Złamanie kości udowej – przyczyny, objawy, leczenie, rehabilitacja, powikłania

Złamanie kości udowej u osób starszych i sportowców

Złamania kończyny dolnej występują częściej niż w kończynie górnej. Szczególnie niebezpieczne są złamania kości udowej, gdyż jest ona największą i najdłuższą kością naszego organizmu. Do złamania może dojść w wyniku dwóch mechanizmów; przy nadmiernym odciążeniu zdrowej struktury kostnej lub przy normalnym odciążeniu osłabionej struktury kostnej. Pierwszy mechanizm spotykamy najczęściej u sportowców i wojskowych, drugi natomiast u osób starszych, z osteoporozą oraz kobiet z zaburzeniami miesiączkowania i diety.

Złamania mogą dotyczyć jej górnego odcinka (szyjki, krętarzy, tj. złamania krętarza kości udowej), środkowego (trzonu) lub obwodowego końca. Opisywane uszkodzenia stanowią poważny problem medyczny, pomimo rozwoju medycyny wciąż stanowią zagrożenie ze względu na ich ciężki przebieg oraz dużą liczbę powikłań u pacjentów.

Kość udowa może ulec złamaniu w: górnym odcinku – 80 proc. osób w wieku powyżej 60 lat doświadcza złamania szyjki kości udowej bądź okolicy krętarzowej, spotyka się je częściej u kobiet, w wyniku osteoporozy lub w okresie pomenopauzalnym, trzonie – w następstwie bardzo silnego urazu bezpośredniego w jej środek, najczęściej uraz jest złamaniem wieloodłamowym lub skośnym spiralnym wzdłuż kości, końcu dolnym – złamania mają wtedy ciężką postać i powstają najczęściej podczas wypadków komunikacyjnych.

Może dojść do złamania kości udowej z przemieszczeniem odłamów. Towarzyszyć im może uszkodzenie więzadeł stawu kolanowego, tętnicy udowej lub podkolanowej oraz uszkodzenie nerwu strzałkowego.

Sprawdź również: Ból kolana – co robić, jakie badania?

Złamanie kości udowej – przyczyny

Najczęściej przyczynami złamania kości udowej u dziecka czy dorosłego są ciężkie upadki i wypadki komunikacyjne. Jednak u osób starszych, z osteoporozą nawet niewinnie wyglądający upadek z łóżka na podłogę czy potknięcie się nie chodniku może doprowadzić do jej złamania.

Czynników ryzyka predysponujących do złamań kości udowej jest wiele, a wśród nich wyróżniamy:

• osteoporozę (najczęściej w okresie pomenopauzalnym u kobiet),
• wrodzoną kruchość i łamliwość kości,
• uprawianie sportów ekstremalnych,
• nieprawidłową dietę (ubogą w wapń i białko),
• raka kości i przerzuty nowotworowe,
• choroby układu nerwowego.

Złamane udo może być również wynikiem wtórnej nadczynność przytarczyc w przebiegu zaawansowanej niewydolności nerek czy przyjmowanie leków sterydowych obniżających odporność.

Czytaj również: Stopa wydrążona – co to? Przyczyny, objawy, leczenie, profilaktyka

Złamanie kości udowej – objawy

Objawami złamania kości udowej jest ból w okolicy stawu biodrowego. Silne dolegliwości bólowe mogą wskazywać na złamanie z przemieszczeniem, umiarkowany zaś na złamanie bez przemieszczenia.

Inne objawy złamania nogi w udzie to:

• ból w kolanie promieniujący ze stawu biodrowego,
• ból w samym biodrze; podczas próby ruchu dolegliwości ulegają nasileniu,
• obrzęk w obrębie złamania kości udowej.

Kończyna dolna ulega nieznacznemu skróceniu (w przypadku przemieszczenia odłamków). Stopa jest wykręcona na zewnątrz.

Złamanie uda – leczenie

Postępowanie z pacjentem ze złamaną kością udową musi odbywać się w trybie pilnym. Pacjent powinien jak najszybciej znaleźć się w szpitalu. W czasie transportu do szpitala wskazane jest stosowanie łagodnego wyciągu złamanej kończyny, co zmniejsza dolegliwości bólowe oraz unieruchomienie jej za pomocą kończyny zdrowej lub kijków. W szpitalu należy ocenić czy doszło do złamania na podstawie zdjęcia RTG.

Złamanie kości udowej – pierwsza pomoc

Aby udzielić pierwszej pomocy w przypadku złamania uda, należy unieruchomić chorą kończynę. W tym celu można wykorzystać zdrową nogę, która spełni rolę "szyny". Obie kończyny dolne związuje się razem. Można to zrobić przy pomocy dwóch kijów. Muszą mieć one różną długość. Krótszy musi sięgać do pachwiny poszkodowanego, dłuższy natomiast od pachy aż do pięty. Następnie kije należy ściśle zabandażować, uwzględniając przy tym również stopy.

Złamanie kości udowej – operacja

Przed ewentualnym zabiegiem chirurgicznym konieczna jest ogólna ocena internistyczna i wykonanie badań dodatkowych w postaci EKG i morfologii krwi. Prawie zawsze konieczna jest interwencja operacyjna, która zapewnia szybki powrót do zdrowia. Leczenie chirurgiczne obejmuje:

• łączenie złamanych elementów kostnych przy pomocy specjalnych śrub, gwoździ lub płytek kątowych,
• zastąpienie uszkodzonego fragmentu kości elementem sztucznym – endoprotezą, która może być częściowa lub całkowita.

Po zabiegu chory otrzymuje leki przeciwbólowe, przeciwzakrzepowe oraz antybiotyki zabezpieczające ranę pooperacyjną przed infekcją i jest unieruchomiony w łóżku.

Złamanie kości udowej – jak długo się zrasta?

Długość okresu unieruchomienia uzależniona jest od sposobu przeprowadzenia operacji. Jednak personel dąży tego, aby stawiać pacjentów na nogi jak najszybciej, już 2 – 3 dnia po operacji. Oczywiście należy zabezpieczyć operowaną kończynę przed obciążaniem.

Pionizacja jest również konieczna ze względów higienicznych oraz w celu zapobiegania zakrzepicy żył głębokich i odleżynom. Chodzenie rozpoczyna się początkowo z pomocą chodzika, najlepiej w asyście fizjoterapeuty, później z kulami.

Powrót do normalnej aktywności odbywa się stopniowo, pod ścisłą kontrolą lekarza. Może to czasami trwać nawet kilka miesięcy. Po zagojeniu rany pooperacyjnej możliwe są normalne czynności higieniczne i pielęgnacyjne operowanego biodra.

Złamanie kości udowej – unieruchomienie

Pacjenci, którzy nie mogą być operowani z powodu złego ogólnego stanu zdrowia, muszą być leczeni za pomocą wyciągu zakładanego na chorą kończynę lub tzw. gipsowego buta derotacyjnego. Takie leczenie wymaga zwykle ok. 6–8 tygodniowego leżenia w łóżku i jest obarczone wysokim ryzykiem powikłań. Chorzy, zwłaszcza w podeszłym wieku, źle znoszą długotrwałe unieruchomienie.

W przypadku tych pacjentów konieczna jest ochrona okolic narażonych na ucisk i powstanie odleżyn; szczególnie okolicy kości krzyżowej, potylicy, pięt oraz kostek i zapewnienie ruchu pozostałym odcinkom narządu ruchu w celu zapobiegania przykurczom, utrzymaniu ruchomości i siły mięśniowej oraz pobudzenia krążenia.

Złamana kość udowa – rehabilitacja i ćwiczenia

Aby pacjent szybko odzyskał sprawność fizyczną i wrócił do normalnego funkcjonowania oraz aktywności fizycznej konieczna jest rehabilitacja. W przypadku osób ze złamaniami kości obejmuje ona:

• fizykoterapię; stosowanie zabiegów przyspieszających proces gojenia (pole magnetyczne, laseroterapia), działających przeciwbólowo i przeciwobrzękowo (krioterapia) oraz usprawniających krążenie w operowanej kończynie (kąpiel wirowa, lampy nagrzewające). Należy również brać pod uwagę stosowanie tych zabiegów jeszcze przed usunięciem części zespalających odłamy kostne,
• delikatny masaż tkanek miękkich obniżający ich napięcie oraz poprawiający ich ukrwienie i odżywianie,
• wykonywanie ćwiczeń leczniczych nakierowanych na wzmocnienie siły mięśniowej i uzyskanie ruchomości w każdym stawie operowanej kończyny dolnej. W początkowej etapie rehabilitacji najlepiej wykonywać z terapeutą delikatne ćwiczenia bez obciążania: w odciążeniu na podwieszkach, izometryczne, rozciągające, oraz pobudzające stymulację nerwowo-mięśniową. Stopniowo wprowadza się ćwiczenia wzmacniające siłę, poprawiające stabilizację, elastyczność tkanek miękkich oraz sprawność układu nerwowego. Na końcu stosujemy ćwiczenia całej kończyny dolnej, zwiększające siłę, kontrolujące ruch i pracę na nierównym podłożu.

Ostatni etap rehabilitacji nogi po złamaniu kości udowej obejmuje naukę chodu. Najpierw terapeuta uczy pacjenta chodzić ze sprzętem pomocniczym, potem dąży do uniezależnienia się pacjenta od nich, obejmuje ona naukę obciążania chorej kończyny, koordynacji ruchów oraz utrzymania równowagi. Wszystkie nowe elementy należy wprowadzać po uprzedniej konsultacji z lekarzem prowadzącym pacjenta.

Złamanie kości udowej – powikłania

Niestety pomimo rozwoju medycyny zdarzają się różne powikłania tak ciężkiego urazu, jakim jest złamanie kości udowej. Powrót do stanu zdrowia sprzed złamania obserwuje się tylko u 65 proc. pacjentów. Wśród powikłań złamania kości udowej wymienić można:

• pogorszenie stanu ogólnego chorego (osłabienie organizmu, zapalenie płuc),
• powolny zrost kości lub jego brak,
• szybki rozwój zmian zwyrodnieniowych stawu biodrowego,
• obumarcie głowy kości udowej,
• powstanie stawu rzekomego,
• uszkodzenie nerwów lub naczyń krwionośnych w okolicy złamania.

Wśród powikłan złamanego uda wymienic należy także zakażenie rany pooperacyjnej, a u pacjentów leżących – powikłania zakrzepowo-zatorowe, odleżyny, upośledzenie motoryki jelit oraz śmierć.

Kość udowa – złamanie – profilaktyka

Pacjenci którzy doświadczyli złamania kości udowej i również Ci, którym się to jeszcze nie przytrafiło powinni wdrożyć w życie pewne nawyki prozdrowotne, wzmacniające nasze kości i chroniące je przez złamaniami.

Profilaktyka w przypadku złamania kości udowej obejmuje:

• leczenie osteoporozy (wizyta u endokrynologa, badanie kości, odpowiednie suplementy),
• właściwe odżywianie, zapewniające odpowiednia dawkę wapnia w produktach, lub przyjmowanie jego suplementów,
• stosowanie u kobiet w okresie pomenopauzalnym hormonalnej terapii zastępczej wyłącznie pod kontrolą lekarza,
• uprawianie aktywności fizycznej odpowiedniej dla naszego wieku i możliwości fizycznych,
• osoby starsze z zaburzeniami chodu powinny chodzić o lasce lub z pomocą chodzika.

W przypadku złamania kości udowej u osoby starszej należy zapewnić jej odpowiednio profilowane krzesło, które uniemożliwi zgięcie w stawie biodrowym większe niż 90 stopni, gdyż mocniejsze uniesienie uda wymusza jego rotację zewnętrzną związaną z siłami skrętnymi mogącymi doprowadzić do złamania.