Niepłodność – przyczyny, leczenie. Czym się różni od bezpłodności?

Płodność w społeczeństwie

Przyjmuje się, że do oceny szans na zajście w ciążę korzysta się z tak zwanego wskaźnika zapłodnienia. Pokazuje on, jaka jest szansa na zajście w ciążę podczas jednego cyklu dla zdrowej pary i ogólnie przyjmuje się, że wynosi on około 20% (niektóre źródła podają 30 %). Dopiero rok regularnego współżycia (2-3 stosunki w ciągu tygodnia) bez antykoncepcji, podczas którego nie dochodzi do ciąży, pozwala na postawienie diagnozy niepłodności pary. Ale taka diagnoza to nie wszystko, trzeba bowiem znaleźć przyczynę takiego stanu.

Najczęstsze przyczyny niepłodności

Problem niepłodności może leżeć po stronie kobiety, mężczyzny lub jednego i drugiego, czyli pary w rozumieniu całości. Jest wiele czynników ryzyka, które mogą doprowadzić do niepłodności, między innymi:

• przebyte zakażenia przenoszone drogą płciową – główną rolę pełnią zakażenia Chlamydia trachomatis i Neisseria gonorrhoea. U ¼ zakażonych pacjentek rozwija się stan zapalny jajowodów, a blisko co piątej ich niedrożność. Niedrożne jajowody uniemożliwiają swobodny transport komórki jajowej z jajnika do jamy macicy i w ten sposób spotkanie z nasieniem partnera jest praktycznie wyeliminowane;

• wiek kobiety – wiadomym jest, że wraz z wiekiem płodność kobiety maleje i w zupełności wygasa podczas menopauzy, podczas gdy płodność mężczyzny zachowana jest praktycznie do końca życia. Najlepszym okresem dla kobiety na zajście w ciążę jest wiek do 25. roku życia;

• przebyte zabiegi chirurgiczne, takie jak wycięcie wyrostka robaczkowego lub inne w obrębie miednicy mniejszej mogą doprowadzić do powstania zrostów w jej obrębie, a co za tym idzie upośledzenia płodności. U mężczyzn do niebezpiecznych operacji zalicza się operacje kanału pachwinowego lub szyi pęcherza moczowego, bowiem istnieje ryzyko uszkodzenia struktur niezbędnych dla prawidłowej płodności.

Na dalszym miejscu plasują się czynniki środowiskowe, jak narażenie na substancje toksyczne w miejscu pracy, nałogi, masa ciała, ale we wszystkich przypadkach udowodniony jest ich wpływ na płodność.

Niepłodność – diagnostyka

W diagnostyce niepłodności wykorzystuje się wiele badań, począwszy od wykluczenia wszelkich chorób ogólnoustrojowych, mogących prowadzić do obniżenia płodności (schorzenia tarczycy, kory nadnerczy, cukrzyca) na badaniach obrazowych kończąc. Zazwyczaj pierwszym wykonywanym badaniem jest badanie nasienia partnera (lub komputerową analizę nasienia) – jest to badanie łatwe i szybkie, więc w bardzo krótkim czasie pozwala wykluczyć czynnik męski niepłodności. Badania kobiety są bardziej skomplikowane: ze względu na zmienność hormonalną podczas cyklu niektóre badania można wykonywać jedynie w określonych dniach w miesiącu, a jeśli moment przepadnie, trzeba czekać kolejny miesiąc. Niestety, w niektórych przypadkach nie udaje się określić przyczyny niepłodności, mówi się wówczas o niepłodności o nieznanej przyczynie.

Niepłodność – leczenie

Leczenie niepłodności ściśle zależne jest od przyczyny ją wywołującej. W wielu przypadkach nie udaje się doprowadzić do wyleczenia schorzenia, a jedynie wspomóc parę w staraniach się o dziecko, jednak te starania dzięki różnym metodom mogą być nawet w około 40 % skuteczne.

Warto zwrócić uwagę na aspekt psychologiczny problemu, bowiem niepłodność może być powodem bardzo dużego niezadowolenia, stanów depresyjnych i przede wszystkim stresu, który również ma ujemny wpływ na zdolności prokreacji. Leczenie niepłodności może być procesem trudnym i długotrwałym. Dlatego tak ważna jest kompleksowa opieka nad parą, ponieważ problem, choć może leżeć tylko po jednej stronie, zawsze leży po obu.

Farmakologiczne leczenie niepłodności

Leczenie farmakologiczne jest stosowane u kobiet, u których diagnozuje się cykle bezowulacyjne w przebiegu zespołu policystycznych jajników, dysfunkcji w obrębie układu podwzgórze-przysadka lub z zachowaną prawidłową funkcją osi podwzgórze-przysadka-jajnik. W tym ostatnim przypadku lekiem z wyboru jest cytrynian klomifenu, który zazwyczaj podaje się przez 4 kolejne cykle miesięczne – ciąże zwykle pojawiają się w tym przedziale czasowym.

Natomiast w pierwszych dwóch przypadkach korzystne efekty przynosi podawanie gonadotropin (w wymienionych zaburzeniach jest ich za mało, by doprowadzić do owulacji). Obie metody są technikami tzw. indukcji owulacji i niestety wiążą się ze zwiększonym ryzykiem powstania ciąży mnogiej.

Trzeba pamiętać, że zaburzenia hormonalne ze strony tarczycy lub nadnerczy również mogą stanowić przyczyny niepłodności. Zatem przed jakąkolwiek szerszą diagnostyką płodności kobiecej, należy przede wszystkim wykluczyć choroby ze strony tych układów – ich leczenie bowiem jest proste i polega na substytucyjnym podawaniu hormonów, a po wyregulowaniu ich działania możliwe jest zajście w ciążę bez żadnych dodatkowych interwencji.

Zaburzeniem, które dość łatwo podlega leczeniu farmakologicznemu jest hiperprolaktynemia, czyli nadmierne stężenie prolaktyny (hormonu wytwarzanego przez przysadkę mózgową) we krwi. Wbrew pozorom problem ten nie dotyczy wyłącznie kobiet i ważne jest, by lekarz diagnozujący problemy z płodnością pary, wykonał badanie krwi zarówno kobiecie jak i mężczyźnie starającym się o dziecko. Leczenie polega na podawaniu agonistów dopaminy, które hamują jej wydzielanie.

U mężczyzn z dysfunkcją czynności podwzgórza podaje się gonadoliberynę – hormon rozpoczynającego kaskadę działania układu rozrodczego, bez niej bowiem przysadka nie dostanie odpowiedniego sygnału do działania, a co za tym idzie jądra również nie będą pracować.

Niepłodność – leczenie chirurgiczne

Leczenie chirurgiczne niepłodności proponowane jest, gdy kobieta nie może zajść w ciążę z powodu dysfunkcji jajowodów – niedrożności, obecnych zrostów, endometriozy. U mężczyzn leczeniu chirurgicznemu poddaje się niektóre przypadki żylaków powrózka nasiennego. Użyta metoda chirurgiczna powinna być jak najmniej inwazyjna np. laparoskopowa, by zapobiec ponownym rozległym zrostom, które niestety są powikłaniem bardziej związanym z operacjami „otwartymi”.

Niepłodność a techniki wspomaganego rozrodu

W niektórych przypadkach metody farmakologiczne lub chirurgiczne nie przynoszą pożądanego efektu, jakim jest ciąża lub po prostu z założenia nie są w stanie przezwyciężyć pewnych barier stawianych przez organizm ludzki. Wówczas można zaproponować techniki wspomaganego rozrodu, które polegają na bardziej laboratoryjnym wymiarze zapłodnienia i należą do nich:

• inseminacje domaciczne,

• zapłodnienie pozaustrojowe, czyli in vitro,

• zapłodnienie pozaustrojowe komórką jajową dawczyni,

• transfer gamety do jajowodu – czyli wprowadzenie mieszaniny plemników i komórki jajowej do jajowodu z użyciem metod laparoskopii. W tej metodzie zapłodnienie zachodzi w naturalnym środowisku,

• transfer zygoty do jajowodu – metoda podobna do in vitro, jednak w jej przypadku do jamy macicy wprowadza się zapłodnioną komórkę jajową na bardzo wczesnym etapie (dzień po zapłodnieniu) w przeciwieństwie do in vitro, kiedy do macicy wprowadza się zarodki zazwyczaj 3-5 dniowe,

• ICSI – jest pewną odmianą zapłodnienia pozaustrojowego polegającą na bezpośrednim umieszczeniu plemnika we wnętrzu komórki jajowej w warunkach laboratoryjnych (w klasycznym in vitro plemniki zapładniają komórkę jajową „samodzielnie”).

Najlepszą skutecznością spośród technik wspomaganego rozrodu odznacza się metoda in vitro. W Polsce od lipca 2013 roku pary spełniające określone kryteria mogą zostać zakwalifikowane do programu in vitro z refundacją kosztów.

Niepłodność czy bezpłodność?

Niepłodność a bezpłodność często używane są zamiennie, a trzeba pamiętać, że są to dwa skrajnie różne pojęcia. O ile bezpłodność jest stanem dożywotnim, o tyle niepłodność jest stanem przejściowym i po odpowiednich działaniach może się całkowicie cofnąć. Po ustaleniu przyczyny niepłodności, szanse na wyleczenie są duże. Zatem to, że dana osoba nie może mieć w danym momencie dziecka, nie znaczy, że sytuacja się nie odmieni.

Niepłodność – definicja

Niepłodność może przybierać dwa oblicza. O pierwszym mówi się, gdy para pomimo starań o dziecko nie może doczekać się ciąży, o drugim gdy kobieta zachodzi w ciążę, ale niestety traci dziecko na wczesnym etapie – jest to tak zwana niemożność donoszenia ciąży. Trzeba jednak pamiętać, że niepłodność nie oznacza jednorazowego niepowodzenia. Według definicji niepłodność diagnozuje się, gdy kobieta nie zachodzi w ciążę po roku regularnego współżycia (3-4 stosunki tygodniowo, według niektórych źródeł 2-3) bez stosowania żadnych metod antykoncepcji.

Definicja bezpłodności

Bezpłodność jest całkowitą i dożywotnią niemożliwością posiadania własnego dziecka. Dotyczy kobiet, które nie posiadają macicy i mężczyzn, którzy nie posiadają obu jąder – na przykład w wyniku operacji lub przebytych chorób. Najniebezpieczniejszą z nich jest świnka, której powikłaniem może być obustronne zapalenie jąder, a następnie ich zwłóknienie. Dlatego tak ważna jest profilaktyka w postaci obowiązkowego szczepienia dzieci. Problem bezpłodności może również dotyczyć osób z wrodzonymi zaburzeniami w ich układzie genetycznym – zdarza się tak, że dzieci rodzą się z inną liczbą chromosomów niż pozostałe (z za dużą lub za małą) i fakt ten może doprowadzać do niemożności posiadania własnego dziecka.