Leki przeciwwirusowe – rodzaje, jak stosować

Podział leków przeciwwirusowych

Obecne na rynku leki przeciwwirusowe podzielono ze względu na ich budowę chemiczną:

• nukleozydy i nukleotydy z wyłączeniem inhibitorów odwrotnej transkryptazy,
• aminy cykliczne,
• inhibitory neuraminidazy
• analog puryny (inozyna).

Poniżej przedstawione zostały najważniejsze grupy, które uwzględniają leki stosowane w leczeniu zakażeń wywołanych przez wirusy grypy, opryszczki, cytomegalii oraz ospy wietrznej i półpaśca. Nie omówiono natomiast leków, które są podawane w przypadku zakażeń wirusem HIV i WZW.

Czytaj również: Leki na wymioty – jakie wybrać?

Leczenie ospy wietrznej, półpaśca, opryszczki typu 1 i 2 oraz cytomegalii

Stanowią najszerszą i jednocześnie najpowszechniej stosowaną grupę leków przeciwwirusowych. Mają złożony mechanizm działania, polegający na przekształceniu ich cząsteczek w taki sposób, aby mogły wbudować się do nowo tworzonego łańcucha DNA, co skutkuje zakończeniem dalszej jego budowy. Dla wirusa oznacza to uniemożliwienie dalszego namnażania w ludzkim organizmie. Powstałe cząsteczki mają jeszcze jedno znaczenie, ponieważ są silnymi inhibitorami wirusowego enzymu odwrotnej transkryptazy (jest to enzym umożliwiający przepisanie jednoniciowego RNA do postaci dwuniciowego DNA). Należy zaznaczyć, że leki należące do tej grupy nie zabijają wirusa, a jedynie hamują jego namnażanie. Ludzki układ odpornościowy sam musi zwalczyć infekcję wirusową, a leki należące do tej grupy mają jedynie na celu ułatwić to zadanie zatrzymując proces powielania kopii wirusa. Do tej grupy zalicza się pięć substancji:

Acyklowir

Acyklowir (ACV) – analog nukleozydu purynowego. Leczenie infekcji wirusowej polega na wybiorczym działaniu na komórki wirusa opryszczki Herpes Simplex (HSV) typu 1 i 2, ospy wietrznej i półpaśca Varicella zoster (VZV). W mniejszym stopniu działa na wirusa Epsteina i Barr (EBV) i cytomegalii (CMV). Postać doustna jest wskazana w przypadku zakażeń błon śluzowych i skóry wywołanych przez HSV, włączając w to opryszczkowe zakażenie narządów płciowych, ale nie u noworodków i dzieci z upośledzoną odpornością. Jednak najbardziej powszechnym przypadkiem podawania doustnie acyklowiru jest zakażenie wirusem ospy wietrznej i półpaśca. Podawanie tabletek ma także na celu zapobieganie nawrotom zakażeń wywoływanych przez wirusa opryszczki. Podawanie w postaci wlewu dożylnego stosuje się w przypadku opryszki narządów rodnych, opryszczkowego zapalenia opon mózgowych, opryszczki noworodków oraz w celu zapobiegania nawrotom opryszczki u osób z upośledzoną odpornością.

Dość powszechnie jest stosowany miejscowo w postaci kremu w opryszczce wargowej. Acyklowir nie ma możliwości przeniknąć z maści do cząsteczki wirusa znajdującego się w komórkach nerwowych człowieka. Z tego też powodu dana osoba zmaga się z nawrotami opryszczki wargowej mimo stosowania leku. Acyklowir jest lekiem względnie bezpiecznym, jednak mogą wystąpić pewne działania niepożądane, jak w przypadku każdego leku. Dość często mogą występować bóle i zawroty głowy, a także nudności, wymioty, bóle brzucha i biegunka. Po podaniu dożylnym może dojść do wystąpienia silnego odczynu zapalnego i do zapalenia żył. Alergiczne zapalenie skóry, wysuszenie skóry i uczucie pieczenia mogą towarzyszyć miejscowemu stosowaniu acyklowiru.

Walacyklowir

Lek przeciwwirusowy Walacyklowir (VACV) – jest to ester acyklowiru, który w organizmie człowieka z nieaktywnego proleku jest przekształcany do acyklowiru, czyli postaci aktywnej. Jednak jego biodostępność po podaniu doustnym jest niemal 4 razy większa niż ACV. W przypadku zakażenia wirusem ospy wietrznej i półpaśca w znaczący sposób skraca czas trwania neuralgii (nerwobólu). Wskazany jest w leczeniu pierwotnych zakażeń HSV typu 2. W odróżnieniu od ACV jest stosowany w profilaktyce zakażeń HCMV (cytomegalowirus) u chorych po przeszczepach szpiku kostnego i nerek.

Bardzo często podczas stosowania walacyklowiru pacjenci skarżyli się na bóle głowy, rzadziej na nudności, wymioty i biegunkę. Z powodu nadwrażliwości na światło dochodziło do powstawania wysypki. Podczas jednoczesnego stosowania leków o właściwościach nefrotoksycznych (cyklosporyna, amino glikozydy, metotreksat, takrolimus, jodowane środki cieniujące) należy zachować ostrożność, a pacjentom z zaburzeniami czynności nerek należy zapewnić dodatkową kontrolę parametrów nerkowych.

Gancyklowir

Gancyklowir i jego analog walgancyklowir – wykazują aktywność szczególnie wobec ciężkich zakażeń wirusem cytomegalii (CMV), a także HSV, VZV i EBV. Ma złożony, dwustopniowy mechanizm działania. Użycie tych preparatów jest wskazane w zapaleniu siatkówki, które jest wywołane wirusem cytomegalii u osób chorujących na AIDS oraz w celu zapobiegania zakażeniom wywołanym przez CMV u osób zdrowych, którym przeszczepiono organy miąższowe od dawców zakażonych CMV. Najczęstsze działania niepożądane to duszności, biegunka, niedokrwistość i neuropatia, w niektórych przypadkach ciężka.

Leczenie wirusa grypy typu A – aminy cykliczne

Jedynym przedstawicielem tej grupy jest rymantydyna, pochodna amantadyny, która charakteryzuje się skutecznością przeciw wirusowi grypy typu A. Mechanizm jej działania polega prawdopodobnie na hamującym wpływie na proces powielania się wirusa. Wskazana jest do wczesnego leczenia grypy typu A, zarówno u dorosłych jak i u dzieci. Nie należy jej podawać pacjentom z chorobami wątroby i nerek, cierpiących na nadczynność tarczycy, a także w czasie ciąży i podczas karmienia piersią, ponieważ przenika przez łożysko i do mleka matki.

Rymantydyn może zwiększyć ryzyko wystąpienia napadu padaczki u osób chorujących na padaczkę i przyjmujących leki przeciwpadaczkowe. Osoby przyjmujące rymantadynę skarżyły się na bezsenność, bóle i zawroty głowy, uczucie zmęczenia, nerwowość, a także na uporczywe wymioty, nudności i biegunkę. Kwas acetylosalicylowy jak i paracetamol zmniejszają skuteczność rymantadyny, dlatego nie należy ich podawać w czasie trwania terapii. Jeśli planowane jest szczepienie trójwalentną donosową szczepionka przeciw grypie, leczenie rymantadyną należ przerwać 48 godzin przed szczepieniem i wznowić dopiero po upływie 14 dni.

Leczenie wirusa grypy typu A i B – inhibitory neuraminidazy

Do tej grupy należą dwie substancje oseltamiwir i zanamiwir, które są wykorzystywane do leczenia wirusa grypy typu A i B. Ich mechanizm działania polega na hamowaniu neuraminidaz, czyli enzymów od których aktywności zależy uwalnianie nowopowstałych cząsteczek wirusa z komórki i ich rozprzestrzenianie po organizmie gospodarza. Głównym wskazaniem jest leczenie grypy u dorosłych i dzieci powyżej 1. roku życia, zgłaszających objawy grypy, kiedy jest stwierdzona obecność wirusa w danym środowisku.

Bardzo istotne jest żeby leczenie rozpocząć jak najwcześniej, producent rekomenduje podawanie leku do 2 dni po wystąpieniu objawów. Leki te nie wchodzą w interakcje z paracetamolem, kawasem acetylosalicylowym i amoksycyliną. Można je również podawać jednocześnie z cymtydyną i substancjami zobojętniającymi sok żołądkowy. Najczęstsze działania niepożądane, jakie były zgłaszane przez pacjentów w czasie leczenia grypy, to nudności, wymioty, biegunka, bole brzucha, zmęczenie, bóle i zwroty głowy.

Leczenie zakażeń wirusowych o różnej etiologii i stymulacje układu odpornościowego – analog puryny

Wszystkie omawiane powyżej leki dostępne są w Polsce jedynie na receptę. Jedynym preparatem przeciwwirusowym dostępnym w sprzedaży odręcznej jest lek zwierający w swym składzie inozynę, a dokładniej pranobeks inozyny. Występuje on w dwóch postaciach tabletek (dawka 500 mg) i syropu (250 mg/5 ml). Inozyna jest syntetycznym analogiem puryny, który wykazuje aktywność wobec wirusa opryszczki pospolitej Herpes simplex typu 1 i 2 (HSV) oraz ospy wietrznej i półpaśca Varicella zoster (VZV). Wykazuje również działanie immunostymulujące u osób o obniżonej odporności.

Mechanizm działania przeciwwirusowego inozyny polega na pobudzeniu przez lek odpowiedzi odpornościowej organizmu gospodarza. Regulowane są wówczas wadliwe lub też niedostateczne mechanizmy odpowiedzi typu komórkowego. W przeprowadzonych badaniach wykazano również, że inozyna na drodze trzech mechanizmów hamuje syntezę wirusowego RNA. Działając bezpośrednio na syntezę materiału genetycznego wirusa skutecznie hamuje jego namnażanie w organizmie gospodarza, a pobudzając odporność komórkową wspomaga naturalne procesy organizmu w zwalczaniu infekcji. Wykazuje wysoką skuteczność na każdym etapie rozwoju infekcji.

Wskazania do stosowania inozyny to:

• zakażenia skóry i błon śluzowych wywołane przez HSV i VZV,
• inne zakażenia, za których powstanie odpowiedzialne są wirusy,
• wspomaganie osób z obniżoną odpornością.

Działania niepożądane występujące podczas długotrwałego stosowania to nudności, wymioty, bóle brzucha, a czasami także bóle i zawroty głowy. Jest to lek do stosowania ogólnego, działający bezpośrednio na wirusy. Co warte podkreślenia, inozyna może być stosowana u dzieci od 1. roku życia.