Zatoki przynosowe – jak je leczyć i kiedy iść do lekarza?

Zatoki przynosowe – gdzie są i jaka jest ich budowa?

Zatoki przynosowe to uchodzące do jamy nosowej przestrzenie znajdujące się kościach twarzoczaszki. Rozmieszczone są w sposób symetryczny wokół oczu i nosa, łącząc się z jego jamami poprzez tzw. kompleks ujściowo-przewodowy. Wyścielone są cienką błoną śluzową, na powierzchni której znajdują się rzęski i gruczoły warunkujące prawidłowe oczyszczanie zatok.

Zatoki przynosowe obejmują następujące struktury:

• zatoki czołowe – zlokalizowane w kości czołowej parzyste przestrzenie oddzielone przegrodą czołową;
• zatoki szczękowe – występują parzyście w kości szczękowej, przyjmując kształt piramidy;
• zatoki klinowe – położona najgłębiej, nieregularna przestrzeń kształtem przypominająca motyla;
• zatoki sitowe – znajdują się między jama nosową a oczodołami, są najmniejsze spośród wszystkich rodzajów zatok.

Ostre zapalenie zatok przynosowych towarzyszy najczęściej infekcjom w górnych drogach oddechowych. Przeziębienie, w trakcie którego dochodzi do zapalenia błony śluzowej jamy nosowej oraz gardła, doprowadza niekiedy do zablokowania kompleksu ujściowo-przewodowego zatok do nosa, bądź też szerzenia się infekcji przez ciągłość z jamy nosa do zatok. Chorzy skarżą się wtedy na zatkane zatoki, ból u nasady nosa czy ból głowy przy schylaniu. Odetkanie zatok oraz zapewnienie ich powietrzności stanowi podstawę sukcesu leczenia w ostrej fazie choroby.

Ostre zapalenie zatok przynosowych – objawy

Najczęściej mamy do czynienia z wirusowym zapaleniem zatok. Objawy chorych zatok są dość charakterystyczne, dlatego rozpoznanie stawia się na podstawie wywiadu od chorego, pomocniczo wykonywane są także badania obrazowe (RTG zatok, tomografia komputerowa zatok wykonywane w przewlekłym zapaleniu zatok przynosowych).

Objawy zapalenia zatok przynosowych zależą od tego, które struktury zostaną objęte objęte infekcją. Do wspólnych oznak chorych zatok należą:

• ból w rzucie chorych zatok w obrębie twarzoczaszki, określany jako ból zatok,
• katar skutkujący uczuciem zatkanego nosa,
• pogorszenie węchu.

W przypadku zapalenia zatok czołowych typowy jest dodatkowo tępy, rozpierający ból u nasady nosa, chorzy skarżą się również na tzw. zatokowy ból głowy. Silny ból głowy pojawia się także w zapaleniu zatoki klinowej. Lokalizuje się głównie między oczami, jednak często promieniuje do nasady głowy i potylicy, nasilając się przy pochylaniu, podczas leżenia czy po wysiłku. W zapaleniu zatok szczękowych może pojawić się obrzęk policzka po stronie zajętej zatoki i ból przy ucisku. Łzawienie i ból umiejscowiony za gałkami ocznymi może wskazywać natomiast na zapalenie zatok sitowych.

W przypadku wirusowego zapalenia zatok przynosowych oprócz wyżej wymienionych objawów, występują również dodatkowo symptomy przeziębienia/grypy (stany podgorączkowe, gorączka, bóle mięśniowo-stawowe) oraz uczucie senności, czy też ogólne osłabienie. Objawy bakteryjnego zapalenia zatok są zazwyczaj bardziej nasilone.

Leczenie zatok objętych zapaleniem wywołanym przez wirusy jest najczęściej objawowe.

Na zatoki nosowe – leki bez recepty: tabletki, spraye, syropy

Jak leczyć zatoki nosowe w domu? W przypadku, gdy dokucza nam uczucie zatkanego nosa lub ból zatok, możemy na początku wypróbować domowe sposoby i ogólnie dostępne leki na zatoki bez recepty. Z reguły dobre efekty przynoszą tabletki na zatoki – niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ, np. ibuprofen), często wzbogacone także o dodatkowe składniki obkurczające błonę śluzową (np. pseudoefedryna). Ważnym elementem w leczenia ostrego zapalenia zatok przynosowych z nadmierną i płynną wydzieliną jest zastosowanie preparatów donosowych, zmniejszających przekrwienie i obkurczających błonę śluzową (np. oksymetazolina).

W celu rozrzedzenia zalegającej wydzieliny towarzyszącej uczuciu zatkanego nosa i poprawy jej ewakuacji z zapchanych zatok przynosowych można zastosować mukolityk. Tego typu lek na zatoki przynosowe występuje w postaci syropu lub tabletek (np. ambroksol), który zmniejszając lepkość śluzu ułatwi jego odpłynięcie i oczyszczenie zatok i nosa.

Poza tym istnieje wiele preparatów na zatoki na bazie ziół i roślin (np. dobre zioła na zatoki to m.in. korzeń goryczki, kwiat pierwiosnka, prawoślaz), które mają działanie wspomagające terapię stanów zapalnych zatok. W przypadku podejrzenia alergicznego zapalenia zatok przynosowych powinno się zastosować lek przeciwhistaminowy (np. loratadyna).

Oczyszczanie zatok przynosowych można przeprowadzić przy użyciu soli fizjologicznej lub wody morskiej do nosa.

Domowe sposoby na chore zatoki przynosowe

Syropy, leki donosowe i tabletki na zatoki to nie jedyne środki, które warto wykorzystywać w leczeniu zatok przynosowych objętych stanem zapalnym. Domowe sposoby na zatoki mogą znacznie skrócić czas trwania infekcji i przynieść doraźną ulgę.

• Dobrym sposobem są inhalacje na zatoki, np. z wykorzystaniem olejków eterycznych. Rozrzedzają zalegającą wydzielinę i pomagają odetkać zatkane zatoki.
• Pomoże także sól fizjologiczna i woda morska do nosa, które pozwolą oczyścić i upłynnić śluz lub/i zmniejszyć obrzęk błony śluzowej nosa. Często zawierają one w składzie substancje nawilżające i łagodzące podrażnienia (np. pantenol).
• W oczyszczaniu nosa dobra jest płukanie zatok nosowych przy użyciu dostępnych w aptekach zestawów do irygacji. Warto sięgnąć po nie nie tylko w zapaleniu zatok przynosowych wywołanym przez wirusy, ale także, by usunąć wodnistą wydzielinę towarzyszącą alergii.

Na ból zatok pomogą ciepłe okłady wykonane np. z nasączonych w ciepłej wodzie gazików. Warto zadbać także o optymalne nawilżenie powietrza.

Zapalenie zatok – kiedy antybiotyk na zatoki jest konieczny?

Ze względu na fakt, iż zdecydowana większość ostrych zapaleń zatok przynosowych jest spowodowana infekcją wirusową, często towarzyszącą zakażeniom górnych dróg oddechowych, można na początku wypróbować domowe sposoby na zatoki. W niektórych przypadkach, na wczesnym etapie schorzenia, lekarz na zapchane zatoki może zlecić dodatkowo krótkotrwałą miejscową donosową sterydoterapię (np. flutikazon).

W przypadkach, gdy objawom zapalenia zatok towarzyszy:

• intensywny ból twarzoczaszki oraz wysoka gorączka (z reguły powyżej 39 stopni Celsjusza);
• brak poprawy po 7–10 dniach leczenia zatok domowymi sposobami;
• pogorszenie stanu klinicznego po wstępnej poprawie w przypadku leczenia domowymi sposobami;
• zmiana charakteru wydzieliny (np. z śluzowej na ropną);

należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu, celem weryfikacji rozpoznania, gdyż wyżej wymienione objawy mogą świadczyć o nadkażeniu bakteryjnym zatok lub powikłaniach. Wtedy najczęściej zostaje dodatkowo zlecony antybiotyk na zatoki (np. amoksycylina).

Natomiast w przypadkach, gdy naturalne sposoby na zatoki oraz antybiotykoterapia nie przynoszą pożądanego efektu, a objawy przyjmują charakter przewlekły, chory kierowany jest do laryngologa, celem poszerzonej diagnostyki i dalszego specjalistycznego leczenia.