Oftalmopatia – przyczyny, objawy, leczenie orbitopatii tarczycowej

Oftalmopatia – co to jest orbitopatia tarczycowa?

Choroby tarczycy przebiegające z nadczynnością tego narządu objawiać się mogą w różnorodny sposób. Pacjenci mogą zmagać się m.in. z przyspieszoną czynnością serca, nietolerancją ciepła czy z biegunkami. Tego typu dolegliwości nie widać jednak na pierwszy rzut oka.

Zewnętrznym objawem problemów z tarczycą jest wytrzeszcz gałek ocznych, fachowo określany jako orbitopatia tarczycowa.

Obecnie w piśmiennictwie zetknąć się można z terminem orbitopatia tarczycowa, w przeszłości jednak wytrzeszcz oczu, występujący u pacjentów z chorobą Gravesa-Basedowa, określono również mianem oftalmopatii tarczycowej, oftalmopatii naciekowo-obrzękowej, oftalmopatii Gravesa-Basedowa czy wytrzeszczu złośliwego.

W literaturze anglojęzycznej problem ten bywa określany skrótowo jako TED – wywodzi się on od terminu thyroid eye disease.

Orbitopatia tarczycowa to zatem wytrzeszcz gałek ocznych. W ponad 90 proc. wszystkich przypadków oftalmopatii tarczycowej zmiany występują obustronnie i są symetryczne – wytrzeszcz jednego oka w przypadku nadczynności tarczycy jest rzadkością.

Oftalmopatia typowo występuje w przebiegu głównej przyczyny nadczynności tarczycy, czyli w chorobie Gravesa-Basedowa. Wytrzeszcz gałek ocznych można obserwować u nawet 30–50 proc. wszystkich osób cierpiących na tę jednostkę.

Zazwyczaj problemy oczne pojawiają się u pacjentów dopiero po wystąpieniu objawów nadczynności tarczycy, zdarzają się jednak wyjątki od tej reguły. U części chorych zaburzenia ze strony gałki ocznej wyprzedzają wszelkie dolegliwości związane z nadczynnością gruczołu tarczowego, u jeszcze innych nadczynność tarczycy w ogóle się nie rozwija.

Jakie są przyczyny oftalmopatii tarczycowej?

Wytrzeszcz oczu rozwija się w związku z nadczynnością tarczycy, jakie jest jednak powiązanie pomiędzy tkankami oczodołu a gruczołem tarczowym?

Otóż oftalmopatia tarczycowa związana jest z występowaniem autoimmunologicznego zapalenia oczodołu i różnych struktur z nim związanych – proces zapalny dotyczy w tym przypadku mięśni gałki ocznej, ale i tkanki tłuszczowej oraz tkanki łącznej oczodołu.

Zapalenie to rozwija się przez podobieństwo pomiędzy antygenami komórek tarczycy oraz antygenami obecnymi w tkankach oczodołu – pobudzone komórki układu odpornościowego wydzielają różnorodne mediatory (m.in. cytokiny), które mogą dawać różne skutki.

Dochodzi m.in. do wzmożenia namnażania się fibroblastów (należą one do komórek obecnych w tkankach oczodołu), ale i pojawia się obrzęk. Ostatecznie objętość tkanek otaczających gałkę oczną rośnie, przez co dochodzi do ucisku nerwu wzrokowego (neuropatii nerwu wzrokowego) i do pojawienia się wytrzeszonych oczu.

Orbitopatia tarczycowa – objawy wytrzeszczu oczu

W przebiegu oftalmopatii objawy podstawowe, czyli zmiana położenia gałki ocznej w najcięższych przypadkach tej choroby (określanych czasami jako wytrzeszcz złośliwy) są widoczne zwykle już na pierwszy rzut oka.

Nie u wszystkich pacjentów, którzy mają oftalmopatię tarczycową, jest ona jednak tak łatwa do zauważenia. Czasami o istnieniu choroby przekonać się można dopiero po przeprowadzeniu badań obrazowych.

Dolegliwości, które mogą być objawami orbitopatii tarczycowej i których wystąpienie u pacjenta z chorobą Gravesa-Basedowa stanowi wskazanie do przeprowadzenia poszerzonej diagnostyki, to:

• podwójne widzenie,
• uczucie pieczenia oczu,
• zaczerwienienie spojówek,
• światłowstręt,
• suchość gałek ocznych.

Wystąpienie tego typu ocznych objawów oftalmopatii powinno skłonić do przeprowadzenia odpowiedniej diagnostyki.

Leczenie orbitopatii – jak leczyć oftalmopatię tarczycową?

Dokładne określenie ciężkości oftalmopatii tarczycowej możliwe jest poprzez wykonanie badań obrazowych. Dzięki takim badaniom, jak USG, tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny możliwe jest precyzyjne określenie tego, jakiego stopnia zmiany objętości tkanek okołogałkowych wystąpiły u danego pacjenta. Możliwe jest choćby określenie stopnia obrzęku oraz tego, czy u chorego pojawiały się jakieś obszary zwłóknień tkankowych.

Pacjent, który sam zauważy u siebie wytrzeszczone oczy, może chcieć jak najszybciej rozwiązać ten problem. W takiej sytuacji chory może oczekiwać wdrożenia u niego leczenia, tymczasem większość pacjentów z oftalmopatią Gravesa-Basedowa wcale takowego nie wymaga.

U większości chorych wytrzeszcz oczu ustępuje bowiem samoistnie, problem może również zostać rozwiązany dzięki uzyskaniu normalizacji czynności tarczycy.

W ciężkich przypadkach wytrzeszczu oczu – np. takich, gdzie progresja choroby jest szybka i istnieje znaczne ryzyko wystąpienia uszkodzeń rogówki oraz u chorych, u których dochodzi do znacznego pogorszenia widzenia, leczenie oftalmopatii jest już wymagane.

Ze względu na to, że oftalmopatia tarczycowa rozwija się przez nadaktywność układu odpornościowego, pacjentom podawane są leki immunosupresyjne – wykorzystanie znajdują tutaj glikortykosteroidy. W sytuacji zaś, kiedy u pacjenta doszło do rozwinięcia się utrwalonej postaci wytrzeszczu, wykorzystane może być leczenie operacyjne.

Bibliografia:

• https://www.thyroid.org/graves-eye-disease/
• Bartalena L., Tanda M., Oftalmopatia w przebiegu choroby Gravesa i Basedowa. Medycyna po dyplomie, 2009, 09.
• Jastrzębska H., Postępy w rozpoznawaniu i leczeniu ciężkiej oftalmopatii tarczycowej. Borgis – Postępy Nauk Medycznych, 2008, 2: 115–125.