Leki a infekcje bakteryjne oczu

Choroby bakteryjne oczu - leczenie

Zakażenia bakteryjne, ale także wirusowe lub grzybicze, mogą wywołać rozwój stanu zapalnego w obrębie narządu wzroku. Choroby infekcyjne oczu stanowią częste i groźne powikłanie między innymi po urazach gałki ocznej oraz zabiegach okulistycznych. Powodują uczucie dyskomfortu w oku oraz zaburzenia widzenia, ale stanowią również niekiedy przyczynę występowania ślepoty. Dlatego nie należy bagatelizować żadnych urazów w obrębie oka oraz wszelkich objawów zakażenia, takich jak: ból, zaczerwienienie, światłowstręt, świąd, kłucie, pieczenie, czy też nadmierne łzawienie. Niezwykle ważna jest szybka interwencja lekarza okulisty, przeprowadzenie szczegółowych badań okulistycznych, niekiedy także badań dodatkowych i/lub testów specjalistycznych oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia, w zależności od rodzaju zakażenia (diagnostyka różnicowa).

Sprawdź też: Strupy w nosie – przyczyny, objawy, leczenie

Do najczęstszych chorób infekcyjnych narządu wzroku zaliczamy zapalenia spojówek (rzeżączkowe - spotykane tylko u dzieci; bakteryjne i chlamydiowe - występujące w każdej grupie wiekowej; wirusowe i grzybicze – obserwowane głównie u dorosłych), zapalenia rogówki (bakteryjne, wirusowe, pierwotniakowe, rzeżączkowe i grzybicze) oraz zapalenie tęczówki i ciałka rzęskowego. Choroby zakaźne dotyczą także aparatu ochronnego oka, a są to: czyrak powieki, jęczmień, róża, gronkowcowe zapalenie brzegów powiek oraz kątowe zapalenie spojówek i powiek. W obrębie narządu łzowego rozwinąć się może natomiast zapalenie gruczołu łzowego lub woreczka łzowego, a także przewlekłe zapalenie kanalików łzowych. Do chorób infekcyjnych oczu zaliczamy także ropowice oczodołu, zapalenie wnętrza gałki ocznej oraz zakrzepowe zapalenie zatoki jamistej.

W leczeniu chorób infekcyjnych oczu wdraża się farmakoterapię przeciwzakaźnymi lekami okulistycznymi. W ich składzie znajdują się te same substancje, które pomagają zwalczać infekcje rozwijające się również w wielu innych narządach. Odmienna jest natomiast postać tych leków, bowiem w leczeniu chorób zakaźnych narządu wzroku sięgamy głównie po preparaty o działaniu miejscowym, a więc po krople i maści, które aplikujemy bezpośrednio do oczu. Niekiedy konieczne okazuje się wdrożenie leczenia ogólnego (głównie podawane doustnie antybiotyki). Należy pamiętać, aby nie przerywać antybiotykoterapii zaraz po ustąpieniu objawów klinicznych zakażenia, lecz kontynuować leczenie jeszcze przez 2-3 kolejne dni.

Zobacz też: Gorzki posmak w ustach – przyczyny

W zwalczaniu zakażeń w obrębie oka szczególnie ważne jest przeprowadzanie zabiegów higienicznych, które mają na celu usunięcie zalegającej wydzieliny, a więc głównie przemycie worka spojówkowego solą fizjologiczną i mechaniczne oczyszczenie brzegów powiek. W leczeniu objawowym wspomagająco wykorzystuje się: kompresy rozgrzewające z riwanolu (jęczmień) lub zimne okłady (głównie zapalenie spojówek), sztuczne łzy, krople zmniejszające przekrwienie i obrzęk, sterydowe i niesteroidowe leki przeciwzapalne oraz leki obniżające ciśnienie wewnątrzgałkowe, a także wiele innych środków i zabiegów pomocniczych.

Leki przeciwbakteryjne stosowane w okulistyce

W leczeniu chorób infekcyjnych oczu spowodowanych zakażeniami bakteryjnymi podaje się miejscowo głównie chemioterapeutyki i antybiotyki, a niekiedy pomocniczo także inne substancje (środki antyseptyczne czy steroidy). Czasami konieczne są podspojówkowe wstrzyknięcia antybiotyków albo ich zastosowanie ogólne (szczególnie przy znacznym nasileniu procesu zapalnego).

Do leków przeciwbakteryjnych stosowanych w okulistyce zaliczamy głównie antybiotyki i chemioterapeutyki, takie jak:

• inhibitory gyrazy (chinoliny i fluorochinolony) – cyprofloksacyna, lewofloksacyna, norfloksacyna, ofloksacyna, tobramycyna;
• tetracykliny – oksytetracyklina;
• antybiotyki makrolidowe – erytromycyna, gentamycyna, kanamycyna;
• inne, na przykład: chloramfenikol, bacytracyna, penicylina G, cefuroksym, itp.

Pozostałe substancje stosowane pomocniczo w różnych zakażeniach bakteryjnych oczu to głównie:

• środki antyseptyczne (odkażające) – bibrokatol, jodopowidon, azotan srebra (lapis), siarczan cynku i maść cynkowa, błękit metylenowy;
• kortykosteroidy w kroplach (głównie przy powikłaniach, np. powstanie błon rzekomych, nacieków w osi widzenia, groźnych stanów zapalnych, a także w rzadziej obserwowanych zapaleniach spowodowanych infekcjami pasożytniczymi) – hydrokortyzonu, prednizolon, betametazon, deksametazon, flumetazon;
• 0,5% roztwór atropiny (przy zajęciu rogówki).

Inhibitory gyrazy a leczenie infekcji bakteryjnych oczu

Mechanizm działania bakteriobójczego chinolonów i fluorochinolonów polega na blokowaniu replikacji DNA przez wiązanie leku z enzymem bakteryjnym - gyrazą DNA (topoizomeraza), w wyniku czego dochodzi do zahamowania podziałów i śmierci komórki bakteryjnej. Substancje te mają szerokie spektrum działania przeciwbakteryjnego, a leczenie nimi trwa zwykle 5 dni (nie zaleca się ich stosowania do oka dłużej niż dwa tygodnie). Po podaniu miejscowym do worka spojówkowego utrzymują się w obrębie płynu łzowego, dobrze przenikają przez rogówkę i osiągają duże stężenia w cieczy wodnistej oka. Ulegają tylko minimalnemu wchłanianiu do krwiobiegu, dlatego też sporadycznie powodują niepożądane działania ogólnoustrojowe o znaczeniu klinicznym.

Cyprofloksacyna (Ciproloxacinum) wskazana jest w leczeniu owrzodzenia rogówki, powierzchniowych infekcji oka oraz zakażeń przydatków oka. Występuje w postaci kropli do oczu (0,3 % roztwór) oraz maści do oczu (stężenie 0,3 %).

Lewofloksacyna (Levofloxacinum) znajduje zastosowanie w powierzchniowych bakteryjnych zakażeniach w obrębie oka w postaci0,5 % kropli ocznych.

Norfloksacyna (Norfloxacinum) stosowana jest w powierzchniowych infekcjach bakteryjnych powiek, gałki ocznej, spojówek oraz gruczołu łzowego (krople do oczu, roztwór 0,3 %).

Ofloksacynę (Ofloxacinum), dostępna w stężeniu 0,3 % zarówno w postaci kropli jak i maści ocznych, podaje się miejscowo w stanach zapalnych aparatu ochronnego oka oraz przedniego odcinka gałki ocznej. Wskazana jest głównie w zapaleniu spojówek, rogówki, brzegów powiek, dróg i woreczka łzowego, ale także w leczeniu jęczmienia oraz owrzodzeń rogówki.

Tobramycyna (Tobramycinum), która występuje samodzielnie w kroplach do oczu (roztwór i zawiesina - 0,3 %) oraz w maści ocznej (0,3 %), ma wskazania do podawania w zewnętrznych zakażeniach oka i jego przydatków (zwłaszcza szczepami opornymi na inne antybiotyki, głównie Pseudomonas aeruginosa), takich jak np. ostre i przewlekłe zapalenie spojówek, zapalenie i owrzodzenie rogówki, zapalenie brzegów powiek i woreczka łzowego. Stosowanie kropli złożonych z deksametazonem (tobramycyna - 3 mg/5 ml) jest natomiast szczególnie zalecane w leczeniu stanów zapalnych oraz w celu zapobiegania zakażeniom występującym po operacji zaćmy.

Wszystkie postaci leków zawierające chinolony i fluorochinolony dostępne są wyłącznie na receptę. Przeciwwskazaniem do stosowania tej grupy leków są głównie reakcje nadwrażliwości na chinoliny. Ponadto inhibitorów gyrazy nie należy stosować u dzieci poniżej 1 roku życia oraz u pacjentów z objawami neuropatii, a podczas ich aplikowania do worka spojówkowego nie należy nosić miękkich soczewek kontaktowych.

Leki przeciwbakteryjne stosowane w okulistyce

Oksytetracyklina (Oxytetracyclinum)

Mechanizm bakteriostatycznego działania tego antybiotyku polega na hamowaniu syntezy białek bakteryjnych. Oksytetracyklina po zastosowaniu miejscowym również w niewielkim stopniu przenika do krążenia. Występuje w postaci preparatów złożonych – maść oczna z hydrokortyzonem (oksytetracyklina – 0,01 g/g) oraz refundowana w Polsce zawiesina – krople do oczu i uszu z hydrokortyzonem i polimyksyną B (5 mg/ml). Wskazana jest w leczeniu stanów zapalnych w obrębie twardówki i tęczówki, a także w ostrych i przewlekłych zakażeniach bakteryjnych brzegów powiek. Przeciwwskazaniami do jej stosowania są: reakcje nadwrażliwości, jaskra pierwotna, ostre zapalenie spojówek, wirusowe zapalenie rogówki oraz choroby rogówki połączone z ubytkami nabłonka, choroby wywołane przez grzyby.

Antybiotyki makrolidowe

Makrolidy działają bakteriostatycznie na wiele wrażliwych gatunków bakterii powodujących zakażenia oczu. Na drodze wiązania się tych antybiotyków z podjednostką 50S rybosomu i zaburzania wydłużania łańcucha polipeptydowego dochodzi do zablokowania biosyntezy białka bakteryjnego, co uniemożliwia wzrost i namnażanie się komórek drobnoustrojów. Po podaniu miejscowym do oka (zwykle raz na dobę) praktycznie nie wchłaniają się do krwiobiegu, stąd brak ich działania ogólnoustrojowego. Przeciwwskazane są szczególnie przy nadwrażliwość na antybiotyki makrolidowe.

Erytromycyna (Erythromycinum) w postaci maści do oczu (0,5%) wykorzystywana jest w terapii zakażeń bakteryjnych przedniego odcinka gałki ocznej, także jednorazowo w profilaktyce zakażeń gałki ocznej u noworodków i niemowląt (wywołanych przez Chlamydia trachomatis).

Gentamycyna (Gentamicinum) znajduje zastosowanie w leczeniu zapalenia przedniego odcinka gałki ocznej oraz aparatu ochronnego narządu wzroku (np. zapalenie i owrzodzenie rogówki, zapalenia przedniego odcinka błony naczyniowej, ostre i przewlekłe bakteryjne zapalenie spojówek, krawędzi powiek, woreczka i dróg łzowych), również profilaktycznie przed i po zabiegach operacyjnych na gałce ocznej. Samodzielnie występuje w postaci 0,3% kropli ocznych (refundowane w Polsce), natomiast preparaty złożone zawierające ten antybiotyk to maść lub krople do oczu z deksametazonem (gentamycyna – 5 mg/g) oraz krople do oczu z betametazonem (3 mg/ml).

Chloramfenikol (Chloramphenicolum) to natomiast antybiotyk wytwarzany przez Streptomyces venezuelae, którego mechanizm działania bakteriostatycznego polega na blokowaniu biosyntezy białka w rybosomach bakteryjnych. Nawet po zastosowaniu w postaci maści do oczu (stężenie 1%) może wywołać niedokrwistość aplastyczną.Bywa stosowany w leczeniuzakażenia gałki ocznej, głównie infekcji bakteryjnych w obrębie spojówek i rogówki.

Leki oczne - działania niepożądane

Działania niepożądane leków okulistycznych z uwagi na ich podanie miejscowe są z reguły ograniczone do miejsca aplikacji. W zależności od rodzaju stosowanej substancji z różną częstotliwością i nasileniem obserwuje się takie objawy jak: podrażnienie oczu (świąd, pieczenie), ból oczu, przekrwienie spojówek, obrzęk brodawkowaty/grudkowaty spojówek, zamazane widzenie, pogorszenie ostrości wzroku (na ogół przemijające), światłowstręt, zespół suchego oka, uczucie obecności ciała obcego w oku i/lub dyskomfortu, strupy bądź kryształki na brzegach powiek, rumień powieki, osad na brzegu powiek, przebarwienie i zapalenie rogówki, nacieki lub keratopatie (powierzchowne punktowe zmiany) na rogówce, obrzęk powiek, nasilone łzawienie, śluzowa wydzielina w worku spojówkowym.

Długotrwałe stosowanie niektórych preparatów okulistycznych zawierających substancje przeciwbakteryjne może powodować najczęściej wtórne nadkażenie bakteriami opornymi lub drożdżakami, ale także zwiększenie ciśnienia śródgałkowego, uszkodzenia nerwu wzrokowego, wystąpienie jaskry lub zaćmy podtorebkowej. Możliwe działania ogólnoustrojowe leków podawanych do worka spojówkowego to głównie zaburzenia smaku (gorzki smak w ustach po zakropleniu leku), zapalenie skóry, bóle głowy, nieżyt nosa, nudności i reakcje nadwrażliwości.