Co wpływa na przemianę materii?

Podstawowa przemiana materii

Celem odżywiania jest dostarczenie człowiekowi energii niezbędnej do życia i wykonywania pracy. W komórkach i tkankach żywego organizmu nieustannie zachodzą procesy przemiany materii określane jako metabolizm. Wynikiem tych procesów jest zapotrzebowanie na energię. U osób dorosłych i zdrowych przemiany te pozostają w równowadze i bilans energii jest zrównoważony. U dzieci, młodzieży, kobiet w ciąży i kobiet karmiących, osób starszych dominują procesy anaboliczne.

Bilans energii określamy jako energię dostarczoną do organizmu z pożywieniem a z drugiej strony wydatki energii związane w wykonywaniem różnych czynności, utrzymaniem stałej temperatury ciała oraz energię wydaloną z potem, moczem, kałem, gazami jelitowymi. Podstawową przemianę materii (PPM) określa się jako najniższy poziom energii potrzebnej do podstawowych czynności fizjologicznych które podtrzymują życie. Wymieniamy tu:

• krążenie, bicie serca,
• oddychanie,
• powstawanie tkanek,
• ruchy jelit,
• inne funkcje życiowe.

Określając PPM człowiek powinien znajdować się na czczo w spokoju psychicznym i fizycznym w pozycji leżącej i odpowiednim mikroklimacie. To jak intensywna jest PPM u danej osoby, zależy od masy ciała, wzrostu, wieku, płci i powierzchni skóry. Dla przykładu podstawowa przemiana materii będzie większa u wysokiego dorosłego mężczyzny o masie ciała przykładowo 90 kg aniżeli u niskiej kobiety której masa ciała równa się 50 kg. Im człowiek jest starszy, PPM się zmniejsza ale zależy to także od zdrowia i kondycji fizycznej danej osoby. Określono, że na każde 10 lat życia człowieka dorosłego spowalnia się o około 2 %. Na podstawową przeminę materii wpływają także proporcje ciała i jego skład. Ponieważ u kobiet w składzie ciała występuje większy udział tkanki tłuszczowej ( 23-27 %) potrzeby energetyczne są mniejsze niż u mężczyzn, których poziom tkanki tłuszczowej to 13-14 %. PPM zwiększa się u kobiet podczas menstruacji, ciąży i w trakcie karmienia piersią. Również wpływ mogą mieć takie czynnik jak: pora roku, klimat, wysokość nad poziomem morza, czynniki genetyczne oraz stan odżywienia organizmu. U osoby głodującej lub niedożywionej zazwyczaj jest niższa przemiana materii. Zwiększać się może natomiast w stanach gorączkowych, spowolnienie tempa przemian metabolizmu może być związane z wadliwym funkcjonowaniem gruczołów dokrewnych (tarczycy, nadnerczy, przysadki mózgowej). Przy niedoczynności tarczycy może nastąpić spowolnienie o 30-40 % a nadczynność może spowodować wzrost nawet o 80 %. Poziom wytwarzanej adrenaliny przez nadnercza również zwiększa tempo przemian metabolicznych.

Zobacz też: Niskie ciśnienie krwi – przyczyny, objawy, leczenie

Całkowita przemiana materii

Całkowitą przemianę materii określamy jako łączny poziom przemian energetycznych organizmu, który warunkuje życie i prawidłowe funkcjonowanie. CPM to przemiany związane z utrzymaniem życia i wykonywaniem różnych czynności, wydatkami energii związanymi z przyjmowaniem i trawieniem pokarmu, utrzymaniem stałej temperatury ciała. Skład pokarmu wpływa na tempo tych przemian i tak spożycie tłuszczów zwiększa tempo metabolizmu o 14 %, białek o 25-40 %, węglowodanów o 6 %. Zwiększają metabolizm również sytuacje stresowe, niskie temperatury, używki i palenie tytoniu. Całość przemian zachodzących w organizmie człowieka może podlegać wahaniom w ciągu dnia. Zależy to od rodzaju pracy, jej intensywności i warunków w jakich jest wykonywana. Aktywność fizyczna znacząco wpływa na tempo przemian dlatego określenie intensywności pracy w ciągu dnia ma duże znaczenie w obliczeniu dobowego zapotrzebowania na energię. Z tego względu zostały opracowane normy żywienia określające poziom energii dla różnych grup ludności oraz zapotrzebowanie na składniki mineralne, witaminy a także białko, tłuszcze i węglowodany. Wysokie wydatki energetyczne szczególnie występują u osób pracujących ciężko fizycznie oraz sportowców w takich dyscyplinach jak:

• kolarstwo,
• pływanie,
• spoty siłowe,
• biegi długodystansowe.

Obliczenie dobowej przemiany materii

Istnieje wiele metod określenia przemiany materii. Jedną z najprostszych metod są obliczenia za pomocą specjalnych ustalonych wzorów. Pomiarów dokonujemy poprzez metody:

• kalorymetrii pośredniej i bezpośredniej,
• poprzez monitorowanie częstości tętna.

Założenie to oparte jest na fakcie, że im większa przemiana materii tym większe zapotrzebowanie komórek na tlen. Podczas aktywności fizycznej wzrasta częstość tętna serca i zużycie tlenu. Obliczanie wydatków energii w ciągu dnia jest częścią planowania racjonalnego żywienia, dzięki czemu dostarczamy do organizmu odpowiednią ilość energii, a to zapobiega występowaniu nadwagi i otyłości.