Starczowzroczność – przyczyny, objawy, leczenie prezbiopii

Na czym polega starczowzroczność?

Prezbiopia (ang. presbyopia) – starczowzroczność to wbrew pozorom nie choroba, ale wynik naturalnego procesu starzenia narządu wzroku polegający na stopniowym zmniejszeniem ostrości wzroku przy patrzeniu na przedmioty położone blisko. Jednocześnie widzenie w dal nie jest w żaden sposób zaburzone, chyba, że dana osoba ma wadę refrakcji występującą wcześniej niż pojawią się objawy starczowzroczności.

Polski termin starczowzroczność nasuwa mylne skojarzenie, iż ta wada wzroku występuje u ludzi w wieku podeszłym. Tymczasem jest to proces ciągły, przebiegający przez całe życie od momentu urodzenia, jednak objawy pojawiają się z reguły ok. 40–45 roku życia, gdy kończą się zdolności oka do „radzenia sobie” z postępującym starzeniem soczewki.

Przeczytaj, jak rozpoznać zapalenie tęczówki

Przyczyny starczowzroczności

Starczowzroczność (nie starowzroczność) profesjonalnie rzecz ujmując, nie jest wadą wzroku, lecz procesem naturalnego starzenia się soczewki. Aby zrozumieć przyczynę tego zjawiska, należy odnieść się do zdolności akomodacji oka (umiejętności oka do zmiany zdolności skupiającej), czyli możliwości widzenia ostro przy patrzeniu w dal i do bliży.

Akomodacja to mechanizm, w którego udziale bierze udział źrenica, mięsień rzęskowy, soczewka oraz połączenia nerwowe wraz ze zwojami nerwowymi w ośrodkach mózgu. W nauce występują dwie uznane teorie tłumaczące, jak dochodzi do zmiany ogniskowej układu optycznego oka.

Zgodnie z teorią von Helmholtza przy patrzeniu na oddalone obiekty mięsień rzęskowy, leżący okrężnie za tęczówką oka, kurczy się, a drobne więzadełka Zinna łączące ten mięsień z torebką łącznotkankową soczewki rozluźniają się. Soczewka natomiast ze względu na swoją elastyczność samoczynnie zmienia kształt, stając się bardziej wypukłą, tym samym zmieniając miejsce, w którym ogniskują się promienie świetlne przez nią przechodzące. By widzieć ostro, wiązka światła powinna padać na dołeczek centralny, na plamkę żółtą. Jeśli natomiast wzrok skupia się na bliskim obiekcie, ciało rzęskowe ulega rozluźnieniu, więzadełka napinają się, wskutek czego soczewka staje się bardziej płaska.

Druga, równie uznana teoria tłumacząca, jak działa akomodacja oka, została zaproponowana przez Schachara. Zgodnie z nią, skurcz mięśnia rzęskowego powoduje selektywne napięcie tzw. równikowych więzadełek, co jest przyczyną zmiany kształtu soczewki. Natomiast przy patrzeniu w dal wszystkie więzadełka Zinna są napięte a soczewka spłaszczona.

Z obu tych teorii można wyciągnąć wnioski, dlaczego z wiekiem dochodzi do upośledzenia akomodacji oka. Przyczyny prezbiopii to:

• zmiana elastyczności soczewki i zmniejszenie jej zdolności do przybierania wypukłego kształtu;
• zwiększenie objętości i średnicy soczewki z wiekiem, co powoduje zmniejszenie odległości soczewki od ciała rzęskowego i zmniejszenie napięcia więzadełek Zinna (czynniki wymienione w tym punkcie mogą wystąpić niezależnie od siebie oraz indywidualnie).

Sprawdź, jak rozpoznać zwyrodnienie plamki żółtej

Prezbiopia a krótkowzroczność

Wydawać by się mogło, że każdy z wiekiem staje się krótkowidzem. Nie jest to prawda. Krótkowzroczność to wada refrakcji, w której wiązka równolegle biegnących promieni świetlnych skupiana jest przed siatkówką. W prezbiopii obraz dociera na siatkówkę, nie jest ogniskowany w dołeczku centralnym siatkówki.

Krótkowzroczność (myopia, miopia) może mieć wiele przyczyn, np. zbyt długą gałkę oczną w stosunku do możliwości skupiających aparatu optycznego, zmienioną krzywiznę elementów budowy oka lub niewłaściwymi zdolnościami refrakcyjnymi, np. przy pojawiającej się zaćmie jądrowej.

Podstawową różnicą między krótkowzrocznością a starczowzrocznością jest fakt, że zmieniają się zupełnie inne parametry optyczne. W prezbiopii punkt bliży wzrokowej, czyli najbliższy oka punkt, w którym znajdujący się obiekt może być widziany ostro, jeśli wysiłek akomodacyjny jest maksymalny, oddala się od oka. W myopii zmianie, a dokładniej zmniejszeniu, ulega punkt dali wzrokowej, czyli największa odległość obiektu od oka, z której bez użycia akomodacji można widzieć ostro.

W praktyce oznacza to, że osoba ze starczowzrocznością, by lepiej widzieć małe litery oddala tekst od oka, natomiast krótkowidz przybliża. Dodatkowo osoba z prezbiopią (jeśli nie ma wady refrakcji) dobrze widzi odległe obiekty, a człowiek z miopią mruży oczy i ma trudności z oglądaniem oddalonych rzeczy.

Prezbiopia – objawy starczowzroczności

Objawy prezbiopii pojawiają się u osób w wieku 40–45 lat. Jako pierwsze zmianę zauważą osoby z dalekowzrocznością, ponieważ u nich jednym z mechanizmów radzenia sobie z wadą refrakcji jest używanie akomodacji oka. Osoby krótkowzroczne, zwłaszcza z niską miopią (do ok. -3,0 D), paradoksalnie mogą cieszyć się, że do czytania już nie potrzebują okularów, że ich wada „zmniejsza się”. Może nawet dojść do sytuacji, że przez krótki czas przestają używać okularów, po czym zazwyczaj następuje chwila, gdy muszą zastosować soczewki skupiające.

Objawy prezbiopii nie są specyficzne, nie występują nagle, rozwijają się z czasem. Przede wszystkim zwiększa się odległość, z jakiej patrzymy na bliskie obiekty, np. trzymamy gazetę dalej od oczu niż wcześniej, piszemy zachowując większą odległość głowy od kartki, czytamy sms-y trzymając telefon w oddaleniu od głowy. Mogą się pojawić trudności w czytaniu drobnego tekstu, użytkowaniu telefonu komórkowego lub tabletu. Dodatkowo można zauważyć zmianę wady wzroku, o czym wspomniano wyżej. Chodzi tu o konieczność wymiany szkieł w okularach na „słabsze” lub zdolność czytania bez okularów, podczas gdy kiedyś było to niemożliwe. Raczej nie występują objawy nagłe, jak zupełny brak ostrości widzenia, ból oczu, dwojenie obrazu, a pojawienie się nagle dolegliwości tego typu powinno być alarmujące i skłonić do wizyty u okulisty.

Starczowzroczność najłatwiej u siebie rozpoznać po trudności czytania tekstu w małej odległości od oka.

Dowiedz się, jakie są przyczyny czerwonych oczu

Leczenie starczowzroczności – korekcja prezbiopii

Leczenie starczowzroczności, czyli prezbiopii, można podzielić na metody chirurgiczne (operacja) i niechirurgiczne. Zdecydowanie częściej w realiach polskich, ale i na świecie, preferuje się użycie metod nieoperacyjnych. Są one tańsze, prostsze do zastosowania a przede wszystkim bezpieczne dla pacjenta. Do sposobów korekcji prezbiopii bez zabiegu należy:

• stosowanie okularów,
• stosowanie soczewek kontaktowych,
• farmakologia.

Korekcja prezbiopii za pomocą okularów jest najczęściej wybieraną formą korygowania starczowzroczności. Jakie okulary stosuje się w prezbiopii? To zależy od preferencji pacjenta, jego potrzeb i stopnia zaawansowania wady wzroku. Do wyboru pozostają szkła:

• jednoogniskowe – pomagają poprawić ostrość wzroku przy patrzeniu na określoną odległość, mogą być zatem np. do czytania (małe odległości: 30–40 cm) czy do komputera (odległości pośrednie: ok. 70–80 cm);
• dwuogniskowe – okulary podzielone, górna część do dali, dolna do bliży, występuje linia podziału (nie musi);
• progresywne – wielkość korekcji zmienia się płynnie z góry (większe odległości) ku dołowi (mniejsze odległości), nie ma wyraźnego podziału, moc soczewek zależy od miejsca na niej.

Choć wydaje się, że okulary progresywne są najlepsze, nie jest tak w każdej sytuacji. Warto porozmawiać z lekarzem o doborze soczewek i dowiedzieć się, czy w naszym przypadku soczewki progresywne będą odpowiednie.

Leczenie prezbiopii za pomocą soczewek kontaktowych polega na zastosowaniu monowizji, czyli celowego wywołania różnych „wad” refrakcji w obu oczach. Oko dominujące jest korygowane bardziej do dali, niedominujące do bliży. Różnice i korekcje te są nieznaczne, dlatego mówi się o minimonowizji lub mikromonowizji. Zastosowanie różnicy zdolności skupiającej powyżej 2D powoduje zaburzenia widzenia przestrzennego, odbioru wrażenia prędkości oraz bóle głowy i zwroty głowy. Przy stosowaniu mikromonowizji nadal do bliży stosuje się okulary, jednak w bardziej specyficznych sytuacjach, np. przy czytaniu drobnego druku. Ponadto potrzebny jest pewien okres adaptacji i przyzwyczajenia do funkcjonowania w tych soczewkach.

Soczewki kontaktowe na starczowzroczność mogą też posiadać zmienną moc optyczną. Pozwala to na uniknięcie zaburzeń widzenia obuocznego oraz okresu przyzwyczajania. Wiąże się jednak ze zmniejszoną ostrością widzenia względem soczewek jednoogniskowych.

Leczenie farmakologiczne obejmuje leki zwężające źrenicę (działanie czasowe, działania niepożądane w postaci bólu oczu, bólu głowy) oraz preparaty kwasu liponowego (EV06), które zwiększają elastyczność soczewki i jej zdolność odkształcania. Niestety ta druga opcja to wciąż element badań klinicznych, nie są dostępne na rynku.

Laserowa korekcja starczowzroczności

Korekcja chirurgiczna prezbiopii opiera się na podobnych zasadach, co nieoperacyjna. Oznacza to, że wykorzystuje się korekcję laserową (i nie tylko) rogówki:

• mikro- / minimonowizja,
• wytwarzanie za pomocą lasera stref o różnej mocy optycznej,
• pogłębienie spektrum ogniskowości rogówki.

W korekcji prezbiopii powiązanej z operacją zaćmy stosuje się:

• soczewki jednoogniskowe;
• soczewki dwuogniskowe;
• soczewki trzyogniskowe;
• soczewki wieloogniskowe refrakcyjne;
• soczewki wieloogniskowe dyfrakcyjne,
• EDOF (extended depth-of-focus) – soczewki o zwiększonej głębi ostrości,
• soczewki akomodacyjne – w trakcie badań, naśladują zachowanie naturalnej soczewki, problem stanowi mętnienie torebki tylnej, które występuje nawet długo po operacji.

Coraz częściej zaleca się wymianę naturalnej, zdrowej soczewki, która nie akomoduje na sztuczną. Na dzień dzisiejszy takie postępowanie wydaje się bezpieczne.

Czy wiesz, na czym polega badanie dna oka?

Starczowzroczność – opinia specjalisty