Zapalenie ucha zewnętrznego – przyczyny, objawy i leczenie

Ucho zewnętrzne – budowa

Ucho pełni dwie zasadnicze funkcje – jest jednocześnie narządem słuchu oraz równowagi. Dzieli się na trzy części: ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne. Każda z tych części ma inną rolę. Ucho zewnętrzne odbiera i przekazuje sygnał dźwiękowy w postaci fali akustycznej na błonę bębenkową, dalej położone ucho środkowe odbiera falę akustyczną, wzmacnia ją i przenosi na elementy ucha wewnętrznego, które z kolei przekształcają falę na impulsy nerwowe. Impulsy te drogą nerwów transmitowane są do odpowiednich części mózgu. Ucho zewnętrzne obejmuje małżowinę uszną z przeciwległym do niej skrawkiem, które otaczają ujście przewodu słuchowego – kolejnej części ucha zewnętrznego.

To też może Cię zainteresować: Biały nalot na gardle i migdałkach – jakie są przyczyny?

Budowa ucha u dziecka i u osoby dorosłej różni się. Dotyczy to rozmiaru i ułożenia ucha względem sąsiadujących struktur anatomicznych (np. gardła, migdałków gardłowych). U najmłodszych dzieci przewód słuchowy zewnętrzny, jest krótszy niż u dorosłych i przebiega inaczej. To samo dotyczy trąbki słuchowej, która łączy ucho środkowe z jamą gardła – u dzieci jest ona krótsza i szersza, co sprzyja przenoszeniu się infekcji z górnych dróg oddechowych na ucho.

Przeczytaj również: Ropa w dziąśle, przyczyny, objawy, postępowanie

Zapalenie ucha zewnętrznego – przyczyny

Zapalenie ucha zewnętrznego rozwija się w wyniku inwazji drobnoustrojów (bakterii, wirusów lub grzybów), które wnikają przez uszkodzoną skórę przewodu słuchowego. W jego wnętrzu panuje umiarkowanie wilgotne środowisko dzięki obecności woskowiny. Jednak zbyt duża jej ilość i długie zaleganie prowadzi do maceracji nabłonka, uszkodzenia go i powstania zakażenia.

Do podobnej sytuacji niszczenia ochronnej warstwy nabłonka może dochodzić podczas kąpieli w basenie i innych zbiornikach wodnych, np. jeziorach, rzekach, gdzie woda może być zanieczyszczona. Przyczyną uszkodzenia nabłonka jest wówczas zalegająca w uchu woda. Inne sytuacje sprzyjające dysfunkcji nabłonka wyścielającego kanał słuchowy to długotrwałe przebywanie w wilgotnym i ciepłym klimacie, częste korzystanie z sauny. Zalegające ciało obce w uchu powoduje niszczenie i uszkodzenia naskórka i stan zapalny, stanowiące wrota zakażenia (uraz ucha).

Nabłonek może również zostać uszkodzony mechanicznie np. przez ostre narzędzia (np. części zabawek), nieumiejętne lub nadmierne czyszczenie uszu patyczkami higienicznymi, zbyt głęboko założone słuchawki do odtwarzaczy muzycznych.

Czytaj również: Guzek za uchem, powiększone węzły chłonne za uchem

Infekcję wywołać mogą różne drobnoustroje.Najczęściej są to bakterie. Bakteryjne zapalenie ucha zewnętrznego jest przyczyna rozwoju takich schorzeń jak ucho pływaka czy czyrak ucha. Infekcje wywołuje najczęściej gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus, Streptoccocus pyogenes i inne). Miejscowo rozwijająca się ropna zmiana może być następstwem infekcji pałeczki ropy błękitnej (Pseudomonas aeruginosa). Są to najczęstsze przyczyny zapalenia ucha zewnętrznego u dziecka, choć u dorosłego infekcje pojawiają się częściej.

Przeczytaj też: Co oznaczają grudki i krosty na języku?

Drugą najczęstszą przyczyną choroby ucha zewnętrznego są wirusy. W irusowe zapalenie ucha zewnętrznego to najczęściej infekcje wirusem Varicella-Zoster, który prowadzi do rozwoju półpaśca usznego (zespół Ramsaya-Hunta).

Zapalenie grzybicze ucha zewnętrznego są wynikiem infekcji grzybów z rodzaju Candida oraz Aspergillus niger . Zakażenie takie kończy się grzybicą przewodu słuchowego zewnętrznego (grzybica ucha).

Kolejny typ to zapalenie alergiczne. Jest to infekcja o typie wyprysku. Mogą wywoływać ją czynniki przemysłowe, czy promieniowanie słoneczne.

Przeczytaj też: Spuchnięte usta – jakie są przyczyny obrzęku warg?

Rozlane zapalenie ucha zewnętrznego

Biorąc pod uwagę czynnik wywołujący, przebieg zapalenia i część ucha zewnętrznego, której dotyczy, dzieli się je na kilka rodzajów. Jednym z nich jest rozlane zapalenie ucha zewnętrznego, ucho pływaka – bakteryjne zapalenie przewodu słuchowego z jego zaczerwienieniem i obrzękiem, który zwęża światło i cuchnącym białożółtym wyciekiem z kanału. Pacjent odczuwa silny ból ucha, który nasila uciśnięcie skrawka ucha, pociąganie małżowiny i żucie.

Obrzęk i wydzielina w przewodzie słuchowym mogą powodować pogorszenie słuchu. Towarzyszą objawy ogólne: gorączka z dreszczami. Temu rodzajowi zapalenia szczególnie sprzyja moczenie ucha, kąpiele w zbiornikach z zanieczyszczoną wodą, zadrapania i uszkodzenia skóry przewodu słuchowego.

Potocznie nazwa ucho pływaka dotyczy bakteryjnego zakażenia ucha zewnętrznego, które zdarza się najczęściej u osób mających częsty kontakt z wodą (pływaków, nurków), osób przebywających długo w klimacie wilgotnym i ciepłym. U dzieci najczęściej sprzyjają temu kąpiele w basenach, czy zbiornikach z zanieczyszczoną wodą.

Sprawdź też: Woskowina w uchu – jak usunąć czop woskowinowy?

Zapalenie przewodu słuchowego zewnętrznego

Czyrak uszny, czyli ograniczone zapalenie przewodu słuchowego zewnętrznego – powstaje w wyniku bakteryjnego nadkażenia mieszka włosowego po uprzednim uszkodzeniu skóry np. przez nadmierne czyszczenie kanału patyczkiem higienicznym lub zadrapanie.

Do powstania czyraka ucha predysponować mogą:

• stany ropne ucha środkowego (wydobywa się ropa z ucha),
• zalegające ciało obce,
• kąpiele (nieosuszanie uszu z wody, jeśli się do nich dostanie),
• wyprysk,
• nadmierne wydzielanie łoju.

Jednym z objawów jest rozpierający ból ucha. Może pojawić się obrzęk kanału słuchowego i widoczny guzek z białym czopem na szczycie. Obrzękowi może też ulec okolica ucha.

Grzybicze zapalenie ucha zewnętrznego

Grzybica ucha (grzybica przewodu słuchowego zewnętrznego) – na infekcje tego rodzaju są szczególnie narażone dzieci poddane długotrwałemu leczeniu antybiotykami, sterydami, lekami immunosupresyjnymi. Leczenie takie prowadzi do zaburzeń w naturalnej florze organizmu i mogą ułatwiać inwazję grzybów.

Grzybicy ucha sprzyjają również niedobory witamin, choroby metaboliczne, np. cukrzyca, stan po operacji ucha, moczenie ucha (długotrwałe wilgotne środowisko) – np. u pływaków, a także złe warunki mieszkaniowe. Ból ucha zewnętrznego występuje rzadko, częściej świąd, uczucie rozpierania w uchu. Wewnątrz przewodu słuchowego można dostrzec biały, kożuchowaty nalot lub wydzielinę, a czasem nawet kolonie grzyba o różnym zabarwieniu. Dziecko może odczuwać wilgoć wewnątrz ucha.

Wirusowe zapalenie ucha zewnętrznego

Półpasiec uszny – wirus ospy wietrznej Varicella-Zoster o powinowactwie do nerwów czuciowych może być przyczyną zapalenia w różnych postaciach. Jedną z nich jest postać uszna. Wirusowe zapalenie ucha zewnętrznego ma nagły początek z gorączką i dreszczami oraz bólem: głowy, ucha i jego okolicy, a nierzadko zaburzeniami czucia w tym miejscu (ból ucha na zewnątrz). Na skórze, wzdłuż przebiegu nerwu, widoczne są pęcherzyki z surowiczo-krwistą treścią.

Okoliczne węzły chłonne mogą się powiększyć. W przebiegu tego zakażenia może dojść do uszkodzenia nerwów: twarzowego i słuchowego, które będą objawiać się porażeniem obwodowym nerwu twarzowego (m.in. opadaniem kącika ust po jednej stronie, niedomykaniem powieki) oraz słuchowego (zaburzeniami równowagi, zawrotami głowy, nudnościami i wymiotami).

Zapalenie ucha zewnętrznego – objawy

Do najczęstszych objawów zapalenie ucha zewnętrznego należą:

• ból ucha zewnętrznego nasilający się przy ucisku na skrawek, podczas żucia, przy pociąganiu małżowiny usznej, najczęściej bez gorączki,
• uporczywy świąd, swędzenie uszu jest trudne do wytrzymanie u dzieci, te dodatkowo skażą się na gorące uszy,
• uczucie rozpierania w uchu,
• zaczerwienienie, obrzęk przewodu słuchowego,
• gorączka (z dreszczami lub bez),
• możliwy niedosłuch,
• uczucie rozpierania w uchu, kłucie,
• czasem obecność niewielkiego wycieku z ucha lub ropy,
• mogą pojawić się pęcherzyki z treścią surowiczo-krwistą,
• opuchlizna ucha,
• bóle głowy.

Jeśli takie objawy zapalenia ucha zewnętrznego pojawią się należy zgłosić się do lekarza w celu zbadania oraz włączenia leczenia.

W przebiegu zapalenia ucha zewnętrznego mogą rozwinąć się liczne powikłania. Zapalenie ucha zewnętrznego wymaga zgłoszenia się do lekarza, nawet jeśli objawy są miernie nasilone, ponieważ nieleczone schorzenie może prowadzić do poważnych konsekwencji. Stan zapalny w przypadku bakteryjnego zapalenia ucha zewnętrznego może przejść na sąsiadujące tkanki powodując zapalenie ślinianki przyusznej, węzłów chłonnych, chrząstki. Podczas półpaśca usznego może dojść do uszkodzenia i porażenia nerwów twarzowego i słuchowego.

Zapalenie małżowiny usznej

• Wyprysk małżowiny usznej – powierzchowny odczyn zapalny z obrzękiem i zaczerwienieniem powstający w wyniku zadziałania czynnika alergicznego, promieniowania słonecznego lub innych czynników. Obejmuje skórę małżowiny usznej i przewodu słuchowego. Towarzyszą mu niewielkie dolegliwości bólowe i intensywny świąd ucha. Powstała grudka przekształca się w pęcherzyk, który może pęknąć. Utworzona nadżerka może być wrotami dla nadważenia bakteriami.
• Róża małżowiny usznej – jest to choroba o nagłym początku z wysoką gorączką z dreszczami oraz objawami ogólnego rozbicia. Obejmuje skórę i tkankę podskórną małżowiny. Wywołana przez paciorkowce zmiana wyraźnie odgranicza się wałowato od zdrowej skóry, jest zaczerwieniona, ciepła, obrzęknięta. Pacjent odczuwa silne dolegliwości bólowe.
• Zapalenie ochrzęstnej małżowiny usznej – może do niego dojść w wyniku nadkażenia bakteryjnego ran małżowiny i kanału słuchowego. Do objawów należy: bolesność, zaczerwienienie, obrzęk skóry małżowiny. Dochodzi do nadżerki i destrukcji chrząstki, przewód słuchowy ulega zwężeniu. Występuje gorączka z dreszczami.

Zapalenie ucha zewnętrznego – leczenie, ile trwa

Leczenie zapalenia ucha zewnętrznego jest specyficzne i zależne od czynnika etiologicznego. O sposobie leczenia i jego długości decyduje lekarz. Czas trwania terapii zależy od utrzymywania się objawów i dolegliwości oraz patogenu wywołującego chorobę. W przypadku bakterii stosuje się antybiotyki działające miejscowo, a czasem również podawane doustnie. Leczenie miejscowe, w przypadku drożnego kanału słuchowego w badaniu otoskopowym, trwa zwykle ok. 5–7 dni.

Leczenie ogólne jest konieczne, jeśli stan zapalny postępuje. Wówczas długość antybiotykoterapii uzależniona jest od objawów choroby i stanu ogólnego pacjenta. Zakażenia grzybicze leczy się za pomocą miejscowych środków przeciwgrzybicznych, czasami wskazane jest dołączenie preparatu doustnego.

Leczenie infekcji grzybiczych ucha jest długotrwałe i powinno być kontynuowane co najmniej 2 tygodnie po ustąpieniu objawów. Półpasiec uszny wymaga szybkiej diagnozy i leczenia przeciwwirusowego, które trwa ok. 5–10 dni.

Poza leczeniem celowanym stosuje się jednocześnie leczenie zachowawcze, czyli tak zwane domowe sposoby. Polegają one na oczyszczaniu przewodu słuchowego za pomocą sączków, opatrunków i kropli zaleconych przez lekarza. Bardzo ważne jest, aby nie moczyć chorego ucha. Ponadto przy obecnych objawach ogólnych oraz bólu stosuje się leki przeciwbólowe, przeciwzapalne, czasem miejscowe przeciwobrzękowe. Zioła na zapalenie ucha zewnętrznego będą mało skuteczne, zwłaszcza przy zakażeniu bakteryjnym. Mogą zmniejszyć obrzęk, opuchliznę. Te preparaty dostępne są bez recepty.

Jak zapobiegać zapaleniu ucha zewnętrznego?

Aby zmniejszyć ryzyko zapalenia ucha zewnętrznego, należy unikać sytuacji sprzyjających uszkodzeniu naskórka przewodu słuchowego. Szczególnie dotyczy to moczenia uszu podczas kąpieli (zwłaszcza dzieci), w basenie i innych zbiornikach wodnych. W przypadku dostania się wody do ucha, należy jak najszybciej osuszyć ucho i nie pozwalać na wychłodzenie go, np. zakładać dziecku czapki.

Należy unikać również kąpieli w zanieczyszczonej wodzie. Ostrożnie czyścić uszy, najlepiej przy użyciu specjalnych kropli zmiękczających woskowinę i ułatwiających jej ewakuację, a zrezygnować z patyczków higienicznych. Zachować czujność, czy dziecko nie ma ciała obcych w uchu, a w razie jego obecności nie dopuścić do jego zalegania.