Zapalenie gardła – rodzaje, przyczyny, objawy, leczenie, domowe sposoby

Zapalenie gardła – rodzaje choroby

Zapalenie gardła może objąć obszar od migdałków podniebiennych aż do krtani. Wyróżnia się następujące rodzaje choroby:

• ostre zapalenie gardła,
• przewlekłe zapalenie gardła.

Ostre zapalenie gardła

Ostre zapalenie gardła wywoływane jest w ponad 80% przypadków przez wirusy: grypy i paragrypy, koronawirusy, adenowirusy, rhinowirusy.

Bakteryjne zapalenie gardła zdarza się znacznie rzadziej i jest powodowane m.in. przez bakterie Streptococcus pyogenes, Bordetella pertussis czy Bacillus antracis. Niekiedy za ostre zapalenie gardła odpowiedzialne są np. chlamydie czy bakterie rzeżączki. Ostre postaci choroby występują przede wszystkim w okresach przejściowych: jesienno-zimowych oraz zimowo-wiosennych, kiedy naturalna odporność organizmu spada i jesteśmy bardziej wyeksponowani na różnego rodzaju patogeny obecne w środowisku.

Wirusowe zapalenie gardła utrzymuje się na ogół przez 7 dni, po czym objawy stopniowo zanikają. Bakteryjne infekcje często utrzymują się dłużej.

Sporadycznie może dojść do grzybiczego zapalenia gardła w wyniku namnażania się drożdżaków z rodziny Candida albicans .

Przewlekłe zapalenie gardła

Przewlekłe zapalenie gardła dzieli się na proste, zanikowe i przerostowe. W tych przypadkach choroba nie jest wywołana przez patogeny, ale czynniki drażniące oddziałujące na organizm przez dłuższy czas. Można do nich zaliczyć m.in. dym papierosowy, silny alkohol czy opary z chemikaliów. Za zapalenie przewlekłe odpowiadają też niekorzystne warunki panujące w otoczeniu, np. suche powietrze, zbyt niska lub nadmiernie wysoka temperatura. Przyczyną dolegliwości mogą być również różnego rodzaju choroby współistniejące, np. cukrzyca pociągająca za sobą spadek odporności czy refluks żołądkowo-jelitowy (kwas żołądkowy podrażnia delikatną błonę śluzową gardła).

W odróżnieniu od zapalenia ostrego, objawy postaci przewlekłej utrzymują się często przez wiele tygodni, choć choroba z reguły przebiega nieco łagodniej.

Przewlekłe zapalenie gardła to popularny problem kobiet w okresie ciąży. W tym przypadku nieprzyjemne drapanie i ból gardła zwykle są wynikiem refluksu żołądkowo-jelitowego, powodowanego przez zmiany fizjologiczne zachodzące w organizmie przyszłej mamy.

Przyczyny zapalenia gardła

Przyczyny zapalenia gardła u dorosłych

Czynniki etiologiczne są różne w zależności od wieku. U dorosłych dominują zakażenia wirusowe. Do infekcji dochodzi najczęściej drogą kropelkową, ale także na skutek bezpośredniego kontaktu z osobą chorą. Wirusy wnikają do komórek nabłonka górnych dróg oddechowych i rozpoczyna się proces replikacji (podwajania) ich materiału genetycznego.

Układ immunologiczny (odpornościowy) rozpoznaje wirusy jako obce, co uruchamia mechanizmy obrony i rozwija się miejscowe zapalenie, prowadzące do poszerzenia naczyń krwionośnych i obrzęku. Zwiększa się także wydzielanie gruczołów błony śluzowej, a niekiedy dochodzi do uszkodzenia i w następstwie tego, złuszczenia nabłonka.

Szczególnym typem zapalenia gardła jest mononukleoza zakaźna, wywołana przez wirus Epsteina-Barr (EBV). Zakażenie następuje przez kontakt ze śliną. Po wniknięciu do komórek nabłonka gardła, wirus zakaża limfocyty B – komórki układu odpornościowego, dzięki którym rozprzestrzenia się w całym organizmie. Limfocyty B z kolei pobudzają inne komórki tegoż układu – limfocyty T, co odpowiada za powiększenie węzłów chłonnych.

Przyczyny zapalenia gardła u dzieci

U dzieci natomiast podstawową przyczyną zapalenia gardła są bakterie, głównie paciorkowce beta-hemolizujące grupy A (90% infekcji bakteryjnych). Są to typowe ziarenkowce, które dodatkowo wywołują ostre zapalenie migdałków podniebiennych, zwane anginą. Do zakażenia paciorkowcem dochodzi poprzez bezpośredni kontakt z osobą chorą, a infekcja łatwiej się rozprzestrzenia w dużych skupiskach ludzkich, takich jak przedszkola lub szkoły.

Dodatkowym czynnikiem potęgującym namnażanie się bakterii jest wilgoć, dlatego mogą przenosić się, np. przez szczoteczkę do zębów. Są w stanie również przetrwać na produktach spożywczych, których konsumpcja może wywołać paciorkowcowe zapalenie gardła. Po ich wniknięciu do nabłonka wyściełającego górne drogi oddechowe, dochodzi do namnożenia i rozwoju stanu zapalnego.

Zakażenia grzybicze gardła występują stosunkowo rzadko, są najczęściej wywołane przez szczepy Candida albicans i Cryptococcus neoformans .

Wypowiedź laryngologa na temat przyczyn zapalenia gardła

Jak rozpoznać zapalenie gardła?

Zapalenie gardła lekarz rozpoznaje po przeprowadzeniu wywiadu z pacjentem. Typowe objawy ostrej postaci choroby obejmują przede wszystkim:

• silny ból gardła,
• zaczerwienienie gardła,
• kaszel,
• ból głowy, mięśni i stawów.

Dodatkowo u osoby chorej może pojawić się gorączka, choć zwykle nie jest zbyt wysoka. W przypadku infekcji wirusowej niekiedy występuje chrypa, wodnisty katar oraz zapalenie spojówek. Z kolei na infekcję bakteryjną wskazują takie objawy, jak: nudności, wymioty, obrzęk migdałków. Choroba zwykle zaczyna się i osiąga nasilenie szybciej niż przy infekcji wirusowej, ale też szybciej ustępują jej symptomy.

Warto zaznaczyć, że infekcja o podłożu bakteryjnym najczęściej przebiega ciężej niż choroba wywoływana przez wirusy.

W przypadku zapalenia przewlekłego objawy ogólnoustrojowe mogą nie występować wcale lub jedynie okresowo. Charakterystycznym elementem pozwalającym na identyfikację choroby jest częste odkrztuszanie oraz nawracający kaszel. Pacjenci często zgłaszają też uczucie zalegania wydzieliny w gardle.

Zapalenie paciorkowcowe gardła charakteryzuje się nagłym początkiem i bardzo silnym bólem gardła, szczególnie nasilonym podczas połykania. U dzieci często występuje ból brzucha, nudności i wymioty. Gorączka zazwyczaj przekracza 38°C. Błona śluzowa gardła i migdałków podniebiennych jest żywoczerwona lub wręcz krwista, pojawia się obrzęk. Język, początkowo obłożony jasnym nalotem, staje się malinowy. Charakterystyczne jest powiększenie węzłów chłonnych szyjnych przednich, co jest różne od obrazu mononukleozy, gdzie powiększone są również węzły tylne. Warto zwrócić uwagę na cechy epidemiologiczne, zwiększające prawdopodobieństwo zakażenia paciorkowcowego, takie jest wiek od 5. do 15. roku życia, pora roku – zima lub wczesna wiosna oraz kontakt z osobą chorą na anginę.

Obraz kliniczny zapalenia o etiologii grzybiczej przedstawia obecność na błonie śluzowej i tkance chłonnej gardła białych nalotów, które dają się łatwo oddzielić od podłoża (pleśniawki).

Bakteryjne czy wirusowe zapalenie gardła. Jak je rozpoznać?

Rozróżnienie bakteryjnego zapalenia gardła od infekcji wirusowej czasami jest bardzo trudne. Prawidłowa identyfikacja rodzaju patogenu pozwala na zastosowanie właściwej terapii. Skutecznym sposobem są szybkie testy na obecność antygenu bakteryjnego w wymazie z gardła . Przy podejrzeniu zakażenia bakteryjnego i braku możliwości wykonania szybkiego testu, przydatne jest wykonanie posiewu wymazu gardła i migdałów. Polega to na pobraniu szpatułką wymazu, przeniesieniu go na specjalne podłoże, na którym wyrosną ewentualne bakterie.

W przypadku kiedy zapalenie gardła jest wywołane przez bakterie, zasadne będzie zastosowanie antybiotyku. Z kolei przy infekcji wirusowej antybiotykoterapia jest niewskazana, ponieważ nie przyniesie terapeutycznego efektu, za to może powodować lekooporność istniejących w organizmie patogenów.

Do rozróżnienia wykorzystuje się skalę Centora /Mc Isaaca. Składa się ona z siedmiu kryteriów, którym przypisano wartości -1, 0 lub +1. Uzyskanie na skali 4 lub 5 punktów wyraźnie wskazuje na zakażenie bakteryjne. Z kolei wynik 2-3 punkty wskazuje na małe prawdopodobieństwo infekcji bakteryjnej. Dla wyniku 0-1 punktu nie podejmuje się dalszych działań diagnostycznych. Im wyższy jest wynik na skali Centora, tym bardziej zasadne będzie podanie choremu antybiotyku.

Leczenie zapalenia gardła

Leczenie choroby różni się w zależności do tego, czy doszło do ostrego zapalenia gardła, czy ma charakter przewlekły. Znaczenie ma także etiologia zapalenia gardła.

Ostre zapalenie gardła u dzieci i dorosłych o podłożu wirusowym leczy się przede wszystkim objawowo. Chorym zaleca się płukanie gardła wodą z chlorkiem sodu lub roztworem soli sodowych o działaniu antyseptycznym. Można inhalować drogi oddechowe izotonicznym roztworem soli w celu rozrzedzenia zalegającego śluzu. Pomocniczo warto sięgnąć po tabletki o działaniu przeciwbólowym, np. zawierające chlorowodorek benzydaminy lub flurbiprofen oraz leki przeciwgorączkowe.

W przypadku zapalenia gardła o etiologii bakteryjnej zaleca się sięgnięcie po antybiotyk. Lekiem pierwszego rzutu jest fenoksymetylopenicylina. Kuracja trwa na ogół 10 dni. Jeżeli stosowanie penicyliny okazuje się nieskuteczne, rekomenduje się zastosowanie:

• amoksycykliny (samodzielnie lub z kwasem klawulonowym),
• cefadroksylu (antybiotyk z grupy cefalosporyn),
• azytromycyny (antybiotyku z grupy makrolidów).

Ważne jest, aby kurację antybiotykową przeprowadzić do samego końca niezależnie od tego, czy objawy zapalenia gardła ustąpią wcześniej.

Leczenie grzybiczego zapalenia migdałków polega na stosowaniu zarówno środków miejscowych, jak i ogólnych przez okres od 4 do 6 tygodni.

Leczenie przewlekłego stanu zapalnego gardła polega przede wszystkim na wyeliminowaniu czynnika, który odpowiada za dolegliwości. Może być to na przykład oczyszczenie klimatyzacji w pomieszczeniach. W okresach, kiedy objawy choroby ulegają nasileniu, można postępować podobnie, jak z infekcją wirusową i doraźnie przyjmować np. leki przeciwbólowe.

Czy można ochronić się przed zapaleniem gardła?

Infekcje wirusowe i bakteryjne w przypadku zapalenia gardła przenoszą się głównie drogą kropelkową, dlatego ważne jest zachowanie higieny na co dzień. Choć może wydawać się to truizmem, bardzo ważne jest mycie rąk po powrocie z zakupów lub korzystaniu ze środków transportu publicznego. W ten sposób można znacząco ograniczyć transmisję patogenów.

Dzieci, osoby starsze, a także pacjenci z obniżoną odpornością powinni dbać o odporność. Na kształtowanie bariery immunologicznej składa się wiele czynników – od zbilansowanej diety, przez aktywność fizyczną, aż po suplementację.

Warto starać się ograniczyć lub wyeliminować czynniki obniżające odporność, jak palenie tytoniu, spożywanie alkoholu lub stres.

Domowe sposoby na zapalenie gardła

Aby złagodzić objawy stanu zapalnego, nie zawsze trzeba od razu sięgać po leki lub antybiotyki. W przypadku łagodnej infekcji często wystarczająco skuteczne okazują się domowe sposoby. O czym warto pamiętać?

W przypadku nagłego bólu gardła można przygotować zwykłą solankę, czyli łyżeczkę soli kuchennej rozpuścić w szklance przegotowanej wody. Sól pozwala usunąć chorobotwórcze patogeny ze śluzówki gardła i jamy ustnej. Wszystkie płukanki należy stosować 4 razy dziennie, aby przyniosły zamierzony skutek.

Innym powszechnie znanym sposobem na walkę z infekcją gardła jest domowy syrop z cebuli. Przygotowuje się go przez pokrojenie w kostkę cebuli i zasypaniu jej cukrem. Sok, jaki wydzieli się z cebuli, pomaga nawilżyć błonę śluzową, wykazuje także działanie przeciwzapalne, dzięki czemu łagodzi ból gardła.

Bardzo skutecznym środkiem są preparaty zawierające substancje, które powlekają błonę śluzową gardła ochronnym filmem. Zapewniają one ulgę, łagodzą podrażnienia spowodowane infekcjami, a także chronią przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi, takimi jak dym tytoniowy. Przyczyniają się również do regeneracji śluzówki gardła i jamy ustnej, zapewniając jej nawilżenie i odświeżenie.

Do substancji o tego typu właściwościach należą:

• korzeń prawoślazu,
• wyciąg z porostu islandzkiego,
• wyciąg z liści szałwii,
• a także wyciąg z ziela werbeny i kwiatów dziewanny.

Mogą one być z powodzeniem stosowane na ból gardła u dzieci. Wiele z nich zaleca się wprowadzać także profilaktycznie u osób narażonych na przeciążenie strun głosowych, gdyż przywracają możliwość mówienia bez ciągłego odchrząkiwania. Wszystkie te substancje są dostępne w preparatach bez recepty, zarówno w formie syropu, jak i tabletek doustnych.

Uciążliwe drapanie i uczucie wysychania w gardle można złagodzić poprzez spożywanie dużej ilości płynów. Pomagają one nawilżyć błonę śluzową. Doskonale sprawdzają się napary ziołowe z szałwii lub nagietka. Z kolei wywar z korzenia prawoślazu pokrywa błonę śluzową ochronnym filmem, który chroni gardło przed podrażnieniami.

Picie dużej ilości płynów to nie wszystko. Warto uzupełnić dietę o naturalne składniki wykazujące działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Doskonale sprawdzi się:

• cebula,
• czosnek,
• miód (zwłaszcza lipowy lub malinowy, a z pewnością – naturalny),
• cytryna,
• imbir,
• syrop z pędów sosny.

Ważne, aby składniki te spożywać w postaci nieprzetworzonej. Dzięki temu zachowują maksimum związków odżywczych. Leczenie zapalenia gardła domowymi metodami z reguły przynosi pozytywne rezultaty, pod warunkiem że jest realizowane konsekwentnie.

Nieleczony stan zapalny gardła. Powikłania

Choć objawy zapalenia gardła łatwo zignorować, nieleczone infekcja może być przyczyną licznych powikłań. Do typowych komplikacji zdrowotnych zalicza się: zapalenie ucha środkowego, oskrzeli lub płuc. Z kolei grzybicze zapalenie gardła niekiedy prowadzi do zakażenia sporami narządów wewnętrznych. W rzadkich przypadkach infekcje gardła mogą być jednak współodpowiedzialne za wystąpienie zespołu Lemiere'a i nawet śmierć pacjenta.

współpraca: lek. Sylwia Mróz