Leki na przeziębienie

Pojęcie i przyczyny przeziębienia

Przeziębienie to zakażenie górnych dróg oddechowych. Wywołują je ogromne ilości wirusów, które określa się jako tzw. wirusy zwyczajne. Siła działania tych wirusów zależy od ich ilości. Najpowszechniejszym czynnikiem zakaźnym u ludzi są rynowirusy (wirusy RNA z rodziny pikornawirusów), a w mniejszym stopniu koronawirusy lub inne spośród ponad 200 wirusów.

Szczyt zachorowań obserwuje się w miesiącach jesiennych i wczesnowiosennych, najczęściej wskutek zakażeń drogą kropelkową, ale także przez kontakt z zakażonymi przedmiotami. Ryzyko zachorowania na przeziębienie zwykle wzrasta w sytuacji przemarznięcia lub przemoknięcia. Choć przeziębienie rozwija się powoli, przebiega łagodnie i z reguły dość szybko się kończy, bardzo łatwo przenosi się na innych ludzi, np. przez podanie ręki lub pocałunek.

Przeczytaj też: Apteczka na wakacje – co powinno się w niej znaleźć?

Objawy i leczenie przeziębienia

W chorobie przeziębieniowej dochodzi do miejscowego zapalenia nosogardła i zatok przynosowych (poszerzenia naczyń krwionośnych, obrzęku błony śluzowej oraz uszkodzenia nabłonka). Pierwsze objawy przeziębienia to: drapanie w gardle i wodnisty katar, który z czasem się nasila (wydzielina kataralna staje się gęstsza, a często ma również charakter ropny – żółte lub zielonkawe zabarwienie, co nie jest jednak dowodem zakażenia bakteryjnego).

Pojawia się złe samopoczucie, rozbicie, a w większości przypadków również chrypka, ból gardła i trudności z przełykaniem. Niekiedy objawom tym towarzyszy kaszel (suchy lub wilgotny). Może występować również stan podgorączkowy (temperatura około 37°C), a zapaleniu zatok przynosowych często towarzyszy rozpierający ból twarzy i głowy. Objawy utrzymują się zwykle od 3 do 5 dni, ale jeśli odporność organizmu jest niska, mogą pojawić się powikłania, najczęściej w postaci przewlekłego zapalenia zatok.

Jakie leki na przeziębienie warto stosować? Dostępne, głównie w aptekach, leki łagodzą objawy przeziębienia, chociaż nie wpływają istotnie na skrócenie czasu jego trwania. Choremu zaleca się odpoczynek w domu, picie odpowiedniej ilości płynów, a także inhalacje (para wodna) lub preparaty zawierające sól fizjologiczną, które przynoszą krótkotrwałą ulgę.

Z towarzyszącymi przeziębieniu dolegliwościami bólowymi pomoże uporać się paracetamol lub niesteroidowe leki przeciwzapalne. Na zatkany nos i katar pomocne będą leki doustne z pseudoefedryną albo donosowe, zawierające ksylometazolinę lub oksymetazolinę. Ból gardła złagodzą zaś tabletki do ssania dostępne w aptece bez recepty.

W leczeniu przeziębienia nie należy przyjmować żadnych antybiotyków, szczególnie bez konsultacji z lekarzem. W przypadku zakażeń wirusowych w przebiegu przeziębienia są one niewskazane i nieskuteczne, a wręcz mogą okazać się szkodliwe. Nieuzasadnione stosowanie antybiotyków może przyczynić się do nabycia przez bakterie oporności na niektóre leki z tej grupy, a w przyszłości powodować trudności w leczeniu chorób bakteryjnych.

W zwalczaniu wirusów zastosowanie mogą znaleźć leki przeciwwirusowe (posiadające w swoim składzie np. inozynę). Niektóre z nich działają także stymulująco na układ immunologiczny.

Leki na ból i gorączkę

Leki na przeziębienie w przypadku podwyższonej temperatury i bólu to m.in. paracetamol i NLPZ.

W zwalczaniu objawów przeziębienia najczęściej stosowanym i najbezpieczniejszym lekiem jest paracetamol, który ma działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. W zwykle stosowanych dawkach paracetamol jest na ogół dobrze tolerowany. Mogą go stosować także chorzy na chorobę wrzodową żołądka lub dwunastnicy, astmę oskrzelową i nadciśnienie tętnicze.

Dawkowanie – u dzieci paracetamol podawany jest najczęściej w dawce 10 mg/kg masy ciała (nie częściej jednak niż co 4–6 godzin i nie więcej niż 50 mg/kg masy ciała na dobę). Dorośli przyjmują jednorazowo zwykle 500–1000 mg tej substancji, przy czym należy pamiętać, aby nie przekroczyć niebezpiecznej dawki 4,0 g w ciągu doby (ryzyko uszkodzenia wątroby).

Paracetamol jest częstym składnikiem wielu preparatów złożonych, dostępnych bez recepty, co ze względu na wysokie ryzyko przedawkowania należy mieć na uwadze, zwłaszcza wtedy, gdy przyjmujemy jednocześnie kilka leków na przeziębienie.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) to druga grupa najczęściej stosowanych leków na przeziębienie. Oprócz działania przeciwbólowego i przeciwgorączkowego wykazują również działanie przeciwzapalne. Są silniejsze od paracetamolu, ale jednocześnie częściej są źródłem działań niepożądanych, takich jak uszkodzenie śluzówki żołądka, upośledzenie czynności nerek czy ryzyko ciężkiego napadu duszności u chorych na astmę. NLPZ mogą być bezpiecznie kojarzone z paracetamolem i wraz z nim stanowić składowe pojedynczej tabletki przeciwbólowej.

Do najczęściej stosowanych NLPZ w leczeniu bólu w przebiegu przeziębienia zaliczamy kwas acetylosalicylowy i ibuprofen.

Kwas acetylosalicylowy to popularna aspiryna, którą w stanach bólowych i gorączkowych stosuje się w dawkach 1,5–3,0 g dziennie. Częstymi działaniami niepożądanymi są zgaga i dolegliwości żołądkowe. Nie zaleca się podawania aspiryny małym dzieciom (do 12 roku życia) z powodu ryzyka wywołania tzw. zespołu Reye’a.

Ibuprofen – 1 tabletkę (200 mg; postać „forte” – 400 mg) należy stosować zwykle nie częściej niż co 6 godzin. Spośród wszystkich NLPZ cechuje go najmniejsze ryzyko wystąpienia ciężkich żołądkowo-jelitowych działań niepożądanych, dlatego ma duże znaczenie jako lek przeciwbólowy typu OTC.

Leki na katar i zatkany nos

Donosowe sympatykomimetyki – pochodne imidazoliny

Należą do nich:

1. oksymetazolina (chlorowodorek) – aerozol i krople stosowane w zapaleniu błon śluzowych, a także w ostrym i przewlekłym nieżycie nosa, m.in. na tle wirusowym;
2. ksylometazolina (chlorowodorek) – aerozol, krople i żel znajdują zastosowane w leczeniu objawowym i wspomagającym nieżytu nosa; należy zachować ostrożność podczas stosowania leków z ksylometazoliną w okresie karmienia piersią;
3. nafazolina (azotan) – krople do nosa stosowane w krótkotrwałym, doraźnym leczeniu przewlekłych lub ostrych stanów kataralnych, a także w zapaleniu zatok przynosowych.

Te stosowane miejscowo leki obkurczają naczynia krwionośne błony śluzowej nosa, przez co zmniejszają obrzęk i przekrwienie śluzówki. Udrażniają nos, ułatwiając oddychanie. Nie należy ich stosować u mniejszych dzieci i dłużej niż przez kilka dni (maksymalnie 5–7 dni), ponieważ przy dłuższym przyjmowaniu uszkadzają błonę śluzową nosa i mogą nasilić katar, prowadząc do tzw. wtórnego nieżytu nosa, opornego na leczenie.

Sympatykomimetyki doustne

Pseudoefedryna – lek ten jest stosowany doustnie (w postaci tabletek powlekanych, kapsułek elastycznych i syropu) w leczeniu objawów zapalenia błony śluzowej nosa i zapalenia zatok, związanych z zakażeniem górnych dróg oddechowych. Również obkurcza naczynia krwionośne błony śluzowej nosa i gardła, zmniejszając jej przekrwienie i obrzęk. Poprawia drożność przewodów nosowych oraz przewodów prowadzących z jamy nosowej do zatok przynosowych, zmniejsza wyciek z nosa i ułatwia oddychanie przez nos. Należy pamiętać o działaniach niepożądanych pseudoefedryny – może ona powodować zaburzenia rytmu serca i zwiększenie ciśnienia tętniczego krwi, bóle głowy, bezsenność i nadmierną pobudliwość.

Osoby cierpiące na nadciśnienie tętnicze lub chorobę niedokrwienną serca powinny zachować szczególną ostrożność przy przyjmowaniu leków z pseudoefedryną, a najlepiej całkowicie unikać ich stosowania.

Zamiennie z pseudoefedryną może być stosowana fenylefryna, która również wchodzi w skład dostępnych bez recepty preparatów złożonych, leczących objawy przeziębienia i grypy (takich jak tabletki, proszek do sporządzania roztworu do picia), jako składnik zwalczający katar i udrażniający nos.

Roztwory soli fizjologicznej oraz jałowa woda morska

Dostępne wyłącznie w aptekach, bez recepty, roztwory soli fizjologicznej w postaci ampułek mogą być wykorzystywane do higieny nosa nawet u małych dzieci, bowiem nie powodują podrażnień. Oczyszczają i nawilżają śluzówkę, dlatego mogą być stosowane pomocniczo w leczeniu kataru.

W postaci ampułek lub sprayu dostępny jest również roztwór wody morskiej, stosowany do udrażniania nosa oraz usuwania nadmiaru wydzieliny z jam nosowych, dzięki czemu wzmacnia działanie leków. Ponadto w sposób naturalny łagodzi on przekrwienie śluzówki nosa w przebiegu przeziębienia czy zapalenia zatok przynosowych.

Inne leki na przeziębienie

Składnikiem wielu preparatów OTC na przeziębienie i grypę jest również feniramina, a właściwie maleinian chlorfeniraminy. Jest to lek przeciwhistaminowy, który hamuje działanie substancji wywołującej objawy alergiczne, a więc zmniejsza wytwarzanie wydzieliny i wyciek z nosa, hamuje odruch kichania, łzawienie oczu, a także przekrwienie, obrzęk i świąd błon śluzowych.

W zabiegach inhalacyjnych z gorącą parą wodną lub w postaci rozpylonej w powietrzu zastosowanie znajdują olejki eteryczne: eukaliptusowy, sosnowy, rozmarynowy, goździkowy i jałowcowy, które w chorobach przeziębieniowych skutecznie udrażniają kanały nosowe. Wykazują również działanie antyseptyczne, przeciwwirusowe i łagodzące w infekcjach górnych dróg oddechowych.

Leki na ból gardła

Leki z grupy NLPZ

Tabletki do ssania, płyny do rozpylania i płukania jamy ustnej zawierające benzydaminę (chlorowodorek) stosowane są w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła. Benzydamina jest popularnym niesteroidowym lekiem przeciwzapalnym o działaniu przeciwobrzękowym, przeciwbólowym, miejscowo znieczulającym, a także przeciwbakteryjnym i przeciwgrzybicznym. Pomaga w leczeniu bólu, zaczerwienienia i obrzęku w przebiegu wirusowych oraz bakteryjnych zakażeń jamy ustnej i gardła. Stanowi substancję czynną wielu niedrogich preparatów dostępnych w aptece bez recepty.

W skład tabletek i pastylek do ssania wchodzi też często salicylan choliny o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym. Przyjmowany jest w stanach zapalnych błony śluzowej gardła i jamy ustnej oraz w bólu i obrzęku gardła, towarzyszącym stanom zapalnym. Przyjmowanie pastylek rzadko wywołuje działania niepożądane w postaci reakcji alergicznych, takich jak zaczerwienienie skóry, wysypka czy obrzęki twarzy, języka lub warg.

Kolejnym popularnym składnikiem tabletek do ssania, stosowanych krótkotrwale w objawowym leczeniu bólu gardła, jest flurbiprofen, czyli fluorowa pochodna ibuprofenu. Nie należy go stosować w III trymestrze ciąży ani w okresie karmienia piersią oraz u dzieci poniżej 12 roku życia.

Leki na kaszel

Przed sięgnięciem po lek na kaszel warto zastanowić się, czy mamy do czynienia z kaszlem suchym, czy mokrym. To pomoże nam dobrać syrop zawierający odpowiednią substancję leczniczą.

Leki na kaszel suchy (leki przeciwkaszlowe)

Leki na przeziębienie w przypadku suchego kaszlu to najczęściej syropy. W sprzedaży dostępne są syropy zawierające np. butamirat (cytrynian) lub dekstrometorfan (bromowodorek), które polecane są w objawowym leczeniu ostrego, suchego i męczącego kaszlu. Zmniejszają jego częstotliwość i natężenie, a także hamują odruch kaszlu.

Dekstrometorfan występuje na rynku farmaceutycznym w postaci preparatów prostych (tabletki, kapsułki lub syropy o różnym stężeniu) bądź preparatów złożonych, m.in. w połączeniu z paracetamolem czy pseudoefedryną. Działa na ośrodek kaszlu zlokalizowany w rdzeniu przedłużonym. Podawany jest w dawkach dobowych 15–30 mg dla dorosłych i 7,5–15 mg u dzieci. Należy do leków bezpiecznych, dlatego dostępny jest z bez recepty.

Butamirat może być stosowany maksymalnie przez tydzień i powinien być przyjmowany przed posiłkiem. Taki lek na kaszel suchy może wywoływać zawroty głowy lub senność, dlatego zmniejsza zdolność prowadzenia pojazdów i obsługi urządzeń mechanicznych. Nie jest też zalecany dla kobiet będących w I trymestrze ciąży.

Wyciąg gęsty z liści podbiału

Charakteryzuje się on działaniem osłaniającym, powlekającym na błony śluzowe, a ponadto ułatwia odkrztuszanie. Tworzy warstwę ochronną na powierzchni błon śluzowych, dlatego łagodzi chrypkę i suchy kaszel związany z przeziębieniem. Wyciągu z liści podbiału nie mogą przyjmować kobiety w okresie ciąży i karmiące piersią.

Wyciąg z korzenia prawoślazu

W celu złagodzenia podrażnień oraz stanów zapalnych jamy ustnej i gardła, które występują przy chrypce i suchym, męczącym, nieżytowym kaszlu, można również stosować syropy zawierające wyciąg z korzenia prawoślazu o działaniu przeciwkaszlowym i osłaniającym.

Wyciąg z porostu islandzkiego

Do leków na przeziębienie stosowanych w przypadku kaszlu należy wyciąg z porostu islandzkiego. Podobnie jak wyżej wymienione surowce zawiera śluz, który działa osłaniająco na błony śluzowe górnych dróg oddechowych, dlatego stosowany jest w suchym kaszlu w postaci herbatki, a także jako składnik pastylek na gardło.

Leki na kaszel mokry (leki wykrztuśne)

Leki sekretolityczne (mukolityki)

W tej grupie leków na półkach aptecznych najczęściej spotkamy syropy zawierające w swym składzie acetylocysteinę (tabletki, tabletki musujące, proszek do sporządzania roztworu doustnego), ambroksol (syrop, tabletki) i bromheksynę (syrop, tabletki). To leki, które stosowane są w ostrych i przewlekłych chorobach dróg oddechowych. Upłynniają i rozrzedzają zalegającą w nich wydzielinę, ułatwiając jej usuwanie. Wspomagają oczyszczanie dróg oddechowych, ale nie zaburzają przy tym naturalnego odruchu kaszlowego.

Pochodne gwajakolu

Innymi lekami na przeziębienie polecanymi w kaszlu mokrym i nieżytach dróg oddechowych są syropy zawierające sulfogwajakol i gwajafenezynę, które wykazują wyraźne, choć umiarkowane działanie wykrztuśne. Wydalają się przez drogi oddechowe, drażnią błony śluzowe oskrzeli, upłynniają wydzielinę oskrzelową i zmniejszają jej ilość. Działają również słabo odkażająco na drogi oddechowe.

W preparatach leczniczych dla dzieci sulfogwajakol często kojarzony jest z ziołomiodem sosnowym, który działa wspomagająco w leczeniu nieżytu górnych dróg oddechowych, uzyskując dobre efekty kliniczne. Wykazuje m.in. działanie wykrztuśne, przeciwwirusowe i przeciwzapalne. Należy pamiętać, że preparatów działających wykrztuśnie nie podajemy na noc (najpóźniej 1 godzinę przed snem).

Olejki eteryczne i wyciągi roślinne

Pomocne mogą się również okazać inhalacje z olejkami eterycznymi (stosuje się głównie olejek sosnowy, jałowcowy, eukaliptusowy, tymiankowy, terpentynowy, miętowy). Są to środki łagodnie wykrztuśne, stosowane w nieżytach górnych dróg oddechowych. Przeciwwskazane są przy nadwrażliwości na składniki preparatu, gdyż mogą powodować skórne reakcje uczuleniowe.

Pączki sosny zwyczajnej i olejek sosnowy

Składniki tego olejku pobudzają czynność wydzielniczą błon śluzowych dróg oddechowych, upłynniają zalegającą wydzielinę i ułatwiają jej odkrztuszanie poprzez poprawę ruchów nabłonka rzęskowego. Wchodzi on w skład płynów do inhalacji, kropli oraz sztyftu do nosa, zaś wyciąg z pączków sosny jest składnikiem syropów wykrztuśnych. Nie należy ich stosować w okresie ciąży.

Olejek eukaliptusowy

Działa wykrztuśnie i antyseptycznie w infekcjach górnych dróg oddechowych, w przeziębieniu i grypie z towarzyszącym kaszlem.

Wyciąg i olejek eteryczny z ziela tymianku

Składniki czynne ziela tymianku upłynniają zalegającą wydzielinę, a ponadto działają antyseptycznie na śluzówkę. Wyciąg i olejek wskazane są w leczeniu nieżytu gardła i krtani, kaszlu oraz w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła. W syropach i pastylkach wyciąg z ziela tymianku najczęściej łączy się z wyciągiem z podbiału. Bez konsultacji z lekarzem preparaty zawierające wyciągi z tymianku i podbiału mogą być stosowane do 7 dni. Olejku tymiankowego nie należy również stosować u dzieci do 2 roku życia.

Wyciąg suchy z liści bluszczu pospolitego

Występuje w postaci syropu i tabletek do ssania. Pomaga zwalczyć męczący kaszel, zwłaszcza z utrudnionym odkrztuszaniem zalegającej gęstej wydzieliny. Związki czynne zawarte w liściach bluszczu działają mukolitycznie, przeciwzapalnie, wykrztuśnie i rozkurczająco. Nie należy jednak przyjmować zbyt dużych dawek w ciągu dnia, bowiem mogą występować podrażnienia błony śluzowej.

Wyciąg płynny z liści babki lancetowatej

Znajduje zastosowanie jako składnik syropu o działaniu wykrztuśnym. Posiada także pewne właściwości przeciwzapalne. Wykorzystywany jest wspomagająco w stanach zapalnych górnych dróg oddechowych, przebiegających z zalegającą wydzieliną.

Korzeń lukrecji

Dzięki obecności glicyryzyny wykazuje działanie sekretolityczne i wykrztuśne. W schorzeniach dróg oddechowych stosuje się go w postaci mieszanek ziołowych, syropów, kropli oraz pastylek do ssania.

Preparaty podnoszące odporność

Nie ma bezwzględnych dowodów potwierdzających skuteczność w leczeniu objawów przeziębienia suplementów diety zawierających wyciągi roślinne (jeżówka, czosnek), wzbogacone w witaminy (głównie witamina C) i związki mineralne (cynk, selen). Warto jednak po nie sięgać, aby wzmocnić układ odpornościowy organizmu w okresie zwiększonej zapadalności na choroby dróg oddechowych i zwiększyć jego siłę w walce z infekcją.

Ziele i korzeń jeżówki purpurowej i wąskolistnej oraz ziele jeżówki bladej

Obecne w nich wyciągi czynne zwiększają odporność organizmu na infekcje bakteryjne i wirusowe oraz poprawiają wydolność oddechową. Wyciągi z jeżówek wykazują również działanie przeciwzapalne. Stosowane doustnie przetwory z tych surowców pomagają w profilaktyce oraz leczeniu przeziębienia i grypy. Znajdziemy je w tabletkach, kapsułkach, płynach, kroplach i syropach. Nie zaleca się stosowania preparatów z jeżówek dłużej niż 10 dni przy podawaniu codziennym, aby nie spowodować obniżenia naturalnej odpowiedzi odpornościowej organizmu.

Czosnek

Uważa się, że olejki eteryczne zawarte w czosnku skutecznie leczą przeziębienia oraz różnego rodzaju infekcje. Związki siarki mobilizują leukocyty do obrony organizmu przed czynnikami zakaźnymi. Wąchanie czosnku łagodzi też dokuczliwy katar i zapalenie błony śluzowej nosa.

Witamina C (Acidum ascorbicum, kwas askorbinowy)

Witamina C uważana jest za modulator odpornościowy, biorący udział w wytwarzaniu przeciwciał o charakterze limfocytów T. Dostępna jest powszechnie w postaci tabletek i tabletek musujących. Zalecana dzienna dawka witaminy C to 75 mg. Przypuszczalnie przyjmowanie tej witaminy w dawkach powyżej 500 mg w ciągu doby zmniejsza ryzyko przeziębień lub skraca czas ich trwania. Kwas askorbinowy łączony jest często z rutozydem (witaminą P), który zwiększa jego trwałość.

Cynk i selen

Podnoszą sprawność układu odpornościowego. Ich niedobór w organizmie zwiększa łatwość zapadania na infekcje.

Leki stymulujące układ odpornościowy

Do grupy leków na przeziębienie stymulujących układ odpornościowy należą m.in. leki z inozyną. Oprócz wzmacniania systemu immunologicznego, preparaty zawierające inozynę mają także działanie przeciwwirusowe (niezależnie od etapu rozwoju infekcji).