Zapalenie twardówki – przyczyny, objawy, leczenie

Twardówka – budowa i funkcje

Gałkę oczną tworzą trzy warstwy – od wewnątrz siatkówka, warstwa środkowa to błona naczyniowa (w jej skład wchodzi między innymi tęczówka) oraz położona najbardziej na zewnątrz twardówka. Sprężystość twardówki jest jednym z elementów, który pozwala na utrzymanie kulistego kształtu gałki ocznej, wypełnionej od środka przez ciało szkliste.

Twardówkę tworzą trzy warstwy – nadtwardówka, istota właściwa oraz blaszka brunatna. Na przedniej powierzchni oka twardówka graniczy z rogówką. Choroby twardówki to zarówno choroby wrodzone, polegające na zaburzeniu jej struktury, jak i zapalenia twardówki, przebiegające przede wszystkim jako odczyny zapalne w różnych schorzeniach autoimmunologicznych oraz chorobach zakaźnych (kiła, gruźlica). Chorobami twardówki zajmują się lekarze okuliści.

Co to jest twardówkowe zapalenie oka?

Do chorób twardówki zaliczamy zarówno choroby niezapalne dotyczące struktury twardówki, jak i schorzenia zapalne. Do pierwszej grupy zaliczamy twardówki niebieskie – zaburzenie, które występuje w schorzeniu dziedzicznym (genetycznym) o nazwie osteogenesis imperfecta, które polega na zwiększonej oraz patologicznej łamliwości kości, oraz melanozę twardówki. Jest to szarobłękitne znamię nadtwardówki i twardówki. Znamię jest najczęściej jednostronne, mogą mu towarzyszyć liczne rozsiane znamiona barwnikowe na błonie naczyniowej (położonej bardziej wewnętrznie niż twardówka), albo w innych sytuacjach liczne znamiona skóry w okolicy oka. Bardzo rzadko melanoza twardówki może transformować się w zmianę o charakterze nowotworowym.

Stany zapalne oka obejmujące twardówkę stanowią niewątpliwie najszerszą grupę.Twardówkowe zapalenie oka dzieli się na:

• zapalenie nadtwardówki,
• zapalenie twardówki właściwej,
• zapalenie przedniego odcinka twardówki,
• zapalenie tylnego odcinka twardówki.

Jakie są przyczyny zapalenia twardówki i nadtwardówki?

Choroby zapalne twardówki to znacznie częstszy problem kliniczny.

Zapalenie nadtwardówki oka trwa krótko i zwykle wycofuje się bez leczenia, ale może nawracać. Zapalenie nadtwardówki występuje u około jednej czwartej osób chorujących na choroby autoimmunologiczne – takie jak reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń układowy, zapalenia jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna), autoimmunologiczne zapalenia naczyń. Zapalenie nadtwardówki występuje częściej u kobiet, u ponad połowy pacjentów nawraca w tym samym oku. Dzieci chorują rzadko i u nich zwykle nie ma to związku z chorobami autoimmunologicznymi, ale jest to możliwe.

Zapalenie twardówki również występuje częściej u kobiet, najczęściej dotyka ludzi w średnim wieku. Przyczyny zapalenia twardówki także częściej wiążą się z chorobami autoimmunologicznymi – około 50 proc. Najczęściej jest to reumatoidalne zapalenie stawów, rzadziej zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, łuszczycowe zapalenie stawów, toczeń, ziarniniakowe zapalenie naczyń. W przebiegu choroby możemy mieć do czynienia z zapaleniem przedniego lub tylnego odcinka twardówki, mieć charakter rozlany albo mieć postać guzków zapalnych, a w skrajnie ciężkich przypadkach postać martwiczą.

Zapalenie twardówki i nadtwardówki może być pierwszym objawem choroby układowej.

Łzawienie, ból, zaczerwienienie oka – objawy zapalenia twardówki

Zapalenie nadtwardówki zaczyna się nagle i ustępuje zwykle do 10 dni. Pacjenci zgłaszają zaczerwienie oka (najczęściej od strony nosa), łzawienie oka, bolesność przy dotyku gałki ocznej, dyskomfort w oku, światłowstręt. Zapalenie może mieć charakter zmiany płaskiej albo guzka, który jest wyczuwalny. W odróżnieniu od zapalenia twardówki, tutaj nie występują zaburzenia widzenia.

Objawem zapalenia twardówki jest bardzo silny, tępy ból oczu, wzmagający się jeszcze przy dotyku. Dla pacjenta jest on nieznośny, może promieniować w kierunku skroni i szczęki, a gałka oczna ogólnie jest bardzo nadwrażliwa. Oczy są fioletowe (spowodowane jest to ich głębokim przekrwieniem), występuje łzawienie, światłowstręt, spadek ostrości wzroku. W zdecydowanej większości przypadków zapalenie obejmuje obie gałki oczne, niekoniecznie równocześnie. U większości pacjentów jest to choroba nawracająca. W zapaleniu odcinka tylnego twardówki może dodatkowo pojawić się wytrzeszcz i ból oka podczas poruszania nim.

Zapalenie twardówki – leczenie i powikłania

W zapaleniu nadtwardówki leczenie zwykle nie jest koniecznie, ale gdy choroba często nawraca, ma charakter przewlekły lub towarzyszą jej inne objawy (np. ze strony stawów), zaleca się diagnozowanie pacjenta w kierunku choroby autoimmunologicznej. Zapalenie nadtwardówki nie daje powikłań w obrębie oka.

Zapalenie twardówki (zwłaszcza jego postać martwicza) może powodować ciężki uszkodzenie i w skrajnych przypadkach grozić nawet utratą widzenia (przy zapaleniu odcinka tylnego może dojść do odwarstwienia siatkówki).

Przy zapaleniu twardówki diagnostyka powinna być ukierunkowana na choroby autoimmunologiczne, jednak konieczna jest także dokładna ocena oczu przez okulistę, łącznie z USG gałki ocznej.

Jeśli chodzi o leczenie zapalenia twardówki, najbardziej istotne jest leczenie choroby podstawowej (zapalenia stawów czy innych chorób wywołujących zapalenie). Stosuje się wysokie dawki leków przeciwzapalnych i glikokortykosterydów, a w bardzo opornych przypadkach także leki immunosupresyjne.

Bibliografia:

1. https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1360,objawy-okulistyczne-w-przebiegu-chorob-reumatycznych
2. Prof. Dr hab. Maria Niżankowska, Podstawy okulistyki, Wrocław 2000.
3. Okulistyka w kropelce pod redakcją Stefana M. Pojdy, Śląska Akademia Medyczna, Katowice 2006.