Kamica ślinianek

Kamica ślinianek – funkcja i rozmieszczenie ślinianek

Patologiczne złogi w postaci kamieni mogą odkładać się w różnych strukturach naszego organizmu: pęcherzyku żółciowym, drogach moczowych, a także w śliniankach. Kamica gruczołów ślinowych jest najczęstszym schorzeniem dotykającym te narządy. W większości przypadków występuje u osób w średnim wieku lub starszych. Gromadzące się kamienie powodują zatkanie przewodów wyprowadzających ślinianek, co może, ale nie musi objawiać się bólem. Nieleczona kamica gruczołów ślinowych często doprowadza do zapalenia tych struktur.

Głównymi narządami odpowiedzialnymi za produkcję i wydzielanie śliny są parzyste struktury zwane śliniankami. Wśród nich wyróżniamy:

• ślinianki przyuszne,
• podżuchwowe,
• podjęzykowe.

Wytwarzana przez nie ślina składa się przede wszystkim z wody, a także białek, substancji nieorganicznych, enzymów trawiennych oraz przeciwciał (IgA).

Ślinę do jamy ustnej doprowadzają przewody wyprowadzające. Ujście największej spośród ślinianek – przyusznej znajduje się w okolicy drugiego górnego zęba trzonowego, podżuchwowej i najmniejszej podjęzykowej zaś – pod językiem. Ślina produkowana jest przez organizm cały czas, zaś pojawienie się kamienia może skutkować zaburzeniami jej odprowadzania, co będzie manifestowało się różnymi dokuczliwymi objawami.

Kamica ślinianek – przyczyny

Kamienie ślinowe lokalizują się zazwyczaj jednostronnie, po stronie prawej. Najczęściej obejmują śliniankę podżuchwową, rzadziej zaś obserwuje się je w śliniance przyusznej i podjęzykowej. Ich lokalizacja ma związek z budową anatomiczną przewodu wyprowadzającego ślinianki podżuchwowej, jego przebiegiem oraz charakterem produkowanej przez nią wydzieliny. Ze względu na umiejscowienie gruczołu podżuchwowego, przewód ten jest najdłuższy. Na jego przebiegu występują dwa zagięcia, które mogą być ogniskiem odkładania się złogów. Nie bez znaczenia jest także wysoka zawartość wapnia w wydzielinie ślinianek podżuchwowych, a także jej gęsty, śluzowy charakter.

Kamienie odkładają się w postaci żółtobrązowych tworów złożonych z substancji mineralnych, takich jak fosforan wapnia i węglan wapnia. Jądrem dla złogów bywają drobne ciała obce, takie jak fragment włosia ze szczoteczki do zębów, złuszczony nabłonek, bądź cząstka pokarmu. W przypadku braku odpowiedniego leczenia, kamień rozrasta się, osiągając nawet rozmiar kurzego jaja.

Kamica ślinianek – objawy

Kamica ślinianek objawia się głównie podczas posiłku, kiedy wydzielanie śliny jest wzmożone. Powstała wydzielina gromadzi się w zaczopowanym przewodzie wyprowadzającym ślinianki, powodując jej obrzmienie i silny ból. Po jakimś czasie od posiłku objawy ustępują, jednak nawracają podczas kolejnej stymulacji wydzielania śliny.

Nieleczony kamień może zwiększać swoją objętość aż do zupełnego zaczopowania przewodu i wystąpienia zakażenia oraz rozwinięcia się stanu zapalnego. Zapalenie ślinianki podżuchwowej objawia się obrzękiem i zaczerwienieniem błony śluzowej pod językiem, a także temperaturą i powiększeniem węzłów chłonnych. Silny proces zapalny może prowadzić nawet do zaniku gruczołu ślinowego.

Niekiedy rozmiary kamienia są tak niewielkie, że rozwijająca się kamica przebiega bezobjawowo.

Kamica ślinianek – diagnostyka

W przypadku wystąpienia wyżej wymienionych objawów, możemy skorzystać z szeregu metod diagnostycznych, pozwalających na określenie wielkości kamienia oraz pomocnych w ustaleniu sposobu leczenia.

Diagnostyka kamicy – badanie palpacyjne

Podczas zwykłej wizyty lekarz jest w stanie ocenić czy błona śluzowa jamy ustnej jest zaczerwieniona oraz sprawdzić drożność przewodów wyprowadzających ślinę. W przypadku zwężenia ich światła możliwe jest stwierdzenie ograniczonego odpływu śliny, a nawet obecności wydzieliny ropnej i powiększenia ślinianki. W takich przypadkach zostaniemy skierowani na badania obrazowe, niezbędne do dalszej diagnostyki.

Diagnostyka kamicy – USG

Czyli inaczej ultrasonografia. Pozwala ona na wykrycie kamieni ślinowych, które nie zostały uwidocznione w badaniu RTG. Przy pomocy tego badania określa się wielkość złogów, a także stan okolicznych tkanek, czyli obrzęk ślinianek oraz poszerzenie przewodów wyprowadzających.

Diagnostyka kamicy – RTG

Zdjęcia rentgenowskie powstają dzięki promieniowaniu X. Promienie przechodząc przez ciało pacjenta zostają w różnym stopniu pochłaniane przez tkanki, co umożliwia uzyskanie obrazu rentgenowskiego. Do diagnostyki odkładających się złogów wykonywane są zdjęcia pod różnym kątem. Zdjęcie zgryzowe żuchwy wykorzystywane jest do diagnostyki przedniej części przewodu wyprowadzającego ślinianki podżuchwowej. Dzięki zdjęciom skośnym bocznym żuchwy uwidaczniają się złogi położone ku tyłowi. Zastosowanie w diagnostyce ma również pantomografia, czyli wykonanie pojedynczego zdjęcia, na którym będzie widoczna szczęka, żuchwa, łuki zębowe oraz tkanki je otaczające, także odkładające się kamienie. Należy jednak pamiętać, że poprzez część złogów promienie rentgenowskie będą przenikały, przez co mogą się one wcale nie uwidocznić. W takich sytuacjach niezbędna może okazać się tomografia komputerowa.

Diagnostyka kamicy – tomografia komputerowa

W tej metodzie również zastosowanie mają promienie rentgenowskie, jednak wszystkie dane przetwarzane są przez komputer, co umożliwia na otrzymanie obrazów w wielu płaszczyznach. Jest rzadko stosowana w przypadku kamicy ślinianek ze względu na wysoki koszt badania i narażenie chorego na dużą dawkę promieniowania. Badanie bardzo dobrze wykrywa i obrazuje odłożone złogi, choć widoczność przewodów wyprowadzających może być ograniczona

Diagnostyka kamicy – sialografia

Polega na wprowadzeniu cewnika do światła przewodu wyprowadzającego ślinianki, a następnie podaniu kontrastu i wykonaniu serii zdjęć rentgenowskich. Dzięki temu zabiegowi dokładnie zostają uwidocznione drogi wyprowadzające ślinę, a także ich wszelkie przewężenia i poszerzenia. Badanie to określa także występowanie, wielkość oraz lokalizację kamieni ślinowych. Ze względu na podawany kontrast, nie powinno być ono wykonywane u osób z ostrym zapaleniem ślinianek, gdyż może wywołać silną reakcję bólową, a także inne poważniejsze powikłania.

Kamica ślinianek – leczenie

Leczenie kamicy ślinianek polega na usunięciu jej przyczyny, czyli odłożonych w świetle przewodów wyprowadzających złogów ślinowych. Taki zabieg prawie natychmiast likwiduje dolegliwości bólowe i przywraca normalne funkcje gruczołom ślinowym. Dobór sposobu leczenia zależy od ciężkości objawów, częstości zapaleń, wielkości kamieni oraz ich lokalizacji.

Małe zmiany można usunąć poprzez ujście przewodu wyprowadzającego po uprzednim jego poszerzeniu. Gdy to jest niemożliwe niezbędne może okazać się podłużne nacięcie przewodu ślinowego, czyli dokonania jego rewizji (sialodochoplastyka). Po wykonaniu zabiegu zaleca się pacjentom utrzymywanie wzmożonego wydzielania śliny, np. poprzez spożywanie owoców cytrusowych. Zastosowanie mają również tutaj inne metody takie jak: rozbijanie kamieni przy pomocy ultradźwięków, czy też ich usunięcie przy udziale endoskopu wyposażonego w kamerę (sialendoskopia). Zabiegi te dotyczą jednak złogów małego rzędu wielkości, tak więc nie należy zwlekać z wizyta u lekarza.

W przypadku bardzo małych złogów podaje się środki zawierające polikarpinę, gdyż zwiększa ona produkcję śliny oraz zaleca się stosowanie masażu. Dzięki temu można w bezinwazyjny sposób usunąć małe kamienie.

Nieleczone drobne złogi mogą się rozrastać i osiągać bardzo duże rozmiary. Usunięcie ich metodami mało inwazyjnymi jest zazwyczaj niemożliwe. Duże kamienie wymagają przeprowadzania zabiegu, który obejmuje usunięcie kamienia wraz z fragmentem przewodu wyprowadzającego. W niektórych przypadkach niezbędne może okazać się również usunięcie ślinianki, gdy ta uległa zanikowi pod wpływem nacisku rozrastającego się kamienia, bądź gdy złogi odłożyły się właśnie w niej.

Należy również wspomnieć, że u osób, których dotyka to schorzenie, może być stosowana terapia antybiotykowa, aby zapobiec rozwojowi zapalenia, czy też jego późniejszym konsekwencjom.

Dolegliwości opisane powyżej dotykają stosunkowo małą grupę osób, jednak nie należy lekceważyć objawów i zgłosić się do lekarza, gdy tylko one u nas wystąpią. Usunięcie kamieni w odpowiednim czasie zapobiegnie ich rozrostowi, dolegliwościom bólowym i rozwojowi zapaleń.