Leki na drogi moczowe

Choroby dróg moczowych

Układ moczowy składa się górnych dróg moczowych, czyli nerek i moczowodów, oraz pęcherza moczowego i cewki moczowej, stanowiących dolne drogi moczowe. W drogach moczowych, szczególnie u kobiet z uwagi na predyspozycje anatomiczne, może rozwinąć się infekcja i stan zapalny. W farmakoterapii zakażeń dróg moczowych stosuje się najczęściej chemioterapeutyki, a pomocniczo preparaty naturalne zawierające w swoim składzie głównie wyciągi z żurawiny. Schorzeniem dróg moczowych można też nazwać nieprawidłowy objaw jakim jest przewlekłe nietrzymanie moczu.

Ustalenie przyczyny mimowolnego oddawania moczu pozwala wdrożyć odpowiednią farmakoterapię, a to daje szanse nawet na całkowite wyleczenie. Natomiast rak pęcherza moczowego to najczęściej występujący w Polsce nowotwór układu moczowego, który wymaga specjalistycznego leczenia chirurgicznego, ale wspomagająco również farmakoterapii przy użyciu leków cytostatycznych.

Leki przeciwbakteryjne a zakażenia dróg moczowych

Infekcje i stan zapalny przeważnie rozwijają się w dolnych drogach moczowych i są wywoływane przez bakterie. Najczęściej mamy więc do czynienia z zapaleniem pęcherza moczowego, ale znacznie poważniejsze (i na szczęście zdecydowanie rzadsze) jest odmiedniczkowe zapalenie nerek, które wymaga już pobytu w szpitalu i stosowania początkowo antybiotyków dożylnie lub domięśniowo. Przyczyną niemal wszystkich zakażeń w obrębie układu moczowego są bakterie Escherichia coli , które powszechnie bytują w jelicie grubym, skąd łatwo mogą przedostać się do ujścia cewki moczowej a stamtąd do pęcherza.

Ostremu zapaleniu pęcherza moczowego towarzyszą najczęściej: ból i/lub pieczenie przy oddawaniu moczu, parcie na pęcherz przy jednoczesnym oddawaniu małej ilości moczu, a także ból w dole brzucha. Niekiedy do objawów tych dołącza krwiomocz, a jeśli dojdzie do zakażenia nerek, pacjenci uskarżają się na ból w okolicach nerek, nudności i wymioty oraz gorączkę. Ból lub pieczenie podczas oddawania moczu to także objawy zapalenia cewki moczowej, spowodowanego najczęściej przez dwoinki rzeżączki lub chlamydie. Natomiast, kiedy w moczu stwierdza się obecność bakterii, ale nie dochodzi do rozwoju zapalenia, mamy do czynienia z bakteriomoczem bezobjawowym.

Chemioterapeutyki/antybiotyki

W zakażeniach dróg moczowych lekarze najczęściej przepisują chemioterapeutyki (leki zwalczające bakterie) o potwierdzonej skuteczności wobec bakterii E. coli. Najbardziej popularny jest trimetoprym, który stosuje się w monoterapii albo w połączeniu z sulfametoksazolem, nitrofurantoiną lub cyprofloksacyną, a wśród leków OTC – furazydyna. W ostrym zapaleniu pęcherza moczowego i w ostrym odmiedniczkowym zapaleniu nerek antybiotyki dobiera lekarz w oparciu o wyniki przeprowadzonego uprzednio antybiogramu. Stosuje się głównie kotrimoksazol (trimetoprim+sulfametoksazol) i fluorochinolony. W zakażeniach dróg moczowych z powikłaniami preferowane są szczególnie fluorochinolony (też w zapobieganiu reinfekcjom) albo cefalosporyny.

Pochodne nitrofuranu

• Furazydyna – Furagina (Furaginum)

Leczenie zakażeń dolnych dróg moczowych warto rozpocząć zaraz po wystąpieniu pierwszych objawów, aby ograniczyć zasięg infekcji, czas występowania i nasilenie dolegliwości oraz zapobiec powikłaniom. Dlatego bardzo polecanym i pożądanym lekiem jest obecnie furagina, którą, w przeciwieństwie do antybiotyków, można kupić w aptece również bez recepty. Furagina (furazydyna) to pochodna nitrofuranu, która ma szeroki zakres działania przeciwbakteryjnego. Likwiduje przyczynę infekcji, ponieważ hamuje rozwój bakterii wywołujących zakażenia dolnych dróg moczowych. Dobrze się wchłania po podaniu doustnym i osiąga stężenie terapeutyczne w moczu. Wskazana jest w leczeniu i profilaktyce ostrych i przewlekłych niepowikłanych zakażeń dolnych dróg moczowych (z wyjątkiem zakażeń wywołanych przez Pseudomonas aeruginosa). Na ogół jest dobrze tolerowana, ale często powoduje nudności i wymioty, bóle głowy i nadmierne oddawanie gazów. Nie należy jej stosować w pierwszym trymestrze ciąży.

Postać farmaceutyczna: OTC/Rp – tabletki (0,05 g).

• Nitrofurantoina (Nitrofurantoinum)

To lek przeciwbakteryjny stosowany w zapaleniu pęcherza moczowego oraz w zwalczaniu zakażeń układu moczowego. Hamuje wzrost i rozwój bakterii Gram ujemnych i dodatnich, ale słabiej niż furazydyna. W Polsce nie jest zarejestrowany żaden lek zawierający nitrofurantoinę w swym składzie.

Pochodne diaminopirymidyny

• Trimetoprym (Trimethoprimum)

Trimetoprym to diaminobenzylopirymidyna, odwracalny inhibitor reduktazy kwasu dihydrofoliowego, powszechnie wykorzystywany w terapii przy niepowikłanych zakażeniach dróg moczowych i profilaktyce nawracających infekcji. Ma silne działanie bakteriostatyczne. Może wywoływać reakcje nadwrażliwości (np. osutka, świąd, anafilaksja, zaburzenia żołądkowo-jelitowe). Nie należy go stosować w okresie ciąży i karmienia piersią oraz w ciężkiej niewydolności nerek.

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki powlekane (0,1 i 0,2 g), zawiesina doustna (0,05 g/5 ml); preparaty złożone z sulfametoksazolem: Rp – tabletki (0,02, 0,08 i 0,16 g), zawiesina doustna (0,04 g/5 ml), syrop (0,04 g/5 ml).

Fluorochinolony

Stosowane doustnie inhibitory gyrazy drugiej generacji – norfloksacyna i enoksacyna (niedostępna w Polsce) – działają bakteriobójczo głównie przeciw enterobakteriom (hamują syntezę DNA komórki bakteryjnej) i słabo penetrują do tkanek. Tylko w moczu możliwe jest uzyskanie ich stężeń terapeutycznych, dlatego związki te nadają się jedynie do stosowania w leczeniu powikłanych i niepowikłanych, ostrych lub przewlekłych, zakażeń dróg moczowych, obejmujących zapalenie pęcherza i miedniczek nerkowych, przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego, pęcherz neurogenny i kamicę nerkową. Natomiast standardowe chinoliny – cyprofloksacyna i ofloksacyna – oraz aktywny enancjomer ofloksacyny – lewofloksacyna wykazują silniejsze działanie i szerszy zakres działania, dlatego poza wskazaniami w leczeniu zakażenia dróg moczowych, mogą być stosowane również w infekcjach bakteryjnych wielu innych narządów.

• Norfloksacyna (Norfloxacinum)

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki powlekane (0,4 g).

• Cyprofloksacyna (Ciprofloxacinum)

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki powlekane (0,1, 0,25, 0,5 i 0,75 g).

• Ofloksacyna (Ofloxacinum)

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki powlekane (0,2 g).

• Lewofloksacyna (Levofloxacinum)

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki powlekane (0,25 i 0,5 g).

Penicyliny

• Amoksycylina (Amoxicillinum)

Działanie bakteriobójcze amoksycyliny polega na hamowaniu syntezy ściany komórkowej bakterii. Wskazana jest w leczeniu zakażeń dróg moczowo-płciowych wywołanych przez niewytwarzające β-laktamaz szczepy E. coli, P. mirabilis, Enterococcus spp. i rzeżączki, a także w bakteriomoczu w okresie ciąży. Dobrze przenika do moczu. Stosowana jest w leczeniu krótkoterminowym niepowikłanego, ostrego zakażenia dróg moczowych.

Postać farmaceutyczna: Rp – kapsułki twarde (0,25 i 0,5 g), tabletki (0,25, 0,375, 0,5, 0,75 i 1 g), granulat lub proszek do przygotowywania zawiesiny doustnej (0,25 i 0,5 g/5 ml); preparaty złożone (z kwasem klawulanowym): Rp – tabletki powlekane (0,25, 0,5 i 0,875 g), tabletki ulegające rozpadowi w jamie ustnej (0,5 i 0,875 g), tabletki o przedłużonym uwalnianiu (1 g), proszek do sporządzania zawiesiny doustnej (0,125, 0,25 i 0,4 g/50 ml), granulat do sporządzania zawiesiny doustnej (0,875 g).

Cefalosporyny

• Cefaleksyna (Cefalexinum)

Cefaleksyna osiąga duże stężenie w moczu. Wskazana jest w leczeniu zakażeń układu moczowego wywołanych przez E. coli, K. pneumoniae i P. mirabilis, zwłaszcza w zapaleniu pęcherza moczowego.

Postać farmaceutyczna: kapsułki (0,25 i 0,5 g), granulat do przygotowywania zawiesiny doustnej (0,25 g/5 ml).

Makrolidy

• Azytromycyna (Azithromycinum)

To pochodna erytromycyny, która działa bakteriostatycznie. Jest lekiem pierwszego wyboru w nierzeżączkowym zapaleniu cewki moczowej (podobnie doksycyklina).

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki powlekane (0,125, 0,25 i 0,5 g), kapsułki (0,25 g), proszek do przygotowywania zawiesiny doustnej (0,1 i 0,2 g/5 ml), granulat do przygotowywania syropu (0,1 i 0,2 g/5 ml), granulat o powolnym uwalnianiu (2 g).

Pochodne kwasu fosfonowego

• Fosfomycyna (Fosfomycinum)

Jest to antybiotyk o szerokim spektrum działania, stosowany doustnie (z trometamolem) w jednorazowej terapii nieskomplikowanych zakażeń dróg moczowych, takich jak: ostre niepowikłane bakteryjne zapalenie pęcherza moczowego oraz bezobjawowy bakteriomocz (również u kobiet w ciąży). Wykorzystywany także w zapobieganiu zakażeniom dróg moczowych związanych z zabiegami chirurgicznymi i przezcewkowymi zabiegami diagnostycznymi. Jest dobrze tolerowany przez pacjentów.

Postać farmaceutyczna: (Fosfomycinum trometamolum) Rp – granulat do przygotowywania roztworu doustnego (2 i 3 g).

Preparaty wspomagające na bazie produktów pochodzenia naturalnego

• Preparaty z żurawiną

W aptekach dostępne są suplementy diety (tabletki) zawierające wyciąg z owoców żurawiny oraz herbatki do zaparzania i sok z żurawiny wskazane w profilaktyce oraz pomocniczo w terapii nawracających zakażeń dróg moczowych. Proantocyjanidyny z żurawiny wielkoowocowej (Vaccinium macrocarpon) hamują przyleganie bakterii do błony śluzowej. Surowiec ten zawiera też substancje wspomagające wypłukiwanie niekorzystnych bakterii z dróg moczowych oraz normalizujące prawidłową florę bakteryjną i zapobiegające stanom zapalnym układu moczowego, dzięki działaniu zakwaszającemu mocz. Związki obecne w żurawinie zwiększając wydalanie z moczem kwasu szczawiowego i moczowego, zapobiegają również tworzeniu się kamieni nerkowych.

• Preparaty złożone

W ich składzie, oprócz żurawiny, znajdziemy wyciągi z korzenia pietruszki, ziela skrzypu, nawłoci, naowocni fasoli, koszyczka rumianku, kwiatów śliwy tarniny, z liści pokrzywy, ortosyfonu, borówki brusznicy czy mącznicy lekarskiej oraz wiele innych. Preparaty te stosowane są profilaktycznie i pomocniczo w leczeniu zakażeń układu moczowego i kamicy dróg moczowych. Wpływają korzystnie na zdrowie dolnych dróg moczowych i utrzymania prawidłowego funkcjonowania układu moczowego, ponieważ zmniejszają przyczepność bakterii do błony śluzowej, posiadają właściwości odkażające, antyoksydacyjne oraz przeciwzapalne, a ponadto wspierają wydalniczą funkcję nerek i prawidłowy proces oddawania moczu. Dzięki obecności składników o działaniu moczopędnym, ułatwiają też wypłukiwanie bakterii i utrudniają ich rozwój w drogach moczowych.

• D-mannoza

D-mannoza skutecznie wiąże się z warstwą glikoproteiny lektyny pokrywającą powierzchnię bakterii infekcyjnych, dzięki czemu uniemożliwia przyczepianie się tych drobnoustrojów do wewnętrznej ściany pęcherza moczowego. Bakterie są następnie wraz z moczem wypłukiwane z organizmu. Regularne zażywana zapobiega infekcjom pęcherza i dróg moczowych. Wskazana jest szczególnie w przypadku zapalenia pęcherza moczowego związanego z częstym współżyciem.

• Rożne preparaty zawierające lizaty bakteryjne lub martwe bakterie

Preparaty te są przeznaczone do pobudzania układu immunologicznego, m.in. do aktywowania naturalnej odporności w przewlekłych infekcjach dróg moczowych, jednak skuteczność ich działania poddawana jest w wątpliwość. Probiotyki zawierające bakterie kwasu mlekowego stosowane są raczej pomocniczo u kobiet w celu uzupełnienia prawidłowej flory bakteryjnej oraz odtworzenia właściwego odczynu pochwy, a także osłonowo podczas antybiotykoterapii, stosowania preparatów przeciwbakteryjnych, przeciwrząsistkowych, przeciwgrzybiczych i po zakończeniu ich stosowania.

Leki stosowane w zaburzeniach oddawania moczu

Najczęstszą przyczyną przewlekłych zaburzeń oddawania moczu są dysfunkcje w obrębie różnych odcinków dróg moczowych, chociaż mogą one być spowodowane również chorobami układu nerwowego związanymi z brakiem świadomej kontroli nad odruchem opróżniania pęcherza. Bezwiedne oddawanie moczu wynika z różnego rodzaju zaburzeń czynności zwieraczy pęcherza moczowego i/lub mięśnia wypieracza moczu. Jest to wstydliwe i dokuczliwe schorzenie, przeważnie dotyczące osób w starszym i podeszłym wieku. Nietrzymanie moczu spowodowane naglącym parciem występuje powszechne u kobiet po menopauzie, ale sprzyja mu również otyłość, przewlekłe zaparcia oraz przebyte operacje ginekologiczne. Dolegliwość ta jest jednak również częsta u kobiet będących w ciąży, u których mimowolne oddawanie moczu może nastąpić wskutek obciążenia osłabionych mięśni przepony miednicy (mięśni Kegla), np. podczas wchodzenia po schodach lub noszenia zbyt dużych ciężarów, ale także w trakcie kichania, kaszlu czy śmiechu. W takim wysiłkowym nietrzymaniu moczu najważniejsza jest gimnastyka i elektrostymulacja mięśni dna miednicy.

Z kolei u mężczyzn nietrzymanie moczu zwykle związane jest z przerostem gruczołu krokowego, gdzie przeszkoda ta utrudnia odpływ moczu z pęcherza i jego całkowite opróżnienie, co niejednokrotnie powoduje, że pęcherz jest przepełniony i bardzo rozciągnięty, a mocz stale lub okresowo bezwiednie wycieka. Przeszkodę w prawidłowym opróżnianiu pęcherza mogą stanowić również kamienie nerkowe. W tych przypadkach kluczowe jest wyleczenie choroby podstawowej. Natomiast nietrzymanie moczu spowodowane naglącym parciem, określane jako tzw. zespół nadpobudliwego pęcherza, wynika z nieprawidłowej i nadmiernej aktywności mięśni pęcherza (kurczy się on nagle i zbyt wcześnie, jeszcze nim zostanie wypełniony i zanim otrzyma sygnał z mózgu). Przyczyną tego typu nietrzymania moczu może być zapalenie pęcherza, ale często ma ono swoje podłoże w zaburzeniach neurologicznych, gdzie przeważnie związane jest z moczeniem nocnym lub częstym oddawaniem moczu w ciągu dnia. Nietrzymanie moczu o podłożu neurologicznym leczy się najczęściej za pomocą spazmolityków neurotropowych lub neurotropowo-muskulotropowych.

Antagoniści receptorów M-cholinergicznych

Antagoniści receptorów muskarynowych wskazani są do stosowania w skurczach spastycznych mięśniówki gładkiej dróg moczowych, w kolkach w przebiegu kamicy nerkowej i w nadpobudliwym pęcherzu moczowym. W wyniku blokady receptorów muskarynowych powodują rozkurcz mięśniówki moczowodów i pęcherza moczowego.

• Atropina

Jest to alkaloid tropinowy, który może być stosowany jako preparat doustny przeciwko kolkom dróg moczowych (stanom spastycznym moczowodów). Zmniejsza napięcie mięśni gładkich ścian moczowodów i pęcherza moczowego, ponieważ działa na narządowe receptory muskarynowe.

• Fezoterodyna (Fesoterodinum)

Zmniejsza w znaczący sposób częstość oddawania moczu oraz liczbę przypadków nietrzymania moczu. Wskazana jest w leczeniu objawowym zespołu nadreaktywności pęcherza moczowego z naglącym parciem na mocz i bezwiednym oddawaniem moczu.

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki o przedłużonym uwalnianiu (4 i 8 mg).

• Chlorek trospium (Trospii chloridum)

Stosowany w leczeniu nietrzymania moczu (częstomoczu) spowodowanego naglącym parciem na pęcherz oraz odruchowego nietrzymania związanego z niestabilnością lub nadwrażliwością mięśnia wypieracza moczu.

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki drażowane (20 mg).

• Winian tolterodyny (Tolterodini tartas)

Wskazany jest w leczeniu zaburzeń wypróżniania pęcherza moczowego, gł. nietrzymania moczu wywołanego naglącym parciem oraz niestabilnego wypieracza pęcherza moczowego z objawami parć naglących i częstomoczu. Podobne zastosowanie ma silifenacyna i daryfenacyna.

Postać farmaceutyczna: Rp - tabletki powlekane (1 i 2 mg), kapsułki o przedłużonym uwalnianiu (2 i 4 mg).

• Bursztynian solifenacyny (Solifenacini succinas)

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki powlekane (5 i 10 mg).

• Bromowodorem daryfenacyny (Darifenacini hydrobromidum)

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki o przedłużonym uwalnianiu (7,5 i 15 mg).

• Chlorowodorek oksybutyniny (Oxybutynini hydrochloridum)

Oksybutynina działa bezpośrednio rozkurczająco na mięśnie gładkie pęcherza moczowego (osłabia jego napięcie i liczbę skurczów) poprzez blokowanie kompetycyjne receptorów muskarynowych i jednoczesne blokowanie kanałów wapniowych. Powoduje zwiększenie jego pojemności przy jednoczesnej redukcji częstości mimowolnego oddawania moczu. Wskazana jest w zaburzeniach opróżniania pęcherza moczowego związanych z nadreaktywnością mięśnia wypieracza (parcia naglące) oraz w terapii moczenia nocnego i dziennego - objawów powiązanych z chorobami neurogennymi pęcherza moczowego.

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki (5 mg).

Leki stosowane w raku pęcherza moczowego

Rak pęcherza moczowego ma najczęściej postać powierzchowną, czyli tzw. brodawczaka, który też najlepiej poddaje się leczeniu. Podstawowym objawem tej choroby jest krwiomocz, który przeważnie występuje bez innych objawów towarzyszących, chociaż niekiedy może pojawić się potrzeba częstego oddawania moczu, a nawet bolesne naglące parcia na mocz oraz bóle w czasie oddawania moczu. Podstawą jest leczenie chirurgiczne, ale radioterapia z chemioterapią mogą stanowić jego uzupełnienie.

Kompleksy platyny

• Cisplatyna (Cisplatinum)

Wskazania: zaawansowany rak pęcherza moczowego.

Postać farmaceutyczna: Rp - koncentrat do sporządzenia roztworu infuzyjnego (0,5 i 1 mg/ml).

Ewentualnie zastępczo może być stosowana karboplatyna (Carboplatinum – 10 mg/ml) lub oksaliplatyna (Oxaliplatinum – 5 mg/ml).

Antybiotyki działające cytostatycznie

• Chlorowodorek epirubicyny (Epirubicini hydrochloridum)

Epirubicyna podana dopęcherzowo stosowana jest w profilaktyce nawrotów powierzchniowego raka pęcherza moczowego po elektroresekcji przezcewkowej oraz w leczeniu raka in situ pęcherza moczowego.

Postać farmaceutyczna: Rp – proszek do przygotowywania roztworu do wstrzyknięć (0,01 i 0,05 g), roztwór do wstrzykiwań i infuzji oraz do podawania do pęcherza moczowego (2 mg/ml), koncentrat do sporządzenia roztworu infuzyjnego (2 mg/ml).

• Mitomycyna (Mitomycinum)

Mitomycyna to antybiotyk stosowany w leczeniu przeciwnowotworowym raka pęcherza moczowego, gdzie podaje się go dopęcherzowo.

Postać farmaceutyczna: Rp – proszek do przygotowania roztworu do wstrzyknięć (0,01 i 0,02 g).