. Pozwala ono na wczesne wykrycie wielu nieprawidłowości i poprzedza wykonanie każdej biopsji cienkoigłowej.
Mammografia (prześwietlenie piersi) to badanie niezbędne w profilaktyce raka piersi po 40. roku życia. Wykonuje się je raz na 2 lata, a w przypadku szczególnych zaleceń – częściej.
Biopsje piersi wykonywane są w przypadku podejrzenia niebezpiecznej zmiany. Polegają na pobraniu przy pomocy igły (biopsja cienkoigłowa) fragmentu tkanki do badań histopatologicznych. Badanie to robi się pod kontrolą USG lub mammografu, jednak nie daje takiej pewności, jak późniejsze badanie histopatologiczne, które jest ostatnim etapem diagnostyki potwierdzającej lub wykluczającej raka piersi. Biopsja mammotomiczna (gruboigłowa przy użyciu próżni) to jedno z najnowocześniejszych badań tego typu, pozwalające na jednoczesne pobranie kilku fragmentów guza do badania.
Galaktografia to badanie umożliwiające obserwację przewodów mlecznych piersi. Pozwala na wykrycie zmian nowotworowych powstających w ich obrębie (nowotwory przewodowe).
Nie każdy objaw nieprawidłowości w piersi musi budzić strach. Wiele z nich, związanych np. z bólem piersi przed okresem czy wyczuwalnymi niewielkimi zmianami, może być spowodowanych przez PMS (zespół napięcia przedmiesiączkowego) i wahania hormonalne w organizmie.
Pęcherzyki wypełnione płynem, w badaniu palpacyjnym często wyczuwane jako guzki, mogą budzić niepokój. Torbiele w piersi są niegroźnymi zmianami, choć niekiedy objawem może być promieniujący ból określany jako bolący guzek w piersiach. Torbiele diagnozuje się wykonując biopsję cienkoigłową, a w razie potrzeby, przy pomocy nakłucia, usuwa się płyn wypełniający torbiel.
Gruczoł piersiowy jest wspólny wszystkim ssakom, ale jedynie u kobiet następuje pełny jego rozwój. U mężczyzn zazwyczaj pozostaje on niewielkiej wielkości – około 1,5 cm. Silniejszy wzrost i wykształcenie większego gruczołu to ginekomastia. U jej podłoża leży często genetyka lub wahania hormonalne.
Gruczolakowłókniaki na ogół występują w środkowej części piersi, w okolicy sutkowej. W badaniu palpacyjnym wyczuwane są jako gładkie, twarde zmiany. Badanie USG gruczołów sutkowych może potwierdzić ich obecność, dodatkowo wykonuje się biopsje cienkoigłową. Włókniaki w piersiach zazwyczaj są zmianami niegroźnymi, choć sporadycznie mogą się przekształcić w zmiany nowotworowe. U osób młodych poddaje się je obserwacji (wiele gruczolakowłókniaków zanika samoistnie), natomiast po 30. roku życia zmiany te usuwa się operacyjnie, coraz częściej przy użyciu biopsji mammotomicznej.
Brodawczaki piersi to charakterystyczne twory, które pojawiają się jedynie u kobiet, które są przed menopauzą. Typowym objawem jest wyciek surowiczego lub mlecznego płynu po naciśnięciu brodawki. Może pojawić się również krwawa wydzielina. Jedynym sposobem pozbycia się brodawczaków jest zabieg chirurgiczny.
Nowotwory to grupa najpoważniejszych schorzeń w obrębie piersi. Mogą mieć one charakter łagodny lub złośliwy, w postaci guza lub nacieku. Różne odmiany nowotworów piersi należą do najczęstszych przyczyn śmiertelności kobiet. Rak może wystąpić w każdej z tkanek, które tworzą pierś. Najczęściej nieprawidłowe komórki pochodzą z przewodów wewnątrz gruczołu (rak przewodowy), równie często występuje rak sutka, nieco rzadziej pochodzi ze zrazików, czyli płatów tworzących pierś (rak zrazikowy), jeszcze rzadziej spotykaną odmianą jest nowotwór pochodzący z tkanki mięśniowej piersi (mięsaki).
Dysplazja (mastopatia) sutka, czyli nieprawidłowości w jego obrębie, dotyczą również mężczyzn. Choć ten typ nowotworu złośliwego to zaledwie niecały 1 proc. wśród męskiej populacji, to bywa równie groźny jak u kobiet. Zdarza się częściej w podeszłym wieku i zwykle jest spowodowany czynnikami genetycznymi (mutacje BRCA 2) lub nieprawidłowościami hormonalnymi.
Przyczyny nowotworów piersi nie są do końca poznane, ale niektóre czynniki znacznie zwiększają ryzyko wystąpienia raka. Czynniki genetyczne (mutacja w obrębie genu BRCA 1, przyjmowanie antykoncepcyjnych preparatów hormonalnych czy brak laktacji lub pierwsza laktacja po 35. roku życia).
Do wczesnych objawów nowotworów można zaliczyć delikatne zniekształcenia skóry w okolicy rozwijającego się guza, obrzęk i ból piersi, zaczerwienienie i owrzodzenie skóry, wyczuwalne zgrubienie lub guzek w piersi. W późniejszych etapach pojawiają się zmiany przypominające wyglądem „skórkę pomarańczy” – objaw częsty również w nowotworach zapalnych piersi, nacieki i owrzodzenia piersi oraz ból mogący świadczyć o przerzutach nowotworu.
Leczenie piersi przeprowadza się operacyjnie. Zabiegi dotyczą usunięcia guza w operacji oszczędzającej pierś lub mastektomii (całkowitego usunięcia gruczołu, po którym można wykonać rekonstrukcję piersi).
194
