Zespół kanału stępu – przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest zespół kanału stępu (neuropatia nerwu piszczelowego tylnego)?

Kanał stępu to okolica za kostką przyśrodkową stawu skokowego, między kostką przyśrodkową i piętą, ograniczona od dołu kośćmi, zaś od góry włóknistym i sztywnym troczkiem zginaczy. Z racji umiejscowienia okolica ta zwana jest również kanałem kostki przyśrodkowej. W kanale tym przebiegają ścięgna mięśni (m.zginacz długi palucha, m. zginacz długi palców i m.piszczelowy tylny), tętnica piszczelowa tylna, żyła piszczelowa tylna i nerw piszczelowy tylny, który na wysokości kanału dzieli się na nerw podeszwowy przyśrodkowy i boczny. Gałązki nerwu piszczelowego unerwiają skórę podeszwy stopy, częściowo skórę palców stopy i część mięśni palucha.

Kanał stępu jest strukturą nieelastyczną, w związku z tym jeżeli dochodzi do zwiększenia objętości struktur biegnących w kanale bądź ucisku ze struktur znajdujących się na zewnątrz kanału stępu, pojawia się zespół objawów charakterystycznych dla ucisku nerwu biegnącego w kanale, stąd nazwa neuropatia nerwu piszczelowego tylnego, powszechnie określana zespołem kanału stępu.

Zobacz też: Ból kostki – przyczyny bólu w kostce, sposoby leczenia i rehabilitacji

Przyczyny zespołu kanału stępu

Wg badań w 60-80% przypadków zespołu kanału stępu można określić przyczynę ucisku na nerw piszczelowy tylny. Wyróżnia się czynniki wewnętrzne, zewnętrzne i napięciowe.

Do wewnętrznych (lokalnych) przyczyn należą:

• guzy, nowotwory,
• wyrośla kostne, osteofity,
• blizny pourazowe,
• choroby ogólnoustrojowe wywołujące stany zapalne i obrzęki kończyn (np.cukrzyca, RZS, ZZSK),
• nadwaga,
• żylaki kończyn dolnych,
• zapalenie pochewek ścięgnistych w kanale stępu.

Czynniki zewnętrzne to wszystkie urazy w okolicy kostki przyśrodkowej i kanału stępu, które przyczyniają się do uwięźnięnia nerwu piszczelowego tylnego lub obrzęku tej okolicy. Zalicza się do nich:

• skręcenie stawu skokowego,
• złamanie kości,
• zmiażdżenie,
• naciągnięcia i naderwania ścięgien.

To też może Cię zainteresować: Ból pod stopą – jakie mogą być przyczyny?

Czynniki napięciowe, to te spowodowane złym ustawieniem i nieprawidłową pracą stawu skokowego i stopy. Wśród nich:

• koślawość pięty,
• szpotawość pięty,
• płaskostopie.

W tym przypadku należy zwrócić uwagę nie tylko na stopę. Problem biomechaniczny może znajdować się w innej części ciała np. w nieprawidłowo ustawionej i niestabilnej miednicy czy w nadmiernej rotacji wewnętrznej stawów kolanowych.

Do pojawienia się zespołu kanału stępu często przyczyniają się błędy osób rozpoczynających swoją przygodę z bieganiem. Poprzez nieprawidłowy dobór obuwia i przeciążenie treningowe niechcący doprowadzają do zapalenia pochewek ścięgnistych w kanale stępu, obrzęku i ucisku na nerw piszczelowy tylny.

Objawy zespołu kanału stępu

Dolegliwości charakterystyczne w zespole kanału stępu wynikają z ucisku na nerw piszczelowy tylny i obejmują okolice unerwianą przez gałązki tegoż nerwu. Do głównych objawów należy:

• uczucie pieczenia, palenia po podeszwowej stronie stopy;
• wrażenie wyładowania elektrycznego;
• mrowienie, drętwienie;
• ból w okolicy kostki przyśrodkowej, niekiedy promieniujący do goleni, podeszwy stopy, pięty, palców;
• osłabienie krótkich mięśni stopy, z deficytem siły mięśni zginaczy – może się to wiązać z utrudnionym staniem na jednej nodze i szybką utratą równowagi.

Diagnostyka i leczenie zespołu kanału stępu

W celu zdiagnozowania zespołu kanału stępu lekarz wykonuje badanie czucia okolicy podeszwowej stopy, ogląda i bada palpacyjnie kończynę dolną szukając obrzęków i zgrubień tkankowych, opukuje nerw piszczelowy tylny aby odtworzyć dolegliwości (wykonuje tak zwany test Tinela) oraz ocenia siłę mięśniową mięśni zginaczy palców. Następnie może zlecić wykonanie rezonansu magnetycznego, które może uwidocznić zmiany w strukturze tkanek. Jednak najbardziej obiektywne jest EMG, czyli badanie przewodnictwa nerwowego, potwierdzające uszkodzenie nerwu piszczelowego tylnego.

Pacjent, który zauważy u siebie objawy charakterystyczne dla zespołu kanału stępu powinien jak najszybciej skonsultować je ze specjalistą. Bowiem prognoza leczenia jest tym lepsza im szybciej zostanie wszczęte postępowanie lecznicze.

Sposób leczenia zachowawczego uzależniony jest od przyczyny, która spowodowała neuropatię nerwu piszczelowego oraz stopnia zaawansowania schorzenia. W stanach ostrych leczenie nastawione jest na zmniejszenie dolegliwości bólowych. Zalecane jest przyjmowanie niesterydowych leków przeciwzapalnych i odciążenie kończyny w ortezie stabilizującej. W ostateczności lekarz może zdecydować o podaniu zastrzyku sterydowego.

Jeśli przyczyną zespołu kanału stępu jest płaskostopie lub inne zaburzenie ustawienia lub pracy stopy stosuje się indywidualnie dopasowane wkładki ortopedyczne oraz, prowadzone przez fizjoterapeutę, ćwiczenia mięśni stopy i goleni ze zwróceniem szczególnej uwagi na prawidłową pracę miednicy i stawów kolanowych.

Rehabilitacja i ćwiczenia a zespół kanału stępu

Jeżeli zespół kanału stępu jest efektem przeciążenia, należy skorygować plan treningowy i z pomocą fizjoterapeuty przeanalizować wzorzec chodu/biegu oraz wzmocnić osłabione grupy mięśniowe i rozluźnić bądź rozciągnąć zbyt napięte tkanki. Kompleksowa fizjoterapia, obejmująca zabiegi fizykoterapeutyczne, terapię manualną na stawie skokowym i stawach stopy, pracę na napiętych tkankach, poprawę techniki chodu i biegu oraz ćwiczenia wzmacniające, stabilizacyjne, rozciągające i ćwiczenia propriocepcji powinna nie tylko znacznie zmniejszyć dolegliwości, ale i zdecydowanie wpłynąć na zmniejszenie ryzyka doznania innych kontuzji.

Po urazowym wystąpieniu zespołu kanału stępu, jeżeli badanie RTG nie wykazało złamania, należy przede wszystkim całkowicie odciążyć staw przez pierwsze 72 godziny od urazu (chodzenie o kulach, ograniczenie chodzenia do minimum, stosować elewację kończyny), jak najczęściej w ciągu dnia chłodzić staw, stosować leki przeciwzapalne oraz ustabilizować stopę i staw skokowy w ortezie unieruchamiającej. Jeżeli działania te nie przyniosą spodziewanego skutku, należy jak najszybciej udać się do lekarza.

W przypadku gdy przyczyną zespołu kanału stępu jest choroba ogólnoustrojowa, leczenie powinno być skierowane na zmniejszenie jej objawów.

Leczenie operacyjne w zespole kanału stępu

W przypadku gdy leczenie zachowawcze nie przynosi oczekiwanej poprawy bądź gdy, zespół kanału stępu wywołany jest uciskającą na nerw masą tkankową, jedynym możliwym leczeniem jest zabieg chirurgiczny. Celem operacji jest odbarczenie nerwu piszczelowego tylnego, przez nacięcie troczków zginaczy, usunięcie uciskających struktur (tj. blizny, guzy, wyrośla kostne).

Po zabiegu konieczne jest odciążenie kończyny przez minimum tydzień oraz rehabilitacja pod okiem fizjoterapeuty. Oprócz wymienionych wcześniej zabiegów i ćwiczeń terapeuta powinien skupić się na terapii przeciwobrzękowej (stosując drenaż limfatyczny, chłodzenie i kinesiotaping) oraz na terapii przeciwzrostowej, mobilizując manualnie bliznę i okolicę operowaną. Po tygodniu od zabiegu na kanał stępu, stopniowo można zacząć zwiększać obciążenie operowanej kończyny. W 4 tygodniu po operacji kanału stępu wytrzymałość blizny pozwala na zintensyfikowanie ćwiczeń oraz wprowadzenie elementów treningu charakterystycznych dla uprawianej aktywności fizycznej.