Zespół de Quervaina – przyczyny, objawy, leczenie, rehabilitacja

Czym jest zespół de Quervaina?

Zespół de Quervaina (zwany także chorobą de Quervaina), popularnie określany „kciukiem matki”, jest schorzeniem z grupy entezopatii i oznacza proces zapalny pochewek ścięgnistych otaczających ścięgna mięśni kciuka, kontrolujących ruchy prostowania i odwodzenia kciuka, takie jak: odwodziciel długi i prostownik krótki. Zapalenie powoduje ból wyzwalający się podczas ruchów kciuka i może prowadzić do zwłóknienia i uszkodzenia ścięgien.

Zaawansowany proces zapalny prowadzi do pogorszenia sprawności ręki. Schorzenie często rozwija się u młodych matek, które bardzo często podnoszą niemowlę, stąd nazwa potoczna schorzenia. Tak naprawdę, na zespół de Quervaina narażony jest każdy, kto mocno wykorzystuje ręce podczas pracy, wykonując wiele powtarzanych ruchów kciukiem.

Często choroba de Quervaina współistnieje z zespołem cieśni nadgarstka. Schorzenie jest dość uciążliwe, gdyż w zaawansowanych przypadkach może ograniczyć funkcjonalność chorej ręki, dlatego tylko wcześnie zdiagnozowana i dobrze leczona daje szansę na powrót do sprawności. Choroba de Quervaina to również określenie podostrego zapalenia tarczycy. To zupełnie inne zespoły chorobowe.

Przeczytaj: Strzelające stawy – czy wymagają leczenia?

"Kciuk matki" – przyczyny zespołu de Quervaina

Dokładna przyczyna zespołu de Quervaina nie jest znana. Uważa się, że czynnikiem sprawczym zapalenia mogą być powtarzające się drobne urazy i przeciążenia ścięgien mięśni kciuka, na skutek powtarzanych, monotonnych jego ruchów zginania i prostowania, spowodowane pracą zawodową (stolarstwo, malarstwo, gra na instrumentach, pranie ręczne) lub uprawianym sportem (np. tenis).

Czynnikiem ryzyka jest również częste pisanie jedną ręką sms-ów na telefonach komórkowych. W związku z powtarzającymi się ruchami ręki dochodzi do konfliktu pomiędzy ścięgnami, ich pochewką, a otaczającymi tkankami. Skutkuje to rozwinięciem się stanu zapalnego pochewki ścięgnistej, co w efekcie utrudnia ślizganie się wewnątrz jej ścięgien.

Inne przyczyny mogące prowadzić do rozwoju zapalenia pochewki ścięgnistej mięśni prostowników to: urazy i zmiany kostne w obrębie dalszej nasady kości promieniowej, powstanie blizny na przebiegu pochewki ścięgnistej (np. po urazie), proces zapalny w trakcie reumatoidalnego zapalenia stawów prowadzący do powstawania zrostów pozapalnych.

Zespół de Quervaina – objawy

Objawem zespołu de Quervaina jest m.in. ból kciuka – bóle okolicy wyrostka rylcowatego kości promieniowej (czyli u nasady kciuka) nasilające się przy ruchach kciuka, zwłaszcza przy przywodzeniu, mocnym uchwycie oraz próbie pokazania „jedynki”(pięść z kciukiem do góry). Występuje promieniowanie bólu w kierunku całego kciuka i przedramienia. Doleglwiości bólowe mają charakter ucisku i występują powyżej wyrostka rylcowatego. Pacjenci zgłaszają rónież ból ręki.

Skóra na chorym kciuku ulega przekrwieniu i zaczerwienieniu. Dochodzi do obrzęku i powiększenia obrysu okolicy wyrostka. Innym objawem choroby de Quervaina jest wysięk oraz odczuwalne przeskakiwanie w kciuku; dochodzi do przeskakiwania ścięgien ponad wyrostkiem (strzelające ścięgno). Pojawia się również przeczulica w okolicy podstawy kciuka (związana z dodatkowym zajęciem procesem chorobowym gałązki nerwu promieniowego).

Z powodu długotrwałego procesu zapalnego kciuka dochodzi do ciągłego napięcia ścięgien, włóknienia oraz pogrubienia uszkodzonych pochewek ścięgnistych. Na skutek niedostatecznej produkcji płynu poślizgowego we wnętrzu pochewki pojawia się bolesne utrudnienie przesuwu ścięgien, które wywołuje przewlekły stan zapalny.

Czytaj również: Blokada kręgosłupa – co to jest, działanie, wskazania, przeciwwskazania i skutki uboczne

Leczenie zespołu de Quervaina

Czekanie, aż ból sam przejdzie, jest błędem. Jeśli pojawia się ból w kciuku, to odruchowo przestajemy go używać, do czasu, kiedy przestaje boleć, a wtedy zaczynamy go używać ponownie i znowu pojawia się ból. Tak tworzy się błędne koło. Dlatego trzeba się udać do specjalisty, aby zmiany w ścięgnach nie pogłębiały się, gdyż wtedy leczenie się wydłuży. Z problemem najlepiej udać się do lekarza ortopedy lub reumatologa.

Rozpoznanie zespołu de Quervaina opiera się na swoistych dolegliwościach zgłaszanych przez pacjenta, stwierdzeniu wymienionych objawów i wyczuwalnej bolesności oraz zgrubienia w rzucie pochewki. Jeśli lekarz ma wątpliwości, wskazane jest wykonanie badania USG. W początkowym etapie rozwoju choroby stosuje się leczenie zachowawcze, które obejmuje rehabilitację oraz farmakoterapię. Należy unikać czynności wywołujących i zaostrzających dolegliwości bólowe oraz wykonywać masaż kostką lodu na bolące miejsca.

Operacja na zespół de Quervaina

Przy braku efektów leczenia zachowawczego oraz kiedy objawy zespołu de Quervaina nawracają, wykonuje się operację. Podczas zabiegu nacina się zmienioną chorobowo pochewkę ścięgnistą, częściowo się ją wycina, uwalniając w ten sposób ścięgna, aby mogły się swobodnie ślizgać oraz usuwa się ewentualne, pozapalne zrosty.

Operację kciuka wykonuje się w miejscowym znieczuleniu w krótkotrwałym niedokrwieniu kończyny (zakłada się opaskę uciskową). Rana jest zszywana, zakłada się dren i miękki opatrunek zabezpieczający. Podczas pierwszej wizyty kontrolnej następnego dnia usuwa się dren, a zdjęcie szwów odbywa się po paru dniach. Przez kilka dni chory może odczuwać ból kciuka i dłoni oraz drętwienie palców. Od pierwszych dni po zabiegu zaleca się fizykoterapię, ćwiczenia palców, zwłaszcza kciuka oraz trzymanie wysoko operowanej dłoni w dzień i w nocy.

Tak jak w przypadku każdej interwencji chirurgicznej, po leczeniu zespołu de Quervaina mogą wystąpić rozmaite powikłania, takie jak: krwiaki i obrzęki dłoni, martwica skóry w okolicy rany pooperacyjnej, infekcje, ograniczenie ruchomości dłoni, uszkodzenie nerwów lub ścięgien, nawrót schorzenia.

Co na ból kciuka?

W ostrym stanie, kiedy są objawy stanu zapalnego i ostre dolegliwości bólowe zaleca się zaniechanie czynności manualnych powodujących dolegliwości bólowe. Sposobem na ból kciuka są zimne okłady. Stosuje się je w celu zmniejszenia opuchlizny.

Wskazane jest zakładanie miękkiej ortezy na kciuk stabilizującej i odciążającej chore ścięgno oraz staw nadgarstkowy, unieruchomienie powinno obejmować przedramię i nadgarstek oraz sięgać do główek II-V kości śródręcza, warto stosować ortezę przez cały okres występowania objawów zapalenia pochewki, czyli co najmniej 2–3 tygodnie.

Farmakoterapia obejmuje stosowanie niesterydowych leków przeciwzapalnych, przeciwbólowych, witaminy B₆ i kortykosteroidów ogólnie lub miejscowo za pomocą iniekcji w ścięgna lub na drodze jonoforezy, czyli za pomocą prądu stałego.

Zespół de Quervaina – rehabilitacja

Rehabilitacja zespołu de Quervaina jest wskazana zarówno we wczesnej fazie rozwoju choroby jak i po operacji. Powinna obejmować fizykoterapię. Zaleca się stosowanie zabiegów przeciwbólowych i przeciwzapalnych: krioterapię, jonoforezę czy kąpiel wirówkową na rękę oraz zabiegi przyśpieszające gojenie i regenerujące: pole magnetyczne, laseroterapię i ultradźwięki. Dobre efekty można osiągnąć stosując fale ultradźwiękowe o wysokim natężeniu potocznie zwane „falą uderzeniową”. Fale generowane pod wysokim ciśnieniem przenikają w głąb ciała, tak by trafić w chore miejsce, dzięki czemu następuje poprawa metabolizmu chorej tkanki, zmniejszenie napięcia oraz redukcja bólu i zmęczenia.

Na opisywaną chorobę kciuka zaleca się również:

• ćwiczenia lecznicze: delikatnie rozciągające i rozluźniające chore ścięgna oraz przykurczone grupy mięśniowe, poprawiające ruchomość i ustawienie stawów kciuka i nadgarstka, stymulujące kontrolę nerwowo-mięśniową oraz poprawiające czucie głębokie wykonywane z fizjoterapeutą,
• terapię manualną tkanek miękkich w celu przywrócenia ich elastyczności, ruchomości i przyśpieszenia procesu gojenia,
• kinesiotaping, czyli aplikację specjalnych elastycznych plastrów na chore ścięgna i okolicę nadgarstka w celu zmniejszenia dolegliwości bólowych, odciążenia, stworzenia warunków do ich regeneracji oraz ustabilizowania ustawienia kciuka,
• PRP – zabieg z użyciem osocza bogato płytkowego, którego celem jest poprawa i przyspieszenie gojenia uszkodzonych tkanek. Z krwi pacjenta uzyskuje się frakcję osocza bogatopłytkowego, następnie przygotowuje się z niej koncentrat w odpowiedniej aparaturze i podaje się go pod kontrolą USG w formie iniekcji w uszkodzony fragment tkanki miękkiej. Zabieg PRP wykonuje lekarz w znieczuleniu miejscowym, więc pacjent może opuścić klinikę zaraz po zabiegu. Skuteczność procedury jest bardzo wysoka.

W przypadku zespołu de Quervaina, zabiegiem polecanym jest także neuromobilizacja, czyli terapia manualna działającą na struktury tkanek nerwowych, terapia polega ona na napinaniu i rozciąganiu traktów nerwowych; w przypadku "kciuka matki" można zastosować nauromobilizację nerwu promieniowego, dzięki czemu poprawia się elastyczność tkanki, usprawniamy mechanizmy naprawcze i regeneracyjne nerwu co pozwala na natychmiastową poprawę funkcji podrażnionych tkanek nerwowych.