Dieta cukrzycowa – co jeść, czego unikać, zasady

Dieta w cukrzycy – rola prawidłowego żywienia

Podstawowym celem leczenia dietetycznego pacjentów z zaburzeniami glikemii jest uzyskanie i długotrwałe utrzymanie normoglikemii, czyli prawidłowego poziomu glukozy we krwi, prawidłowego stężenia cholesterolu oraz trójglicerydów, poziomu ciśnienia tętniczego krwi, a także przywrócenie lub zachowanie prawidłowej masy ciała.

Terapia behawioralna obejmująca zmianę nawyków żywieniowych, włączenie aktywności fizycznej, optymalizację czasu snu, unikanie stresu oraz zaprzestanie przyjmowania używek powinna być prowadzona u wszystkich pacjentów z cukrzycą, niezależnie od jej typu. Pozwala ona zmniejszyć ryzyko rozwoju powikłań, ułatwia ich leczenie, ale też wpływa na ogólny stan zdrowia i samopoczucie pacjenta na wszystkich etapach terapii.

Co warto podkreślić, nie istnieje jeden uniwersalny sposób żywienia pacjentów z cukrzycą. Sformułowano natomiast szereg zasad żywieniowych, które zaleca się stosować tej grupie osób. To, co potocznie nazywamy dietą cukrzycową, to w praktyce promocja powszechnie znanych zaleceń odżywiania dla osób zdrowych, z dodatkowym uwzględnieniem kontroli:

• ilości spożywanych porcji,
• ilości węglowodanów ogółem i w poszczególnych posiłkach,
• jakości posiłków (uwzględniając ograniczenie źródeł węglowodanów prostych),
• liczby i regularności posiłków.

W przypadku cukrzycy typu 1 u pacjentów z prawidłową masą ciała skupić się należy na przestrzeganiu zasad zdrowego odżywiania z uwzględnieniem unikania cukrów prostych. Sposób żywienia planuje się indywidualnie w odniesieniu do schematu leczenia pacjenta. Kwestią priorytetową będzie tutaj szacowanie zawartości węglowodanów przyswajalnych w posiłkach. Korzysta się w tym zakresie z pojęcia wymiennika węglowodanowego. Ważna jest również wiedza na temat wpływu pokarmów białkowych i tłuszczowych na poziomy glikemii.

W przypadku cukrzycy typu 2 żywienie ma za zadanie wpływać na parametry metaboliczne oraz normalizację masy ciała, jeśli występuje nadwaga lub otyłość. Przydatne w planowaniu diety będą pojęcia indeksu i ładunku glikemicznego.

Czytaj również: Hipercholesterolemia rodzinna – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Dieta dla diabetyka – ogólne zasady

Jadłospis dla cukrzyka powinien pokrywać zapotrzebowanie na energię na poziomie dostosowanym do indywidualnego zapotrzebowania. Jest ono zależne od wielu czynników, takich jak: płeć, masa ciała, wzrost, wiek, stan zdrowia czy aktywność fizyczna. W przypadku osób z nadmierną masą ciała powinno się dążyć do jej normalizacji za pomocą niewielkiego deficytu kalorycznego diety. Zalecane tempo spadku masy ciała w tym przypadku wynosi około 0,5–1 kg na tydzień. Za optymalną uznaje się redukcję na poziomie przynajmniej 7 proc. wyjściowej masy ciała.

Energię w jadłospisie będą dostarczać odpowiednie ilości podstawowych makroskładników, czyli białka, tłuszcze i węglowodany. Te ostatnie stanowią kluczowy element diety, który podlega ścisłej kontroli. Nie określono jednoznacznie optymalnej ilości węglowodanów w żywieniu wszystkich pacjentów z cukrzycą. Obecnie przyjmujemy, że powinny one dostarczać około 45 proc. dziennej porcji energii. W przypadku osób o niskiej aktywności fizycznej, u których z różnych powodów nie można zwiększyć dawki ruchu, poziom tego makroskładnika może być niższy. Jeśli natomiast mamy do czynienia z osobami o wysokiej aktywności, procentowy udział węglowodanów może wynosić nawet 60 proc. dziennej wartości energetycznej diety.

Co ważne, podkreśla się, że źródłem tego składnika powinny być produkty, których indeks glikemiczny jest niski, tj. < 55. Podstawowymi pokarmami, które będą dostarczać węglowodanów są pełnoziarniste produkty zbożowe. Ograniczeniu będą natomiast podlegać cukry proste – zarówno te dodane (np. zwykły cukier), jak też obecne w pokarmach, takich jak słodycze, soki, miód, dżemy, konfitury itp. Co ważne, fruktoza nie jest zalecana jako alternatywa dla sacharozy. Należy ograniczyć jej spożycie do maksymalnie 50 g na dobę.

Dieta dla cukrzyka powinna dostarczać minimum 25 g błonnika na dobę (lub 15 g/1000 kcal). Tłuszcze z kolei powinny stanowić w jadłospisie od 25 do 40 proc. wartości kalorycznej diety. Kluczową sprawą pozostaje tu jednak jakość konsumowanych produktów z tej grupy. Ze względu na wysokie ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, nasycone kwasy tłuszczowe w menu nie powinny dostarczać więcej niż 10 proc. energii na dobę (w niektórych przypadkach nawet mniej niż 7 proc.). Zaleca się spożycie głównie tłuszczów roślinnych (z wykluczeniem palmowego i kokosowego). W przypadkach hipercholesterolemii można rozważyć podaż 2–3 g stanoli/steroli na dobę z produktami takimi jak specjalnie fortyfikowane margaryny czy jogurty.

Maksymalnemu ograniczeniu powinny podlegać źródła kwasów tłuszczowych typu trans, np. margaryny twarde, słodycze, produkty cukiernicze. Menu dla cukrzyka musi dostarczać również odpowiednich ilości białka. Powinna być ona szacowana indywidualnie. Zalecenia w tym zakresie nie odbiegają od propozycji dla osób zdrowych. Proteiny powinny stanowić około 15–20 proc. dziennej porcji energii. W przypadku diety o obniżonej kaloryczności udział ten będzie rósł nawet do 30 proc. Przyjmuje się, że należy zaplanować około 1–1,5 g białka na dobę na 1 kg należnej masy ciała. W przypadku przewlekłej niewydolności nerek wartość ta musi być niższa i powinna być planowana indywidualnie.

Uznaje się, że w kontekście chorób układu sercowo-naczyniowego rozsądnym działaniem może być zmniejszenie ilości białka ze źródeł zwierzęcych, takich jak mięso, jaja, nabiał na rzecz roślinnych, takich jak strączki czy orzechy. Ograniczeniu powinno także podlegać spożycie soli. Jej dzienna podaż nie może przekraczać 5 g, uwzględniając sól dodaną i tę zawartą w produktach. Dieta dla cukrzyka i nadciśnieniowca będzie ograniczać jeszcze bardziej radykalnie ten składnik.

Co cukrzyk może jeść bez ograniczeń?

Żywienie w cukrzycy – indeks i ładunek glikemiczny

W planowaniu żywienia w cukrzycy bardzo przydatna okaże się znajomość pojęć indeksu i ładunku glikemicznego. Zarówno IG, jak i ŁG stanowią alternatywny system klasyfikacji produktów węglowodanowych, który wskazuje jak spożycie danego pokarmu będzie wpływało na poziom glukozy we krwi po posiłku. Zgodnie z definicją indeks glikemiczny jest to pole powierzchni pod krzywą glikemii po spożyciu 50 g przyswajalnych węglowodanów z posiłku testowanego w stosunku do pola krzywej odpowiedzi glikemicznej po spożyciu analogicznej ilości węglowodanów z produktu standardowego (tj. glukozy lub białego chleba). Wskaźnik ten pozwala klasyfikować pokarmy na te, które po spożyciu powodują gwałtowny wzrost glukozy we krwi i te, które powodują słabszy efekt glikemiczny. Produkty dzieli się na te o:

• wysokim IG, tj. > 70,
• średnim IG, tj. 55–70,
• niskim IG, tj.< 55.

Dieta cukrzycowa jadłospis powinna opierać o pokarmy charakteryzujące się niskim IG. Równie przydatny w planowaniu menu będzie ładunek glikemiczny. Jest to pojęcie, które szacuje, jaki efekt glikemiczny da spożycie określonej porcji produktu, tj. np. 2 kromek pieczywa, 4 ziemniaków czy 5 łyżek ryżu. Aby obliczyć ładunek glikemiczny, należy pomnożyć ze sobą zawartość węglowodanów przyswajanych (czyli po odjęciu błonnika pokarmowego) w porcji (np. 2 kromkach pieczywa) z IG produktu i otrzymany wynik podzielić przez 100. Zakresy ŁG wyglądają następująco:

Zarówno indeks, jak i ładunek będą bardzo pomocne w wyborze jakościowym i ilościowym produktów węglowodanowych w diecie osób chorujących na cukrzycę.

Jakie są zasady diety o niskim indeksie glikemicznym?

Dieta dla cukrzyków – pokarmy zalecane

Naturalne pytanie, które pada w gabinecie dietetyka to, co jeść przy cukrzycy? Dieta cukrzycowa przepisy powinna opierać na pokarmach zdrowych, niskoprzetworzonych, o niskim indeksie glikemicznym. Posiłki z nich komponowane muszą być odpowiednio zbilansowane pod kątem zawartości poszczególnych makroskładników. Do pokarmów zalecanych dla pacjentów z cukrzycą zaliczamy poniżej wymienione.

• Warzywa – powinny być one dodawane do każdego posiłku, w każdej postaci, z dużym akcentem na surowe (jeśli nie ma przeciwwskazań). Pewnemu ograniczeniu podlegać będą porcje warzyw wysokoskrobiowych, głównie ziemniaków. Szczególnie polecane są te o niskim IG: cykoria, brukselka, cebula, kapusta, kalafior, ogórki zielone, oliwki, papryka, por, sałata, seler naciowy, szparagi, szpinak, bakłażan, karczochy, ciecierzyca, pomidory, rzepa.
• Pełnoziarniste produkty zbożowe, takie jak grube kasze, np. gryczana, makaron pełnoziarnisty i z pszenicy durum, brązowy, dziki ryż, pieczywo z mąki z pełnego przemiału, płatki owsiane czy żytnie.
• Owoce o niskim IG, takie jak agrest żółty, czarna porzeczka, czereśnie, borówka, czerwona porzeczka, jeżyny, maliny, truskawki, wiśnie, pomelo, grejpfrut, gruszka, pomarańcza, granat, brzoskwinie, nektarynki, śliwki.
• Źródła białka, do których należą m.in. chude mięso i wędliny, ryby (w tym także tłuste morskie), jaja (ograniczając ich spożycie do 4–7 sztuk tygodniowo), chudy i półtłusty nabiał, nasiona roślin strączkowych.
• Oliwa z oliwek i oleje roślinne, takie jak rzepakowy, lniany, z orzechów włoskich – używane przede wszystkim na surowo, jako dodatek np. do surówek.
• Orzechy i nasiona – spożywane w rozsądnych ilościach ze względu na ich kaloryczność.

Jeśli cukrzyca powikłana jest innymi schorzeniami, takimi jak np. dna moczanowa, lista produktów zalecanych będzie ulegała modyfikacjom. Warto jednak wiedzieć, że niezależnie od typów cukrzycy, główne zalecenia żywieniowe wyjściowo opierają się o powszechnie znane zasady zdrowego odżywiania. W jadłospisie należy uwzględnić także odpowiednią ilość niesłodzonych płynów z dużym udziałem niskosodowej wody mineralnej.

Czytaj również: Choroba Pompego – co to jest? Przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Dieta cukrzycowa – produkty zakazane

Wiele osób zastanawia się więc, czego nie można jeść przy cukrzycy? Zasadniczo warto pamiętać, że nie ma jednej uniwersalnej diety w tym schorzeniu. Lista produktów przeciwwskazanych w tym przypadku pokrywa się jednak z powszechnie znanymi zasadami zdrowego odżywiania. W menu dla cukrzyka należy unikać:

• cukru,
• słodyczy,
• słodkich napojów,
• miodu, konfitur i dżemów,
• fruktozy jako słodzidła – dieta cukrzycowa owoce zaleca w rozsądnych ilościach w dobrze zbilansowanych posiłkach,
• żywności typu fast food,
• tłustego nabiału,
• tłustych mięs i wędlin,
• soli i słonych przekąsek,
• alkoholu.

Planując posiłki powinno się ograniczyć obróbkę termiczną, jak smażenie, pieczenie na tłuszczu czy duszenie z obsmażaniem. W zamian za to proponuje się gotowanie w wodzie, na parze, grillowanie, pieczenie bez tłuszczu czy duszenie w niewielkiej ilości wody. Potrawy dla cukrzyka powinny być atrakcyjne wizualnie i smakowo. Komponując dietę należy brać pod uwagę także zdolności kulinarne czy status ekonomiczny pacjenta.

Dieta cukrzycowa – jadłospis 1800 kcal

Dieta dla diabetyka, zwana niegdyś cukrzycową, to zbiór zasad, które pozwalają zbilansować jadłospis pod kątem zarówno wartości energetycznej, jak i odżywczej. Jej zadaniem jest utrzymanie normoglikemii lub wartości glikemii zbliżonych do prawidłowych tak, by zapobiegać rozwojowi powikłań, głównie sercowo-naczyniowych. Prawidłowy sposób żywienia pomaga także zachować lub przywrócić prawidłowy profil lipidowy i poprzez ograniczenie soli zmniejszyć prawdopodobieństwo nadciśnienia tętniczego. Przykładowy jadłospis dostarczający 1800 kcal na dobę z uwzględnieniem wymienionych wcześniej zaleceń może wyglądać następująco:

Śniadanie:

• jajko na miękko,
• pieczywo żytnie z awokado i kolorową papryką,
• ogórek zielony,
• zielona herbata bez cukru.

Składniki: 2 jajka, 2 kromki pieczywa żytniego (70 g), 1/4 awokado (35 g), 1/2 czerwonej i żółtej papryki, ogórek zielony.

II śniadanie:

• kokosowy kefir z borówkami i orzechami,
• woda mineralna niegazowana.

Składniki: kefir 2 proc. tłuszczu z wapniem (240 g), borówki (150 g), orzechy włoskie (14 g), łyżka wiórków kokosowych (6 g).

Obiad:

• udko indyka z kaszą gryczaną, kalafiorem i porem,
• woda z cytryną i miętą.

Składniki: mięso z podudzia z indyka (130 g), kalafior (120 g), czosnek (6 g), kasza gryczana (65 g), por (80 g), oliwa z oliwek (10 g), słonecznik – nasiona (10 g), pieprz, łyżka soku z pomarańczy (25 g), ulubione przyprawy, np. curry.

Przygotowanie: Mięso natrzyj przyprawami i piecz około 45 minut na papierze do pieczenia w piekarniku w temperaturze 180^oC. Kaszę ugotuj w wodzie na sypko. Na patelni rozgrzej oliwę i podsmaż przez 2 minuty pokrojony w paseczki por i czosnek. Dodaj pokrojony na cząstki kalafior i duś z dodatkiem odrobiny wody około 5–6 minut. Dopraw do smaku curry i pieprzem. Następnie dodaj sok i wymieszaj z pestkami. Mięso z indyka podawaj z kaszą i warzywami.

Podwieczorek:

• serek wiejski ziarnisty z rzodkiewką i zieloną papryką.

Składniki: serek wiejski (150 g), rzodkiewka (90 g), papryka zielona (75 g).

Kolacja:

• kanapki z chlebem żytnim, sałatą, szynką z indyka,
• sałatka z pomidorów,
• herbata owocowa bez cukru.

Składniki: pieczywo żytnie (70 g), sałata (10 g), szynka z indyka – 2 plastry (30 g), pomidor (180 g), cebula (30 g), oliwa z oliwek (10 g), sok z cytryny (6 g), mięta (2 g), pietruszka zielona (6 g), pieprz (1 g).

Warto pamiętać, że leczenie cukrzycy dietą oraz odpowiednim postępowaniem farmakologicznym powinno odbywać się pod okiem doświadczonych specjalistów, tj. lekarza diabetologa, pielęgniarki oraz dietetyka. Menu należy planować indywidualnie, uwzględniając wiele czynników, co zwiększa prawdopodobieństwo osiągnięcia celu terapeutycznego.

Dieta dla cukrzyków - wypowiedź lekarza