Siatki centylowe – czym są, jak z nich korzystać, normy

Wzrost dziecka i masa ciała jako podstawowe wyznaczniki prawidłowego rozwoju fizycznego

Wzrost i masa ciała to parametry, które zespół medyczny określa od razu po urodzeniu dziecka. Przyjmuje się, że donoszone noworodki, czyli maluchy urodzone między 38. a 42. tygodniem ciąży, powinny ważyć od 2500 do 4000 g i mierzyć od 50 do 55 cm.

Warto przy tym zaznaczyć, że pomiar długości ciała noworodka zwykle nie jest dokładny, z powodu przygiętej pozycji, w której maluch przychodzi na świat. W kolejnych tygodniach i miesiącach życia dziecko jest systematycznie ważone i mierzone, co pozwala na monitorowanie jego rozwoju fizycznego. Oprócz wzrostu i masy ciała ocenia się także obwód głowy i obwód klatki piersiowej u nowo narodzonych dzieci. Wyniki pomiarów są zapisywane w Książeczce Zdrowia Dziecka i nanoszone na siatki centylowe.

Czym są i do czego służą siatki centylowe?

Siatki centylowe służą do oceny rozwoju somatycznego dzieci. Mają one postać wykresów, na których pediatra zaznacza wybrane pomiary, które wykonał u małego pacjenta. Siatki centylowe pozwalają na porównanie wzrostu, masy ciała, obwodu głowy oraz innych parametrów fizycznych danego dziecka z typowymi wartościami dla dzieci tej samej płci i w tym samym wieku.

Siatka centylowa składa się z linii, z których każda odpowiada określonemu centylowi.

Siatki centylowe są ważnym narzędziem w pediatrii, ponieważ umożliwiają wczesne wykrywanie ewentualnych problemów rozwojowych. Co ważne, siatki centylowe są osobne dla dziewcząt i chłopców.

Jak czytać siatki centylowe? Na jakim centylu znajduje się Twoje dziecko?

Pierwszym krokiem jest wybór interesującej nas i adekwatnej do płci dziecka siatki centylowej (np. dotyczącej wzrostu dziecka, masy ciała lub BMI). Na osi odciętych (osi poziomej) zaznaczony jest wiek dziecka, natomiast na osi rzędnych (osi pionowej) wyróżnione są wartości cechy, którą chcemy sprawdzić. Po zlokalizowaniu obu wartości przeprowadzamy linie prostopadłe do obu osi, które przetną się w konkretnym punkcie na siatce. Miejsce przecięcia tych linii zaznaczamy kropką.

Linie te wyznaczają wartość danych centyli. Najwyżej znajduje się linia dziewięćdziesiątego siódmego centyla. Oznacza ona, że 97% dzieci ma niższy dany parametr. Na wykresie są jeszcze linie 90., 75., 50., 25., 10. i 3. centyla. Linia pięćdziesiątego centyla oznacza, że połowa dzieci z populacji ma wyższy i połowa ma niższy podany parametr. Linia trzeciego centyla oznacza, że 97% populacji ma większe wartości danego parametru, a tylko 3 % populacji ma te wartości mniejsze. Jeżeli kropka znajdzie się na linii odpowiadającej danemu centylowi, np. na 75. centylu, oznacza to, że dziecko mieści się w wartościach dla tego centyla. Gdy kropka wypada między dwoma liniami centyli, na przykład pomiędzy 50. a 75. centylem, mówimy, że cecha dziecka znajduje się w zakresie pomiędzy tymi centylami. Obszar ten nazywamy kanałem centylowym.

Regularne nanoszenie nowych pomiarów na siatkę centylową stworzy krzywą wzrastania Twojego dziecka. Dzięki temu zobaczysz, jak dana cecha malucha zmienia się w czasie i czy jest adekwatna do wieku dziecka.

Najważniejsze jest, aby obserwować na siatce systematyczny wzrost krzywej parametrów malucha. Dobrze jest zasygnalizować lekarzowi fakt, gdy różne parametry są w bardzo różnych centylach i są miedzy nimi duże dysproporcje. Tak jak w przypadku, gdy wzrost dziecka znajduje się około dziesiątego centyla, a jego masa w dziewięćdziesiątym centylu. Może świadczyć to o zahamowaniu wzrostu dziecka. Tylko lekarz może dokładnie określić przyczynę takich rozbieżności i określić, czy coś jest nie tak.

Jak zmierzyć dziecko?

Bardzo ważny jest sposób pomiaru wszelkich parametrów dziecka. Pomiar długości ciała powinien odbywać się przy pomocy centymetra. Początek pomiaru powinien być na czubku głowy dziecka. Dalej przykłada się centymetr wzdłuż kręgosłupa do bioder. W tym momencie można przełożyć rękę, która przytrzymuje centymetr z głowy do okolicy bioder, tak aby łatwiej było zmierzyć jeszcze długość nóg dziecka. Od bioder pomiar powinien odbywać się do kolan i dopiero do stóp. Należy pamiętać, że nie powinno się na siłę prostować nóg dziecka. Pomiar wzrostu dziecka w pozycji stojącej przy użyciu miarki wykonuje się od około drugiego roku życia.

Pomiar obwodu głowy, także powinien być wykonywany przy użyciu miękkiego centymetra. Powinien on być przyłożony dookoła głowy w najszerszym jej punkcie nad uszami i tak, aby przechodził przez czoło dziecka. Pomiar można powtórzyć.

Wskaźnik BMI należy także dokładnie obliczyć. Potrzebny do tego jest parametr wzrostu podany w metrach i masa ciała podana w kilogramach. Masę należy podzielić przez wzrost podniesiony do kwadratu. Dzięki temu uzyskujemy wskaźnik masy ciała i można go nanieść na siatkę centylową. Prawidłowa wartość BMI mieści się pomiędzy dziewiętnaście a dwadzieścia pięć.

Jaki centyl uznawany jest za normę?Jak interpretować wzrost małego dziecka i jego masę ciała?

Za normę uznaje się zakres od 3. do 97. centyla dla danej cechy (np. wzrostu, masy ciała, obwodu głowy). Oznacza to, że dzieci, których pomiary mieszczą się w tym zakresie, są uważane za rozwijające się w typowy sposób w stosunku do swoich rówieśników.

Pediatra na pewno powie, jeśli jakaś cecha malucha (np. zbyt niski wzrost czy zbyt duża masa ciała w stosunku do wieku) go zaniepokoi.

Z jakich siatek centylowych korzystają pediatrzy?

Do pomiarów cech fizycznych u dzieci do 3. roku życia wykorzystuje się siatki centylowe opracowane przez WHO, a u dzieci i młodzieży do 18. roku życia, stosuje się siatki centylowe OLA/OLAF, które zostały przygotowane przez Centrum Zdrowia Dziecka w latach 2007-2012. Jeśli chodzi o wcześniaków, to specjaliści korzystają z siatek centylowych przygotowanych przez Fenton, a potem z siatek WHO, uwzględniając przy tym wiek skorygowany, czyli brakujące tygodnie ciąży.

Poniżej przykład, jak obliczyć wiek skorygowany wcześniaka:

Dziecko urodziło się w 28. tygodniu ciąży. Od momentu porodu minęło 10 miesięcy. Wiek metrykalny dziecka to 10 miesięcy. Aby obliczyć wiek skorygowany, należy przyjąć, że okres ciąży donoszonej wynosi 40 tygodni, a więc 40 – 28 = 12. Dziecko urodziło się 12 tygodni (około 3 miesięcy) wcześniej. Wiek skorygowany wynosi więc: 10 miesięcy – 3 miesiące, co daje 7 miesięcy.

Czy rozwój fizyczny Twojego dziecka przebiega prawidłowo? Siatki centylowe online

Warto dodać, że w Internecie dostępne są także siatki centylowe online, które dla wielu rodziców są łatwiejsze „w obsłudze” niż modele klasyczne. Wystarczy wpisać w wyszukiwarkę płeć dziecka, datę urodzenia i określić wybrany parametr, a kalkulator poda odpowiedź i umieści ją na diagramie. Wiedząc, na jakim centylu znajduje się Twoje dziecko, możesz monitorować, czy jego rozwój fizyczny przebiega prawidłowo. Siatka centylowa online przyda się także do porównania wzrostu i wagi dziecka z parametrami innych dzieci w danym wieku.

współpraca: położna Monika Głowacka