Leki i zioła na zaparcia

Zaparcia – przyczyny i objawy

Zaparcia to częsty efekt stosowania niewłaściwej diety, ale także objaw stanowiący działanie niepożądane przyjmowania niektórych leków, np. trójcyklicznych leków przeciwdepresyjnych lub opioidowych leków przeciwbólowych. Na zaparcia uskarżają się też między innymi chorzy na:

• zespół jelita drażliwego,
• hipokaliemię,
• hiperkalcemię,
• hipermagnezemię,
• mający żylaki odbytu,
• osoby mocno zestresowane,
• po urazach w obrębie kręgosłupa.

Zaparcia bowiem mogą mieć zarówno charakter czynnościowy jak i organiczny, wynikają albo z opóźnionego pasażu jelitowego, albo z zaburzeń odruchu wydalania. Niejednokrotnie przyczyna zaparć może być usunięta bez stosowania jakichkolwiek leków.

Zaparciom towarzyszą takie objawy jak:

• uczucie pełności brzucha,
• wzdęcia i bolesność brzucha,
• brak parcia na stolec,
• opóźnione wydalanie małych ilości kału, który ma postać okrągłych, zbitych, twardych i suchych grudek, najczęściej koloru czarnego.

Co ważne, nie traktuje się jako zaparcia oddawania stolca w odstępach nawet dwu- lub trzydniowych, jeśli nie towarzyszą temu żadne subiektywne dolegliwości.

Leki przeczyszczające

To jedna z najczęściej stosowanych grup leków. Niestety, leki przeczyszczające często bywają nadużywane albo stosowane są z niewłaściwych pobudek, np. w celu odchudzania. Należy więc podkreślić, że leki przeczyszczające nie spowodują trwałego spadku masy ciała, ani nie zwalczą przyczyny przewlekłych zaparć. W obu przypadkach jedynym skutecznym rozwiązaniem jest zmiana trybu życia oraz sposobu odżywiania. Natomiast stosowanie jakichkolwiek leków na zaparcia wymaga dużego rozsądku.

Leki przeczyszczające generalnie powodują zwiększenie objętości treści jelitowej oraz przyspieszenie pasażu jelitowego, a więc szybsze wydalanie stolca. Ich przyjmowanie jest wskazane szczególnie w przypadku bolesnych wypróżnień, w celu opróżnienia jelit przed badaniem endoskopowym i radiologicznym oraz przed zabiegami chirurgicznymi w obrębie jelit, a także leczniczo lub profilaktycznie u pacjentów przyjmujących opioidy.

Leki przeczyszczające stosowane jednorazowo i przez krótki czas rzadko wywołują poważne działania niepożądane, np. niedrożność jelit. Jeśli jednak stosowane są długotrwale, mogą powodować zaburzenia gospodarki elektrolitowej organizmu, głównie utratę potasu stanowiącą również jedną z przyczyn zaparć.

Środki pęczniejące

Środki pęczniejące – działają stosunkowo łagodnie i nie powodują zaburzeń elektrolitowych. Taki naturalny błonnik pokarmowy bez problemu można nabyć w każdej aptece, zarówno w postaci proszku jak i tabletek. Są to polisacharydy występujące np. w nasionach babki jajowatej, w siemieniu lnianym lub w otrębach owsianych. Podczas ich przyjmowania należy wypijać odpowiednio dużą ilość wody, głównie dlatego, że środki te pęcznieją pod jej wpływem. Dzięki temu zwiększają objętość kału i ułatwiają jego defekację.

Osmotyczne środki przeczyszczające

Osmotyczne środki przeczyszczające – to substancje, które nie ulegają wchłanianiu. Zwiększają one ciśnienie osmotyczne treści jelitowej, w związku z czym zatrzymują wodę upłynniając tym samym masy kałowe i zwiększając ich objętość. Ściany jelit są więc lepiej rozciągane, a luźniejszy, uwodniony stolec łatwiej wydalany. Środki te stosowane w małych dawkach działają powoli i łagodnie, zaś przyjęte w dużych ilościach powodują gwałtowne wydalenie sporych ilości płynnego stolca.

Do osmotycznych leków przeczyszczających zaliczamy:

SOLE

Sole to:

• siarczan magnezu (Magnesiumsulfuricum, sól gorzka) - powinien być zażywany w postaci rozpuszczonej, zależnie od zastosowanej dawki działa od 3 do 8 godzin po zażyciu;
• siarczan sodu (sól glauberska) – w przeciwieństwie do soli gorzkiej może być stosowany przy niewydolności nerek, ale ma jeszcze gorszy smak;
• fosforan sodu lub cytrynian sodu, których długotrwałe przyjmowanie z uwagi na zawartość jonów sodu może powodować zatrzymywanie płynów i nadciśnienie.

CUKRY I ALKOHOLE CUKROWE ­

To związki te fermentują pod wpływem bakterii jelitowych ulegając rozkładowi do kwasów pobudzających perystaltykę jelit. Najpopularniejszym lekiem tej grupy jest laktuloza, a jej działanie przeczyszczające obserwowane jest zwykle po upływie 24-48 godzin od zażycia. Występuje w postaci syropu, który przed podaniem należy rozcieńczyć. Może powodować takie działania niepożądane jak odbijanie, wzdęcia, dyskomfort i ból w nadbrzuszu, a nawet nudności, wymioty i brak łaknienia:

• laktoza,
• laktuloza,
• mannitol,
• sorbitol,
• laktitol.

MAKROGOL 4000 (glikol polietylenowy)

To toliniowy polimer, który również wiąże wodę i transportuje ją do jelit, powodując rozmiękczenie stolca, zwiększenie jego objętości, a w efekcie usprawnienie mechanizmu wypróżniania.

W celu pobudzenia odruchu wydalania kału powszechnie stosuje się także alkohole, głównie glicerol, i osmotyczne środki przeczyszczające w formie czopków i mikrolewatyw. Polecane są one szczególnie niemowlętom i małym dzieciom. U dorosłych też można stosować jednorazowe gotowe lewatywy, czyli roztwory do wlewu doodbytniczego.

Leki hamujące resorpcję zwrotną jonów sodu i wody

Leki hamujące resorpcję zwrotną jonów sodu i wody – te leki pochodzenia naturalnego wspomagają napływ wody i elektrolitów do światła jelit, upłynniają tym samym masę kałową i ułatwiają jej wydalanie.

Skutecznym i bezpiecznym, bo pozbawionym działań niepożądanych, przedstawicielem tej grupy jest olej rycynowy. Produkty jego rozkładu działają drażniąco w jelicie cienkim, zmniejszają wchłanianie wody i elektrolitów ze światła jelit i przyspieszają pasaż strawionej treści pokarmowej. Płynny stolec wydalany jest w ciągu 3-4 godzin od podania oleju rycynowego. Nie powinny go stosować zwłaszcza kobiety w ciąży, bo może powodować poronienia, zaostrza też stany zapalne w obrębie jamy brzusznej i miednicy mniejszej.

Na uwagę zasługują również glikozydy hydroksyantrachinowe zawarte m.in. w aloesie, liściach senesu, kłączu rzewienia, korze kruszyny pospolitej oraz w owocach szakłaku pospolitego (w celach leczniczych wykorzystuje się wyciągi z tych roślin). Związki te zwiększają przepuszczalność nabłonka jelitowego dla wody oraz pobudzają skurcze okrężnicy. Pod wpływem flory bakteryjnej jelit uwalniają aglikony, które drażnią ściany jelita grubego przez co działają przeczyszczająco. Po podaniu doustnym efekt ich działania obserwuje się jednak dopiero po 8-12 godzinach. Glikozydy bezwzględnie nie powinny być stosowane w okresie ciąży, z uwagi na ich właściwość genotoksyczne, a także podczas karmienia piersią, gdyż powodują, że mleko staje się gorzkie.

Syntetyczne leki przeczyszczające

Najpopularniejszą substancją czynną z tej grupy leków jest bisakodyl. Występuje on w postaci doustnych tabletek powleczonych otoczką odporną na działanie soku żołądkowego, dlatego też uwalniany jest dopiero w docelowym miejscu działania, czyli w jelitach. Bisakodyl zażyty przed snem przynosi spodziewany efekt przeczyszczający po około 10 godzinach, zaś przyjęty rano na czczo nawet cztery godziny szybciej. Może być też aplikowany doodbytniczo, w postaci czopków, i wówczas działa już po upływie pół godziny. Tej drodze podania często towarzyszy jednak nieprzyjemne uczucie pieczenia odbytu.

Analogiczną substancją jest pikosiarczan sodu, który działa wyłącznie w jelicie grubym i średnio po upływie 10-12 godzin od zażycia doustnego.

Pomocniczo w celu usprawnienia pasażu mas kałowych w jelitach do niektórych leków przeczyszczających dodaje się dokuzan sodu – związek powierzchniowo czynny, który powoduje, że kał staje się bardziej miękki i śliski. Niektórzy stosują też parafinę ciekłą (Paraffinumliquidum) – olej mineralny powlekający błonę śluzową jelit i rozmiękczający masy kałowe, wskazany wyłącznie do krótkotrwałego przyjmowania, gdyż może nasilać zaparcia, powodować świąd odbytu oraz upośledzać wchłanianie witamin i niektórych leków. Jego działanie przeczyszczające występuje kilkanaście godzin po podaniu.

Naturalne metody zwalczania zaparć

Jak już wspomniano, większość przyczyn zaparć można zlikwidować poprzez zmianę trybu życia, głównie wprowadzenie wysiłku fizycznego, a także sposobu odżywiania. Częstą przyczyną zaparć jest spożywanie małej ilości pokarmów bogatych we włókniste substancje odpadowe, które w naturalny sposób zwiększają objętość treści jelitowej i wpływają na rozciąganie ścian jelit. Warto więc wzbogacać codzienną dietę w produkty zawierające błonnik, ligninę, gumy, pektyny, hemicelulozy i inne wielocukry, a więc w otręby, pieczywo pełnoziarniste i razowe, niektóre kasze oraz warzywa i owoce, np. suszone śliwki i morele. Wymienione substancje nie są trawione i nie ulegają wchłanianiu w przewodzie pokarmowym, ale efektywnie chłoną wodę, dzięki czemu wzrasta uwodnienie i objętość kału oraz zostaje przyspieszony pasaż jelitowy. Dodatkowo środki te mogą powodować uczucie pełności w nadbrzuszu (poczucie sytości), chociaż również takie działania niepożądane jak wzdęcia czy absorbowanie niektórych leków.

Wśród wielu pacjentów uskarżających się na zaparcia dużą popularnością wciąż cieszy się naturalny sok lub nalewki z liści aloesu (Aloes pulveratus). Aloes niewątpliwie ma działanie przeczyszczające, ale zażywany w czystej postaci, niestety może powodować kurczowe bóle brzucha i przekrwienie narządów w jamie brzusznej. Skutecznie, ale mniej gwałtownie działają też napary z liści senesu (Sennaefolium), owoców i kory szakłaku pospolitego (Rhamnicatharticaefructus et cortex), kory kruszyny (Frangulaecortex) i kłącza rzewienia dłoniastego (Rheirhizoma).

Znacznie bezpieczniejszym rozwiązaniem jest zwalczanie łagodnych zaparć oraz regulowanie częstości wypróżnień za pomocą tabletek zawierających m.in. sproszkowany suchy wyciąg z aloesu i boldynę. Działanie przeczyszczające aloesu warunkują zawarte w tym surowcu antrazwiązki. Z kolei alkaloid z liści drzewa Boldo jest pomocny w leczeniu długotrwałych i przewlekłych zaparć, gdyż przywraca odpowiednie ruchy perystaltyczne w obrębie przewodu pokarmowego.