Guzy oczodołu - objawy, diagnoza, leczenie

Najważniejsze elementy oczodołu

Oczodół jako kostna obudowa, stanowi ochronę dla gałki ocznej przed uszkodzeniami mechanicznymi. Jego ograniczona objętość oraz brak podatności, w przypadku zmian rozrostowych prowadzi do wysunięcia gałki ocznej ku przodowi, czyli do tzw. wytrzeszczu. Stwierdzenie tego jednostronnego, bezbolesnego objawu jest sygnałem alarmowym, zawsze następstwem toczącej się patologii, którą należy diagnozować.

Oko będące niezwykle delikatnym narządem zmysłu, odpowiedzialnym za odbieranie bodźców świetlnych wymaga szczególnej ochrony. Składają się na nią elementy kości czołowej, sitowej, szczękowej, jarzmowej, klinowej, łzowej i podniebiennej, tworzące twardą i odporną na urazy mechaniczne puszkę w kształcie stożka z otwartą podstawą. Jej objętość to około 30 cm³, z których zaledwie 25% stanowi gałka oczna, a pozostałą część wypełniają mięśnie, nerwy, naczynia, gruczoły łzowe i najobszerniejsze z nich ciało tłuszczowe.

Czytaj również: Guzek pod pachą – jakie są przyczyny zgrubienia pod pachą?

Częstość występowania i typy guzów oczodołu

Średnia zapadalność na guzy oczodołu w Polsce kształtuje się na poziomie około 1 nowego zachorowania na 100 tysięcy osób. Są to więc zmiany rzadkie, które najczęściej dotyczą dzieci do 10 roku życia lub osoby starsze.

W najmłodszej grupie wiekowej przeważają zmiany o charakterze łagodnych zaburzeń rozwojowych, wyróżniamy wśród nich naczyniaki, torbiele, potworniaki, glejaki, oponiaki. Do złośliwych guzów występujących u dzieci należą mięsaki mieloblastyczne oraz nowotwory układu krwionośnego (białaczki, chłoniaki). Raki występują niezmiernie rzadko. Zespół Recklinghausena zwany nerwiakowłókniakowatością typu 1 jest również charakterystyczny dla wieku dziecięcego. Cechuje się plamami cafe au late na skórze, piegami pod pachami oraz częstym współwystępowaniem nowotworów. Najczęściej są to glejaki lub oponiaki nerwu wzrokowego, które lokalizują się w obrębie oczodołu dając objawy wytrzeszczu.

Punkt wyjścia zmian guzowych oczodołu u osób dorosłych zupełnie różni się od tego obserwowanego w najmłodszych grupach wiekowych. Najczęściej są to przerzuty nowotworu z innych okolic ciała. Zwykle w płucach, sutku czy prostacie proces nowotworowy jest na tyle zaawansowany, że rozsiewa się po całym organizmie. Również guzy z sąsiedztwa (zatoki przynosowe) mogą naciekać na struktury oczodołu dając typowe objawy. Dlatego tak ważne jest, aby dokładnie zdiagnozować rodzaj oraz charakter guza u osoby dorosłej.

Objawy guza oczodołu

Najczęstszą przyczyną jednostronnego, bezbolesnego, niezapalnego wytrzeszczu gałki ocznej jest guz oczodołu. W przypadku zmian łagodnych i wolno rosnących może to być jedyny objaw, który często jest bagatelizowany. Większość pacjentów zgłasza się dopiero, gdy pojawia się podwójne widzenia zwane diplopią lub co gorsza obniżenie ostrości wzroku. Jest to konsekwencja zajęcia mięśni okoruchowych oraz nacieku na nerw wzrokowy. Dodatkowo jego szerzenie się w kierunku struktur
o zmniejszonym oporze w obrębie oczodołu prowadzi do ucisku na naczynia żylne i przemieszczenie gałki ocznej w kierunku od guza. Obserwuje się wówczas zastój z obrzękiem i poszerzeniem naczyń spojówki. Ból jako objaw obecności guza jest rzeczą rzadką. Wyjątek stanowią zmiany szybko powiększające swoje rozmiary.

Diagnostyka guzów oczodołu

Osoby z powyższymi objawami powinny jak najszybciej skontaktować się z lekarzem. Wówczas już przy pierwszej wizycie, bez skomplikowanej aparatury, możliwa jest ocena ruchomości gałki ocznej, ostrości wzroku, reakcji źrenicy na światło. Ważne jest też przeprowadzenie badania tarczy nerwu wzrokowego w oftalmoskopie. Pozwala to wstępnie określić, na ile dana zmiana jest rozwinięta i jaki może mieć charakter. W każdym przypadku konieczna jest również konsultacja okulistyczna. Osoby
z podejrzeniem guza oczodołu są następnie kierowane na badania obrazowe:

• RTG czaszki – umożliwia ocenę zmian osteolitycznych lub zwapnień, a także poszerzenia szczelin i kanałów w ścianach oczodołu;
• USG – techniką B-mode pozwala na dość precyzyjne określenie wielkości i charakteru zmiany;
• tomografia komputerowa – precyzyjnie obrazuje struktury kostne oczodołu
  z uwzględnieniem nacieku na kości i elementy sąsiednie;
• rezonans magnetyczny – najlepiej prezentuje tkanki miękkie, umożliwiając ocenę zasięgu zmiany, jej wielkości oraz charakteru;
• angiografia – uwidacznia przebieg naczyń w obrębie guza.

Istnieje również możliwość wykonania biopsji pod kontrolą USG lub tomografii komputerowej, co ma szczególne znacznie u osób starszych w określeniu punktu wyjścia guza, gdy jest on zmianą przerzutową.

Wszystkie wymienione techniki wraz z rzetelną wiedzą lekarską stanowią niezbędne elementy skutecznej diagnostyki. Pozwalają na wybór odpowiedniej ścieżki leczenia w zależności od stopnia zaawansowania i charakteru zmiany.

Różnicowanie i leczenie guzów oczodołu

W literaturze można spotkać się z określeniem guza rzekomego oczodołu lub pseudolymphoma. Jest to przewlekły, nieswoisty stan zapalny tkanek oczodołu, dający objawy guza. Najczęściej etiologia jest nieznana, a leczeniem z wyboru są glikokorykosteroidy, cytostatyki (cyklofosfamid) lub radioterapia.

Mając na względzie fakt, iż wśród osób dorosłych najczęściej guzy oczodołu mają postać przerzutów odległych, leczenie rozpoczyna się od systemowej chemioterapii ukierunkowanej na pierwotny nowotwór, z którego guz się wywodzi. Jeśli możliwe jest chirurgiczne usunięcie zmiany, wykonuje się je w zespole składającym się z laryngologa, neurochirurga i chirurga szczękowego. Istnieje również możliwość leczenia z wykorzystaniem technik radioterapii. Wówczas podaje się odpowiednią dawkę promieniowania na dany obszar, w celu destabilizacji procesów biochemicznych w komórkach nowotworowych. To prowadzi do zahamowania ich podziałów i rozrostu guza. Radioterapia może być wykorzystana na początku leczenia w formie terapii neoadjuwantowej lub jako opcja paliatywna, gdy inne sposoby są przeciwwskazane lub nieskuteczne.

U dzieci najczęściej podejmuje się próby chirurgicznego usunięcia zmian, ponieważ mają one w większości przypadków charakter łagodny. Dodatkowo inne formy leczenia wiąże się z większą ilością działań niepożądanych ze względu na ciągły rozwój dziecka. Istnieje również możliwość wyłącznej obserwacji guza, gdy nie uciska on sąsiednich struktur oraz nie powiększa swoich rozmiarów. Wymagana jest wtedy jedynie regularna kontrola kliniczna w odstępach sześciomiesięcznych.

Rokowanie w guzach oczodołu

Guzy pierwotne oczodołu, które w diagnostyce obrazowej oraz w badaniu przedmiotowym nie wykazują cech złośliwości rokują bardzo dobrze. Szczególnie jeśli istnieje możliwość ich całkowitego usunięcia w marginesach zdrowych tkanek. Nawroty w takich przypadkach są bardzo rzadkie.

Obecność przerzutu w obrębie oczodołu wiąże się już ze znacznie gorszym rokowaniem. Długość życia jest determinowana stopniem zaawansowania pierwotnego nowotworu. Mimo to szerokie możliwości leczenia chemicznego pozwalają w pewnych przypadkach na wydłużenie życia o parę lat.

Po zakończeniu leczenia operacyjnego wymagana jest zawsze regularna kontrola okulistyczna, a w przypadku zmian o charakterze przerzutowym lub naciekającym również onkologiczna
i laryngologiczna. Częstość wizyt jest uzależniona od stanu chorego i zastosowanego leczenia. Jednak nie rzadziej niż dwa razy w roku, pacjent powinien spotkać się z lekarzem.