Zapalenie ucha – objawy i leczenie zapalenia ucha u dziecka i u dorosłych

Zapalenie ucha – co to za choroba?

Budowa ucha jest niezwykle złożona. Składa się ono z trzech części: ucha zewnętrznego, ucha środkowego i ucha wewnętrznego. Każda z nich posiada skomplikowaną strukturę.

Ostry, kłujący ból ucha w wielu przypadkach świadczy o rozwijającym się w obrębie przewodu słuchowego procesie zapalnym. W zależności od tego, jakie elementy budowy ucha zostaną objęte infekcją, wyróżniamy:

• zapalenie ucha zewnętrznego,
• zapalenie ucha środkowego,
• zapalenie ucha wewnętrznego (zapalenie błędnika).

Zapalenie ucha to choroba, która kojarzona jest przede wszystkim z okresem dziecięcym – najczęściej rozwija się u niemowląt i małych dzieci. Wiąże się to z niedojrzałością struktur tworzących narząd, co sprzyja namnażaniu chorobotwórczych bakterii. Zapalenie w uchu może rozwinąć się jednak u pacjentów w każdym wieku, dając uciążliwe objawy. Stan zapalny może przyjąć postać ostrą lub przewlekłą.

Przeczytaj również: Ropa w dziąśle, przyczyny, objawy, postępowanie

Zapalenie ucha – objawy

Objawy zapalenia ucha różnią się nieco w zależności od rodzaju infekcji. Do najczęstszych oznak stanu zapalnego zalicza się:

• silny, kłujący, pulsujący ból ucha (nie zawsze jest to jednak wyznacznik, zdarza się, że zapalenie w uchu nie daje nasilonych dolegliwości bólowych);
• szum w uchu, wrażenie pisków, trzasków itp.;
• uczucie zatkania, wody w uchu;
• uczucie rozpierania;
• pogorszenie słuchu;
• stan podgorączkowy lub gorączka;
• pogorszenie samopoczucia;
• utrata apetytu;
• ból i zawroty głowy.

O ile u dorosłych pacjentów zgłoszenie dolegliwości tego typu znacznie ułatwia postawienie diagnozy, o tyle rozpoznanie zapalenia ucha u dziecka po objawach może być trudne, zwłaszcza jeśli infekcja dotyczy niemowląt. U najmłodszych pacjentów zaniepokoić powinien nieukojony płacz, drażliwość, brak apetytu czy próba drapania bolącego ucha. Ważnym wyznacznikiem jest także nieżyt nosa. Zapalenie ucha od kataru to częsty problem u niemowlaków czy noworodków, u których prawidłowe oczyszczanie noska z wydzieliny może stanowić dla rodziców wyzwanie.

Zapalenie ucha zewnętrznego – jak rozpoznać?

Ucho zewnętrzne buduje małżowina uszna, powierzchnia zewnętrzna błony bębenkowej i przewód słuchowy zewnętrzny. Najczęściej dochodzi do zakażenia ostatniej z wymienionych struktur, przy czym za infekcje odpowiedzialne są w największej liczbie przypadków bakterie, choć u chorego może rozwinąć się także zapalenie wirusowe lub grzybicze.

Zapalenie ucha zewnętrznego może przyjmować różne postaci.

• Częstą zapalną chorobą uszu jest czyrak przewodu słuchowego zewnętrznego. To ropne zakażenie mieszków włosowych znajdujących się w przewodzie, najczęściej spowodowane przez bakterie z rodzaju gronkowców (Staphylococcus aureus). Głównym objawem czyraka uchu jest bardzo silny ból ucha, który nasila się przy dotyku małżowiny oraz ucisku na skrawek ucha. Pojawia się upośledzenie słuchu spowodowane obrzękiem skóry przewodu słuchowego i zwężeniem jego światła. Na nawroty tego schorzenia narażone są osoby borykające się z chorobami przewlekłymi, jak na przykład cukrzycą. Poza gronkowcem w uchu będącego przyczyną czyraka, w przewodzie słuchowym może rozwijać się pałeczka ropy błękitnej.
• Zapalenie przewodu słuchowego zewnętrznego spowodowane jest zazwyczaj infekcją bakteryjną, choć może występować także towarzyszące zakażenie grzybicze. Schorzenie charakteryzuje się zapaleniem skóry przewodu słuchowego, któremu towarzyszy: ból ucha nasilający się przy ruchach żucia lub ucisku małżowiny i skrawka, swędzenie ucha w okolicy przewodu słuchowego, wyciek z ucha – surowiczy lub ropny, upośledzenie słuchu. Przewód słuchowy jest przekrwiony, obrzęknięty i wypełniony złogami złuszczonego nabłonka. Do występowania tej przypadłości predysponują między innymi mikrourazy powstałe podczas mycia, zmiany alergiczne skóry, kąpiel w zanieczyszczonej wodzie.Grzybicę ucha najczęściej wywołują drożdżaki z gatunku Candida.

Wirusowe zapalenie ucha zewnętrznego wywołuje w największej liczbie przypadków wirus opryszczki.

Częstą przyczyną stanu zapalnego jest w tym wypadku nieprawidłowe czyszczenie uszu – usuwanie woskowiny z ucha patyczkami, wykałaczkami, zapałkami itp. Do poradni laryngologicznych zgłaszają się także pacjenci, którzy mają problem z nawracającym zapaleniem ucha zewnętrznego po basenie.

Zapalenie ucha środkowego – wysiękowe, przewlekłe, trąbki słuchowej

Ucho środkowe to kolejna składowa ucha o skomplikowanej budowie. Schorzenia tego odcinka występują bardzo często (zwłaszcza u dzieci) w przebiegu infekcji górnych dróg oddechowych. Zapalenie ucha środkowego także może występować w różnych odmianach. Jak rozpoznać, czy to zapalenie ucha?

• Jedną z postaci zapalenia ucha jest ostre nieżytowe zapalenie trąbki słuchowej – występuje ono przeważnie po przebytym ostrym zapaleniu nosa, gardła lub zatok przynosowych. W okolicy połączenia ucha z gardłem zlokalizowany jest tak zwany migdałek trąbkowy. W przypadku stanów zapalnych błony śluzowej górnych dróg oddechowych dochodzi do jego obrzęku, a tym samym do zatkania trąbki słuchowej. Tego typu zapalenie ucha u dzieci spowodowane jest najczęściej przerostem migdałka gardłowego (zwanego potocznie trzecim migdałkiem). Główne objawy zapalenia trąbki słuchowej to uczucie zalegania i zatkania ucha oraz nagłe upośledzenie słuchu. W tym przypadku możliwe jest zapalenie ucha bez bólu – dolegliwości bólowe występują natomiast rzadko i mają niewielkie nasilenie.
• Wysiękowe zapalenie ucha – dotyczy najczęściej dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, a związane jest prawdopodobnie z niewłaściwym leczeniem ostrego kataralnego zapalenia ucha środkowego. W przebiegu choroby dochodzi do gromadzenia się i zalegania śluzowej lub surowiczej wydzieliny w jamach ucha środkowego. Dzieci uskarżają się na uczucie zatkanego ucha i upośledzenie słuchu. Mogą się także pojawić okresowe zaburzenia równowagi i szumy uszne. Schorzenie często ma miejsce po ostrym zapaleniu ucha środkowego, objawy utrzymują się około 3 miesięcy i zwykle samoistnie ustępują.
• Przewlekłe zapalenie ucha prowadzi do ubytku błony bębenkowej i pogorszenia słuchu. Objawem jest wyciek z ucha treści o charakterze ropnym. To często występujące zapalenie ucha od zatok i infekcji górnych dróg oddechowych.

Ostre zapalenie ucha środkowego

Ostre zapalenie ucha środkowego to schorzenie, w którym stan zapalny dotyczy błony śluzowej wyścielającej wszystkie przestrzenie ucha środkowego. Zapalenie ucha u dziecka występuje często obustronnie.

Zapalenie ucha u osób dorosłych zwykle ma miejsce w okresie jesienno-wiosennym, w czasie nasilenia zakażeń górnych dróg oddechowych oraz w przebiegu chorób zakaźnych, takich jak odra, płonica czy ospa wietrzna. Czynnikiem etiologicznym jest infekcja bakteryjna ucha pojawiająca się bardzo często w przebiegu choroby przeziębieniowej, grypy czy ostrego zapalenia migdałków podniebiennych.

Podstawowe objawy zapalenia ucha w postaci ostrej to:

• silny, rozpierający ból ucha o charakterze narastającym,
• upośledzenie słuchu, zaburzenia równowagi,
• podwyższona temperatura (u dzieci nawet do 40^oC),
• wyciek ropnej wydzieliny.

Ból ucha u dziecka, które jest już w stanie nawiązać kontakt słowny, to jeden z pierwszych zgłaszanych przez nie objawów. Natomiast znacznie trudniejsza sytuacja ma miejsce w przypadku bólu ucha u niemowlaka – tutaj nie ma charakterystycznych objawów, choć mogą występować chlustające wymioty i niepokój.

Zapalenie ucha wewnętrznego – zapalenie błędnika

Zapalenie błędnika to zazwyczaj powikłane, niedoleczone zapalenie ucha środkowego w formie przewlekłej. Zdarza się, że rozwija się w odpowiedzi na urazy okolicy głowi, stanowi konsekwencję zabiegów neurologicznych. Chociaż występuje o wiele rzadziej niż zapalenie w uchu środkowym czy zewnętrznym, jest szczególnie groźne, gdyż może doprowadzić do stałej utraty słuchu.

Do objawów zapalenia ucha wewnętrznego należą zawroty głowy i wymioty, szum w uszach, oczopląs, pogorszenie słuchu, problemy z utrzymaniem równowagi. Zdarza się, że u chorego pojawia się niewielka gorączka. Dolegliwości bywają słabo nasilone, dlatego w wielu przypadkach diagnoza stawiana jest z opóźnieniem, co utrudnia efektywne leczenie.

Jest o tyle groźne, że nieleczone zapalenie ucha wewnętrznego grozi uszkodzeniem narządu równowagi, a nawet zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych czy ropniem mózgu. Z uwagi na ryzyko tak poważnych powikłań, leczenie odbywa się w warunkach szpitalnych.

Jak leczyć infekcję ucha – antybiotyk czy domowe sposoby?

Ból ucha wymaga wizyty u lekarza, gdyż domowe sposoby na zapalenie ucha zwykle nie przynoszą oczekiwanych efektów. Za pomocą specjalnego narzędzia (otoskopu) oceni on stan ucha zewnętrznego i środkowego. Badanie otoskopowe jest całkowicie bezbolesne.

W przypadku zapalnych infekcji ucha zewnętrznego leczenie jest zazwyczaj miejscowe. Polega ono na zakładaniu do przewodu słuchowego setonów nasączonych maścią z antybiotykiem (w przypadku czyraka także 2-procentowym spirytusem salicylowym, maścią ichtiolową z dodatkiem glicerolu lub 1–2-procentowym roztworem colargolu).

W terapii zapalenia przewodu zewnętrznego bardzo ważne jest usuwanie złogów złuszczonego nabłonka.

Natomiast w leczeniu ostrego zapalenia trąbki słuchowej istotne jest utrzymanie drożności nosa, a więc regularne wydmuchiwanie wydzieliny i stosowanie kropli anemizujących (powodujących skurcz naczyń krwionośnych błony śluzowej nosa) – ściśle według zaleceń lekarza, nie przekraczając poleconego czasu kuracji.

Terapia ostrego zapalenia ucha środkowego wymaga zastosowania antybiotyków. Najczęściej stosowanymi antybiotykami na zapalenie ucha są pochodne penicyliny. Wymagane może być także wykonanie paracentezy, czyli nacięcia błony bębenkowej ucha.

Zapalenie ucha – powikłania

Powikłaniem chorób ucha zewnętrznego jest rozprzestrzenienie się stanu zapalnego na ucho środkowe. Natomiast konsekwencją oporności na leczenie lub zbyt późno wdrożonej terapii ostrego zapalenia ucha środkowego jest jego przejście w proces przewlekły z postępującą utratą słuchu, okresowym wyciekiem z ucha oraz przedziurawieniem, pęknięciem, czyli perforacją błony bębenkowej.

Kolejnym poważnym powikłaniem ostrego zapalenia ucha jest ostre zapalenie wyrostka sutkowatego (fragmentu kości skroniowej). Główne objawy tego schorzenia to pulsujący ból zlokalizowany do tyłu od małżowiny usznej (a także obrzęk tej okolicy), postępująca głuchota, wyciek ropnej wydzieliny z ucha oraz bóle głowy.

Objawy zapalenia ucha środkowego – video