W obszarach szczególnie bogatych w gruczoły łojowe, jak skóra twarzy, szyi oraz głowy, bytują gatunki roztoczy o nazwie nużeniec ludzki (łac. Demodex folliculorum) oraz nużeniec krótki (łac. Demodex brevis). Są one odpowiedzialne za wywoływanie choroby zwanej nużycą, inaczej znanej jako demodekoza. Jak rozpoznać demodekozę? Jakie są jej przyczyny i przebieg leczenia?
Nużyca (demodekoza) – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie
Spis treści
Jak wygląda nużeniec?
Nużeniec to pasożyt bytujący na skórze, który powoduje chorobę zwaną nużycą lub demodekozą. Należy do gromady pajęczaków, rzędu roztoczy. Obecnie wyodrębnia się ponad 100 odmian nużeńców, przy czym jedynie dwa z nich występują u człowieka. Są to nużeniec ludzki oraz nużeniec krótki.
Nużeniec został po raz pierwszy odkryty jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku. W porównaniu z innymi gatunkami roztoczy, jak świerzbowiec czy roztocze kurzu domowego, nużeńce z reguły nie powodują reakcji alergicznych, a ich rola w patogenezie i przebiegu chorób dermatologicznych do tej pory nie została wyjaśniona.
Nużeniec ludzki jest niewidoczny gołym okiem – mierzy zaledwie 0,4 mm długości. Jego ciało składa się z trzech segmentów: gnatosomy, podosomy oraz opistosomy. Jest wydłużone, obłe i ma cztery pary odnóży.
Część zarażonej populacji stanowią bezobjawowi nosiciele. Nużeniec zamieszkuje przede wszystkim obszary, gdzie występuje wiele gruczołów łojowych – z reguły można je zlokalizować w:
- nasadach skrzydełek nosa,
- torebkach włosów,
- okolicach oczu i ust (dlatego często można spotkać się z określeniem „nużeniec oka”).
Dzięki czterem parom odnóży zakończonych pazurkami, jest w stanie przemieszczać się o kilkanaście milimetrów w ciągu godziny. Głównym pożywieniem nużeńca są lipidy obecne na powierzchni skóry, ale także przesącze osocza krwi i komórki nabłonka. Po zlokalizowaniu miejsca do żerowania nużeniec „wwierca się” w skórę gospodarza przednim końcem ciała.
Nużeńce pozostają aktywne nocą, unikają światła słonecznego, które zmusza je do cofania się w głębsze warstwy skóry. Z tego względu objawy zakażenia nużeńcem odczuwalne są przede wszystkim w godzinach nocnych.
Przeczytaj też: Co wywołuje zapalenie brzegów powiek?
Jak dochodzi do zarażenia demodekozą?
Do zarażenia nużeńcem może dojść poprzez bezpośredni kontakt z ręcznikami, kosmetykami, odzieżą lub pościelą, na których bytuje ten pasożyt, a także poprzez bezpośrednią styczność z osobą, na której skórze są już obecne roztocza. Dlatego tak ważne jest, aby nie korzystać z cudzych przyborów toaletowych. Niekiedy jaja pasożyta są obecne również w kurzu.
Należy tutaj zwrócić uwagę na duże ryzyko zarażenia nużeńcem podczas wizyty u kosmetyczki lub fryzjera, kiedy przyrządy do pielęgnacji skóry, włosów czy paznokci nie będą starannie oczyszczane przed przyjęciem kolejnego klienta.
Nawet testery i próbki kosmetyków (zwłaszcza pudru) w drogeriach mogą być zainfekowane. Ponadto nużeńcem można zarazić się poprzez kurz, na którym mogą znajdywać się jaja tych pajęczaków.
Nużeniec jest kosmopolityczny, tj. rozpowszechniony na całym świecie. Większość populacji jest nim zainfekowana, ponieważ zarażenie następuje bardzo łatwo. Z tego względu nużyca stanowi duży problem medyczny, który bywa zaniedbywany. Co ciekawe, obecność nużeńca stwierdza się zaledwie u 13% dzieci w wieku od 3 do 15 lat, połowy populacji po 40. roku życia oraz aż u 95% osób powyżej 71. roku życia, przy czym pasożyt częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn. Zwiększanie się gęstości populacji pasożyta przy jednoczesnym spadku odporności może być przyczyną zmian chorobowych określanych jako demodekoza.
Jak objawia się nużyca? Objawy nużeńca
Objawy zakażenia nużeńcem na początkowym etapie są praktycznie nieodczuwalne, ponieważ pasożyty te – w przeciwieństwie do świerzbowców – nie drążą kanałów w skórze i nie wysysają krwi. Pierwsze zmiany chorobowe powstają wskutek zatkania ujść gruczołów łojowych. Są to:
- swędzenie i pieczenie oczu (niekiedy jednego albo obu oczu);
- podrażnienie i zaczerwienienie brzegów powiek (stany zapalne często są widoczne na mieszkach włosowych rzęs);
- uczucie „piasku pod powieką”;
- pogorszenie ostrości widzenia;
- nadmierne łzawienie;
- zapalenie spojówek;
- nierówny wzrost rzęs i brwi oraz ich wypadanie;
- zmiany chorobowe na brzegach powiek;
- utrata rzęs;
- zaostrzenie trądziku różowatego;
- złuszczanie naskórka.
Dodatkowo zapalenie mieszka włosowego lub gruczołu łojowego może prowadzić do rozwoju stanu zapalnego. Wiążą się z nim dolegliwości bólowe, gorączka oraz powstawanie ropni. Obecność nużeńca jest też odczuwana w postaci powstających wągrów i zaskórników. Niekiedy można mówić o nużycy usznej – kiedy roztocza gromadzą się w małżowinie ucha. Jej charakterystycznym objawem jest nieprzyjemny zapach z uszu.
Niekiedy od momentu zarażenia do wystąpienia pierwszych objawów potrafi upłynąć nawet kilka lat, dlatego trudno jednoznacznie wskazać, kiedy doszło do inwazji pasożyta. Nużyca często pojawia się u osób z chorobami przewlekłymi, jak niewydolność nerek lub cukrzyca oraz u pacjentów z obniżoną odpornością, przyjmujących leki immunosupresyjne.
Zakażenie nużeńcem bywa mylone z innymi chorobami skóry, jak trądzik różowaty czy łojotokowe zapalenie skóry.
To też może Cię zainteresować: Jakie są choroby skóry w ciąży?
Jak przebiega diagnostyka nużycy?
Diagnostyka nużycy opiera się na wstępnym rozpoznaniu przez okulistę zespołu objawów mogących sugerować obecność pasożyta. Kolejnym etapem jest pobranie próbki, tj. kilku rzęs i przesłanie pobranego materiału do pracowni mikrobiologicznej. Potwierdzenie obecności pasożyta jest wiążące, natomiast wynik negatywny nie wyklucza zakażenia (jednym z powodów może być pobranie niezajętych rzęs).
W celu potwierdzenia nużycy wykonuje się badanie mieszka włosowego lub zeskrobin ze skóry zajętej procesem chorobowym pod mikroskopem. Ten sposób umożliwia stwierdzenie lub wykluczenie obecności pajęczaka.
Leczenie nużycy. O czym trzeba pamiętać?
Leczenie zakażenia nużeńcem jest czasochłonne, a sama farmakoterapia potrafi trwać nawet kilka miesięcy. Działania zalecane przez dermatologów polegają przede wszystkim na aplikowaniu maści w okolice występowania pasożyta. Niestety, skuteczność takiej terapii jest ograniczona, ponieważ nie wszystkie osobniki nużeńca znajdują się na powierzchni skóry.
Preparat powinien być dobrany tak, aby skutecznie likwidować wszystkie formy rozwoju nużeńca – nie tylko pod postacią dorosłego osobnika, ale też nimfy i larwy. Jest to o tyle trudne, że nużeńce wykazują się wysoką odpornością nawet na miejscowo stosowane sterydy i antybiotyki.
W literaturze wskazuje się na skuteczność aplikowania takich środków, jak:
- maść rtęciowa o stężeniu 1-2%,
- metronidazol w stężeniu 2%,
- erytromycyna 2%,
- pilocarpina 4%,
- maść siarkowa,
- krotamiton,
- olej kamforowy,
- iwermektyna,
- inhibitory esterazy cholinowej.
Preparaty nakłada się na podrażnioną skórę według wskazań lekarza lub tak, jak wskazano w ulotce.
Sprawdź również: Jakie objawy daje półpasiec?
Leczenie nużycy – domowe sposoby
Jednym ze sposobów pozbycia się tego pasożyta (lub przynajmniej zmniejszenia ilości nużeńców bytujących w skórze) jest regularne wykonywanie peelingów złuszczających. Umożliwi to mechaniczne wyeliminowanie części osobników, a dodatkowo usunie martwy naskórek będący dla nich pożywką. Po peelingu oczyszczoną skórę należy przemyć płynem odkażającym.
W terapii nużycy stosuje się także kąpiele z heksachlorobenzenem oraz używa się preparatów roztoczobójczych. W nużycy powiek wykonuje się ciepły okład położony nad całym oczodołem, aby rozgrzać złogi łojowe, następnie bardzo ostrożnie i delikatnie usuwa się te złogi.
Można też spotkać ze wskazaniami, aby aplikować na skórę: olejki eteryczne, olejek z drzewa herbacianego, permetrynę czy azotan srebra. Niezależnie od terapii miejscowej zaleca się, aby pacjent przyjmował doustnie sisterole, propolis oraz wyciąg z jeżówki. Te preparaty mają na celu pobudzenie odpowiedzi immunologicznej organizmu i przyspieszenie regeneracji.
Codzienną higienę można uzupełnić o preparaty na bazie dziegciu brzozowego (np. mydła lub szamponu). Jest to o tyle istotne, że choroba wywoływana przez nużeńce może pociągać za sobą inne stany zapalne i zmiany skórne, w tym o podłożu grzybiczym. Niekiedy dochodzi też do nadkażeń bakteryjnych. Leczenie nużeńca ułatwia korzystanie z sauny, ponieważ temperatura powyżej 54 stopni Celsjusza jest dla nużeńca śmiertelna.
Kolejny sposób, który jest jednocześnie działaniem profilaktycznym, to częste pranie pościeli, ręczników i odzieży. W przypadku choroby nie należy pożyczać nikomu przyborów toaletowych (np. szczotki), trzeba także ograniczyć wizyty u fryzjera czy kosmetyczki.
Jak unikać zarażenia nużeńcami z rodzaju Demodex?
Aby zminimalizować ryzyko zakażenia, należy przede wszystkim dbać o higienę osobistą głowy, twarzy i szyi, ponieważ to właśnie tam gnieżdżą się pasożyty. Zaleca się unikanie korzystania z cudzych ręczników i przyborów toaletowych. Warto zadbać o dietę oraz zrezygnować z palenia papierosów i spożywania alkoholu. Są to czynniki, które bezpośrednio wpływają na poziom odporności organizmu. W przypadku pogorszenia stanu skóry trzeba niezwłocznie skontaktować się z dermatologiem, który dobierze odpowiednią metodę leczenia.
współpraca: lek. Karolina Szurmiej
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- Czerwonka W.; nużeniec kłopotliwy pasożyt; Kosmetologia Estetyczna 4/2015.
- Kołodziejczyk M.; Nużeniec w wybranych zmianach zapalnych skóry; Kosmetologia Estetyczna 6/2019.
- Kaźmierczak A. i in.; Demodekoza, czyli prawdziwe oblicze nużeńców; Pol J Cosmetol 2017, 20(2): 133-137.
Opublikowano: 11.06.2024;
Oceń:
0.0
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Katarzyna Wieczorek-Szukała
dr nauk medycznych
Doktor nauk medycznych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, absolwentka biotechnologii medycznej Uniwersytetu Łódzkiego. Obecnie pracuje jako asystent w Katedrze Fizjologii Doświadczalnej i Klinicznej Uniwersytetu Medycznego. Autorka licznych publikacji naukowych i uczestniczka międzynarodowych projektów badawczych. Wolny czas przeznacza najchętniej na podróże, fitness i ceramikę artystyczną.
12
Komentarze i opinie (0)