Retinopatia słoneczna – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie, rokowanie

Retinopatia słoneczna – epidemiologia

Retinopatia słoneczna jest schorzeniem spotykanym relatywnie rzadko – częstość jego występowania na naszej szerokości geograficznej jest szacowana na 1/10 000 osób. Retinopatię słoneczną obserwuje się przede wszystkim w pewnych zbiorowościach szczególnie podatnych na jej wystąpienie – zaliczamy do nich wojskowych, amatorów kąpieli słonecznych, obserwatorów zaćmienia Słońca oraz osoby przyjmujące leki psychotropowe.

Retinopatia słoneczna – przyczyny

U podłoża uszkodzenia plamki żółtej w przebiegu retinopatii słonecznej, czyli tzw. makulopatii słonecznej (ang. solar maculopathy), leży fotochemiczny efekt działania promieniowania słonecznego. Efekt ten jest skutkiem bezpośredniego lub pośredniego patrzenia na Słońce. Makulopatia słoneczna jest chorobą, w której dochodzi do zwyrodnienia (degeneracji) plamki żółtej, związanego z fototoksycznością z nadmiaru światła. Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy uważa się, że choroba wynika w szczególności z fotochemicznego uszkodzenia siatkówki przez promieniowanie ultrafioletowe (UV), wchodzące w skład spektrum (widma) promieniowania słonecznego. Niemniej nie wyklucza się jednoznacznie dodatkowej roli efektu cieplnego, związanego z falami o większej długości (podczerwienią i mikrofalami). Stopień uszkodzenia siatkówki oraz nabłonka barwnikowego siatkówki (RPE, z ang. retinal pigment epithelium) zależy bezpośrednio od czasu ekspozycji oraz innych czynników, takich jak aktualne położenie Słońca na niebie (istotny jest kąt padania promieni słonecznych) i indywidualne właściwości gałki ocznej (w tym poziomu absorpcji widma promieniowania elektromagnetycznego przez soczewkę oraz osobniczo zmiennego poziomu pigmentacji). Najnowsze doniesienia informują o możliwości rozwoju innych makulopatii fototoksycznych:

• makulopatii spawalniczej – zwykle z towarzyszącą i znamiennie częściej występującą w tej grupie pacjentów tzw. ślepotą śnieżną. Jeśli makulopatia spawalnicza ma ciężki przebieg, może dojść do powstania innego stanu chorobowego, tzw. otworu w plamce;
• makulopatii związanej z użyciem narzędzi okulistycznych lub lamp operacyjnych i zabiegowych – zwłaszcza w przypadku jeśli nie zostały nałożone na wymienione źródła światła specjalne filtry UV;
• makulopatii związanej z promieniowaniem laserowym – rodzaj uszkodzenia siatkówki zależy tutaj od długości fali promieniowania świetlnego, czasu ekspozycji i poziomu mocy lasera. W tym miejscu warto zaznaczyć, że oparzenie (termiczne) laserem argonowym lub kryptonowym jest widoczne niemal bezpośrednio po zastosowaniu lasera. Do rozwoju uszkodzenia fototoksycznego niezbędny jest dłuższy okres czasu.

Czytaj również: Astygmatyzm – przyczyny i objawy. Czy astygmatyzm można wyleczyć?

Objawy retinopatii słonecznej

W retinopatii słonecznej morfologicznie najczęściej dochodzi do intensywnego wybielenia i złuszczenia w obrębie zewnętrznych segmentów fotoreceptorów. Czynnościowo skutkuje to całkowitą utratą funkcji nabłonka barwnikowego siatkówki.

Zwykle wywiad chorobowy wskazuje na przyczynę retinopatii słonecznej tj. ekspozycję na promieniowanie słoneczne lub oglądanie zaćmienia Słońca bez odpowiedniego zabezpieczenia oka. Schorzenie ujawnia się typowo w okresie 1-4 godzin po ekspozycji na promieniowanie słoneczne. Może się ono objawiać pod postacią:

• jednostronnego lub obustronnego pogorszenia widzenia centralnego;
• niewyraźnego widzenia;
• mroczków (ruchomych lub stałych zamgleń w polu widzenia) centralnych lub okołocentralnych;
• metamorfopsji (zaburzeń postrzegania wzrokowego ograniczonych do jednego aspektu – zwykle dotyczą odległości, wielkości itp.);
• chromatopsji (zaburzeń polegających na widzeniu przedmiotów bezbarwnych w kolorach);
• bólów głowy.

W zależności od rozległości uszkodzenia, ostrość wzroku jest zróżnicowana – może dojść do znacznego pogorszenia ostrości wzroku, zwykle obustronnie. Zmiany chorobowe przeważnie mają mniej niż 0,2 milimetra średnicy, odpowiadając tym samym rozmiarom siatkówkowego obrazu Słońca.

Morfologicznie w początkowym okresie rozwoju choroby stwierdzane są w dołeczku środkowym plamki żółtej małe, żółte ogniska z szarymi brzegami, które występują z jednej strony lub obustronnie. Obserwuje się czasem także łagodne zmiany pigmentacji tej okolicy oraz obrzęk siatkówki. Po upływie około dwóch tygodni można zaobserwować pojawienie się okrężnego cętkowania w obrębie nabłonka barwnikowego siatkówki lub tzw. otworu warstwowego (nieobejmującego wszystkich warstw siatkówki). Klasycznie przewlekłe uszkodzenie jest opisywane jako czerwonawa zmiana z ostro odgraniczonymi krawędziami.

Retinopatia słoneczna – diagnostyka

W rozpoznaniu różnicowym retinopatii słonecznej lekarz okulista powinien uwzględnić takie stany chorobowe jak:

• otwór w plamce;
• centralną surowiczą choroidoretinopatię;
• obrzęk plamki;
• zwyrodnienie plamki związane z wiekiem (AMD z ang. age-related macular degeneration).

Użytecznym narzędziem diagnostycznym w retinopatii słonecznej jest tzw. test Amslera. Pozwala on na ocenę widzenia w obrębie dołka środkowego siatkówki, dla każdego oka osobno. Pacjent zasłania jedno oko, a drugim obserwuje z odległości około 30 centymetrów tzw. siatkę Amslera – kwadrat o boku 10 centymetrów podzielony siatką linii przebiegających co 0,5 centymetra. W retinopatii słonecznej w teście Amslera często wykazuje się centralne lub paracentralne zniekształcenia (metamorfopsje) siatki.

Drugim użytecznym narzędziem diagnostycznym jest angiografia fluoresceinowa . Badanie to polega na wykonaniu zdjęć dna oka (lub tęczówki) po wcześniejszym dożylnym podaniu specjalnego środka cieniującego – tzw. fluoresceiny. W retinopatii słonecznej można uwidocznić niezbyt rozległą hiperfluorescencję typu okienka (obszar o zwiększonej fluorescencji wokół obszaru o zmniejszonej fluorescencji) odpowiadającą obszarom zaniku. Badanie może także nie wykazać żadnych zmian patologicznych.

Kolejnym przydatnym badaniem jest tzw. optyczna koherentna tomografia (OCT, z ang. optical coherence tomography). OCT jest badaniem, które pozwala uzyskać wysokiej rozdzielczości obrazy struktur podpowierzchownych w materiałach przepuszczających światło. W retinopatii słonecznej umożliwia zatem ocenę i prześledzenie uszkodzeń poszczególnych warstw siatkówki i nabłonka barwnikowego siatkówki na przestrzeni pewnego okresu czasu. Początkowo warstwy siatkówki wykazują zwiększony współczynnik odbicia, ze zmianami w obrębie nabłonka barwnikowego siatkówki pojawiającymi się jeden do dwóch tygodni później. W stanie przewlekłym, po upływie miesięcy lub lat, widoczny jest zwykle otwór warstwowy (patrz wyżej) odpowiadający zniszczonym fotoreceptorom oraz nabłonkowi barwnikowemu siatkówki. Część neurosensoryczna siatkówki jest osłabiona i ścieńczała.

Czytaj również: Guzki Lischa – przyczyny, objawy, leczenie, różnicowanie

Leczenie retinopatii słonecznej

Nie istnieje swoiste postępowanie terapeutyczne w retinopatii (makulopatii) słonecznej w momencie kiedy doszło już do uszkodzenia siatkówki. Zalecane jest postępowanie prewencyjne, polegające między innymi na unikaniu obserwacji zaćmienia Słońca zwłaszcza w obszarach, gdzie warstwa ozonowa jest cienka. W literaturze doszukać się można prób zastosowania terapii sterydami w szczególnych przypadkach choroby.

Retinopatia słoneczna – rokowanie

Schorzenie wiąże się zazwyczaj z dobrym rokowaniem – najczęściej uszkodzenie siatkówki jest do pewnego stopnia odwracalne. Do poprawy ostrości wzroku (pełnej lub prawie pełnej) dochodzi w okresie sześciu miesięcy, niemniej możliwe jest także utrzymywanie się po tym czasie łagodnych objawów chorobowych. Według aktualnego piśmiennictwa po uszkodzeniu siatkówki w przebiegu retinopatii słonecznej, do stopniowej poprawy ostrości widzenia może dojść nawet wcześniej, w ciągu około dwóch do czterech tygodni od ekspozycji. Niektórzy pacjenci doświadczają utrzymujących się mroczków, pomimo trwałego przywrócenia prawidłowej ostrości wzroku.

Jeżeli w przebiegu retinopatii słonecznej doszło do rozległego uszkodzenia fotoreceptorów i nabłonka barwnikowego siatkówki, to można spotkać się z zanikiem i zwyrodnieniem (degeneracją) siatkówki – wtedy rokowanie co do powrotu prawidłowego widzenia jest znacznie mniej korzystne.

Czytaj również: Badanie GDx – na czym polega, wskazania, przygotowanie, czy jest bezpieczne?