Ból zatok – jakie ma przyczyny? Jakie są sposoby na ból u nasady nosa?

Zatoki – ból w okolicach czoła, oczu, nosa, skroni

Zatoki oboczne nosa są przestrzeniami pneumatycznymi (powietrznymi) znajdującymi się w obrębie poszczególnych kości twarzoczaszki. W organizmie człowieka zatoki przynosowe, obejmują:

• zatoki czołowe,
• zatoki klinowe,l
• zatoki szczękowe
• zatoki sitowe (komórki sitowe)
• zatoki łzowe

Funkcje zatok są bardzo zróżnicowane. Lekarze laryngolodzy mówią m.in. o funkcji ogrzewania, nawilżania i oczyszczania wdychanego powietrza, ważna jest także rola ochronna.

Wnętrze zatok wysłane jest takim nabłonkiem, jaki znajduje się w jamie nosowej. Pneumatyczność zatok sprawia, że czaszka jest nieco lżejsza, a usytuowanie ich w przedniej części twarzoczaszki pełni funkcję ochronną przed urazami mechanicznymi. Z uwagi na szereg funkcji, problemy z zatokami należą do częstych przyczyn konsultacji z lekarzem.

Przeczytaj: Torbiel w zatoce, jak leczyć torbiele zatok?

Ból u nasady nosa, wodnisty katar, spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła, uczucie zatkania ucha powodujące szum w uszach to tylko niektóre objawy chorych zatok. Jednym z najbardziej charakterystycznych jest uczucie rozpierania, które pacjenci określają jako ból zatok. Najczęstszą przyczyną bólu w okolicach zatok jest rozwijający się w ich obrębie stan zapalny. Wyróżniamy ostre i przewlekłe zapalenie zatok. Najczęstszą przyczyną zapalenia zatok są nawracające infekcje wirusowe.

Zobacz też: Opuchlizna od zęba – jakie są przyczyny?

Ból zatok – przyczyny

Choć ból u nasady nosa zwykle kojarzony jest z zapaleniem zatok, przyczyn chorych zatok może być więcej.

• Jednymi z częściej rozpoznawanych przyczyn zatkanych zatok związanych ze stanem zapalnym są polipy nosa. To wynik łagodnego przerostu błony śluzowej nosa – twory te mogą zatykać światło jednego lub kilku ujść zatok i w ten sposób przypominać objawy zapalenia zatok przynosowych. Polipy powstają także w wyniku przewlekłego zapalenia zatok przynosowych – zwykle są wtedy obustronne.
• W związku z anatomiczną bliskością zatok szczękowych oraz korzeni zębowych szczęki, niekiedy w obrębie zatoki szczękowej rozwija się torbiel zębopochodna, która po osiągnięciu odpowiednich rozmiarów daje objawy podobne jak w przebiegu zapalenia zatok.
• Podobnie jak w innych częściach ciała, także w obrębie struktur twarzoczaszki, w tym w jamie nosa i zatok, rozwijają się nowotwory mogące być przyczyną bólu w zatokach. Zmiany te są niezwykle rzadkie i długo pozostają bezobjawowe. Do nowotworów łagodnych diagnozowanych w obrębie zatok zalicza się: szkliwiaki, chrzęstniaki, kostniaki, włókniaki, brodawczaki. Zmiany złośliwe to gruczolakorak, rak podstawnokomórkowy, czerniak, mięsak histiocytarny i nerwiak węchowy.

Osobnym problemem jest ból zatok u nurków. Podczas nurkowania, na skutek zmiany ciśnienia wody i powietrza, może dojść do uszkodzenia delikatnych struktur (tzw. barotrauma zatok). Ból w okolicy zatok to także częsty problem podczas lotu samolotem, zwłaszcza lądowania.

To też może Cię zainteresować: Co może być przyczyną ucisku w głowie?

Ból zatok a zapalenie zatok (ostre i przewlekłe)

Przyczyn zapalenia zatok skutkujących bolesnością w zatokach można wskazać wiele. Należą do nich alergie, zakażenie wirusowe, infekcje grzybicze, nieprawidłowości anatomiczne (np. skrzywienie przegrody nosowej). Upośledzona ruchomość rzęsek nabłonka oddechowego i mukowiscydoza także mogą wywołać zapalenie zatok. Objawy są jednak dość zbliżone. Wszystkie te czynniki indukują obrzęk błony śluzowej nosa, a w konsekwencji prowadzą do zamknięcia ujść zatok. To wywołuje uczucie silnego rozpierania, zatkania zatok i bólu nosa. Dodatkowo pojawia się miejscowy obrzęk oraz uczucie zatkania ucha.

Przeczytaj też: Zespół przewlekłego spływania wydzieliny po tylnej ścianie gardła

W związku z czasem trwania zapalenia zatok przynosowych wyróżnia się trzy typy tej choroby:

• ostre zapalenie zatok przynosowych – objawy zapalenia zatok występują poniżej 4 tygodni i cofają się całkowicie;
• ostre nawracające zapalenie zatok przynosowych – od 4 do 6 epizodów rocznie, całkowite ustąpienie dolegliwości po leczeniu zachowawczym;
• przewlekłe zapalenie zatok przynosowych – trwa powyżej 8–12 tygodni i mimo leczenia zachowawczego objawy chorych zatok nie ustępują całkowicie.

Zatokowy ból głowy (nad linią brwi, ból u nasady nosa, a także poniżej oczu – po obu stronach nosa) sugeruje stan zapalny zatok. Komórki nabłonka pokrywającego wnętrze jam przynosowych produkują pewną ilość śluzu, której zadaniem jest nawilżenie powietrza i usunięcie wdychanych pyłów z dróg oddechowych. Ruch rzęsek na powierzchni nabłonka kieruje wyprodukowaną wydzielinę oraz zalegające w niej zanieczyszczenia ku ujściu zatok, które znajdują się w jamie nosowej.

To też może Cię zainteresować: Ucisk w gardle – przyczyny, badania, leczenie

Wszystkie sytuacje powodujące obrzęk błony śluzowej w okolicy ujść zatok prowadzą do nadmiernego zalegania i gromadzenia się śluzu w ich obrębie oraz są przyczyną objawów zapalenia zatok. Typowe objawy zatok potwierdzające obecność procesu zapalnego to:

• bolesność i uczucie rozpierania w rzucie zatok – także ból głowy przy schylaniu do przodu oraz przy ucisku;
• katar (wodnisty lub śluzowy, tzw. katar zatokowy), uczucie zatkanego nosa (brak kataru nie wyklucza jednak infekcji,);
• drapanie w gardle, kaszel;
• zaburzenie węchu;
• gorączka lub stan podgorączkowy.

Warto pamiętać, że wbrew pozorom stany zapalne rozwijają się nie tylko w okresie jesienno-zimowym. Ból zatok nosowych może pojawić się także w upalne dni, latem, kiedy, na skutek dużych różnic temperatur w ciągu dnia i nocą zwiększa się ryzyko infekcji górnych dróg oddechowych. Ryzyko rozwoju stanu zapalnego zwiększa używanie klimatyzacji w samochodzie i przebywanie w klimatyzowanych pomieszczeniach.

Sprawdź również: Katar z krwią – jakie są przyczyny krwi w katarze?

Ból zatok – objawy – jak bolą zatoki?

Ból zatok – przy kaszlu i leżeniu na wznak ulegający nasileniu – może wskazywać na infekcję zatok sitowych. Chorzy mogą odczuwać ból oczodołów, ból policzków i okolic oczu. Pojawia się także łzawienie.

Ból zatok szczękowych może imitować ból zębów, zwłaszcza że często pojawia się także opuchlizna policzka. Ból pod okiem może pojawić się obustronnie i nasilać się przy ucisku i podnoszeniu głowy. Znamienne jest, że pacjenci skarżą się na ucisk w okolicach oczu i ból głowy w skroniach.

Ból zatoki czołowej lokalizuje się u nasady nosa, ale może obejmować całą głowę. Ból czoła jest tępy rozpierający, nasila się podczas opukiwania i w pozycji leżącej (stąd największe nasilenie bólu wieczorem). Osoby bardziej wrażliwe na ból określają go jako nie do wytrzymania.

Zatokowy ból oczu promieniujący w kierunku szczytu głowy i potylicy może wskazywać na stan zapalny zatok klinowych. Zatoki klinowe najbardziej bolą rano, dolegliwości wzmagają się przy pochylaniu, podczas wysiłku i leżeniu na plecach. Zdarza się, że odczuwany jest jednocześnie ból ucha.

Przeczytaj: Ból szczęki – możliwe przyczyny

Bolące zatoki – jak rozpoznać chore zatoki?

Obecność charakterystycznych objawów zapalenia zatok u dzieci i osób dorosłych zazwyczaj wystarcza lekarzowi do postawienia odpowiedniej diagnozy, bez przeprowadzania badań i narażania pacjenta na dodatkowy stres i ewentualne powikłania procedur diagnostycznych. Badania obrazowe, takie jak RTG zatok bądź tomografia komputerowa zatok (TK) są wskazane, jeśli występuje ostre nawracające lub przewlekłe zapalenie zatok.

W razie niepowodzenia empirycznego leczenia antybiotykiem na zatoki, zaleca się także nakłucie zajętej procesem chorobowym zatoki wraz z pobraniem płynu do diagnostyki laboratoryjnej (punkcja zatok). Uzyskany wówczas materiał jest poddawany badaniu mikrobiologicznemu. Ułatwia to ustalenie lekowrażliwości wyhodowanych szczepów bakterii i włączenie odpowiedniej antybiotykoterapii.

W razie alergicznego zapalenia zatok wskazane jest także wykonanie testów skórnych na najczęściej występujące alergeny. Daje to pacjentowi szansę na ustąpienie uciążliwych objawów po przebyciu przez niego serii zabiegów odczulających.

Jak zwalczyć ból zatok i infekcję – leki bez recepty

Najczęściej występujące w populacji ogólnej napady ostrego zapalenia zatok przynosowych nie wymagają specyficznego leczenia – zwykle wystarcza leczenie w domu. Z większością przypadków mniej nasilonych objawów, zatoki można leczyć samodzielnie przy pomocy leków bez recepty. Na ból zatokowy objawowo stosuje się leki obniżające podwyższoną temperaturę, obkurczające błonę śluzową nosa, a także leki rozrzedzające zalegającą wydzielinę.

Chcąc wybrać najlepszy lek na zatoki bez recepty, warto sięgnąć po takie preparaty jak:

• krople do nosa o działaniu anemizującym – obkurczają naczynia krwionośne błony śluzowej nosa, zmniejszając jej obrzęk i przekrwienie; zawierają w swoim składzie fenylefrynę lub oksymetazolinę w odpowiednim stężeniu; warto zwrócić uwagę na właściwości nawilżające i łagodzące takich kropli – krople na bolące zatoki są wzbogacone w kwas hialuronowy, izotoniczny roztwór soli morskiej, panthenol; należy jednak pamiętać, że nie można ich stosować dłużej niż 3–5 dni;
• woda morska do nosa, czyli krople do nosa rozrzedzające wydzielinę i ułatwiające oczyszczanie – tego typu naturalny lek na zatoki zawiera hipertoniczny roztwór wody morskiej (wyciąga wodę z komórek, a tym samym zmniejsza obrzęk i ułatwia oddychanie;
• leki przeciwgorączkowe – paracetamol, kwas acetylosalicylowy, niesteroidowe leki przeciwzapalne.

Gdy bolesne zatoki są objawem polipów, to po odpowiedniej diagnostyce i braku przeciwwskazań, chorego poddaje się leczeniu endoskopowemu, w skrócie zwanemu FESS (functional endoscopic sinus surgery), czyli czynnościowej endoskopowej chirurgii zatok przynosowych. Tego typu operacja zatok polega na wprowadzeniu przez nos odpowiednich narzędzi, którymi – przy uwidocznieniu wszystkich struktur za pomocą kamery – można wyłuszczyć narosłe tkanki i poszerzyć otwory ujść zatok. Uzyskuje się w ten sposób możliwość swobodnego odpływania produkowanej w zatokach wydzieliny, co całkowicie lub częściowo cofa objawy przewlekłego zapalenia zatok.

Przeczytaj, czy musisz przyjąć antybiotyk na zatoki

Ból zatok – domowe sposoby

Skutecznym sposobem na zatoki jest płukanie zatok (irygacja zatok) przy pomocy soli fizjologicznej. Roztwór ten w bezpieczny sposób oczyszcza zatoki z alergenów i zanieczyszczeń. Zabieg ten udrażnia zatkane zatoki, ułatwia oddychanie oraz eliminuje dokuczliwe uczucie ucisku w okolicach zatok. Aby sobie pomóc, na ból zatok można stosować także ciepłe okłady, które zmniejszą nasilenie dolegliwości.

Leczenie bólu zatok w domu można wesprzeć, korzystając z szeregu innych metod. Jakie są skuteczne sposoby na zatoki?

• Suplementy diety na zatoki – wspomagają funkcjonowanie górnych dróg oddechowych oraz wspierają układ odpornościowy; zawierają zioła na zatoki m.in.: czosnek, werbenę, tymianek, dziewannę, czarny bez;
• Inhalacje na zatoki z olejków eterycznych i ziół – eukaliptus, mięta, olejek sosnowy, lawenda;

Naturalnych metod warto wypróbować w pierwszej kolejności zwłaszcza w przypadku wystąpienia bólu zatok w ciąży, która ogranicza możliwości terapeutyczne. Podobną ostrożność należy zachować, kiedy bolą zatoki w czasie karmienia piersią.

Jeśli objawom zatkanego nosa i bólowi zatok przynosowych towarzyszą objawy grypopodobne, należy sięgać po leki łagodzące wszystkie symptomy przeziębienia, a w okresach zwiększonej zachorowalności wspomagać układ odpornościowy preparatami zawierającymi w swoim składzie zioła, m.in.: czosnek, imbir, werbenę, tymianek, wyciąg z czarnego bzu.