Wady postawy – przyczyny, objawy, powikłania u dzieci i dorosłych

Czym są wady postawy?

Wady postawy charakteryzują się odmiennością sylwetki ciała od wzorca uznanego za normę, biorąc pod uwagę wiek, płeć, typ budowy, nawyk ruchowy oraz całe podłoże funkcjonalne i morfologiczne. Przyczyniają się do zmiany układu struktur, zarówno fizycznych jak i psychicznych. Ich powstawanie zmienia całkowicie obraz dziecka, począwszy od zmian w stabilności ciała, przez zwiększenie wydatku energetycznego, aż po niekorzystne zmiany w funkcjonowaniu narządów wewnętrznych. Wady postawy dotyczą różnych części ciała, mogą ujawniać się w obrębie kończyn dolnych, kończyn górnych, wszystkich odcinków kręgosłupa, a także w obrębie klatki piersiowej i tułowia. Ich występowanie jest zależne między innymi od stopnia rozwinięcia całego układu kostno-stawowego, wydolności i ukształtowania układu mięśniowego czy też funkcjonowania układu nerwowego.

Przyczyny powstawania wad postawy

Należy zwrócić uwagę na trzy sfery oddziaływań, które mogą się przyczynić do rozwoju wad:

• czynniki fizjologiczne – nawyk postawy prawidłowej, dla dziecka który posiada wadę postawy, ta nieprawidłowa jest czymś normalnym, naturalnym, zwykłym. Dziecko takie nie musi wkładać najmniejszego wysiłku w jej przyjmowanie. Problemy wynikają z zaburzenia czucia głębokiego, wzroku, słuchu, a także stanu psychicznego dziecka;
• czynniki morfologiczne – występowanie dystonii mięśniowej (występowanie mimowolnych ruchów), co powoduje najczęściej nieprawidłowe rozmieszczenie sił nacisku i pociągania w obrębie całego układu kostnego w obrębie kręgosłupa. Dochodzi również do rozciągania i napinania więzadeł oraz torebek stawowych;
• czynniki środowiskowe – hipokinezja (znaczne ograniczenie aktywności ruchowej), sedenteryjny tryb życia, nieprawidłowe warunki bytowe, a także jednorodność w przyjmowaniu pozycji w ciągu całego dnia.

Na występowanie wad postaw u dzieci ma zarówno okres prenatalny, perinatalny (zaburzenia porodu) jak i postnatalny (choroby występujące w wieku noworodkowym).

Rodzaje wad postawy

Wady kręgosłupa

Plecy płaskie – spłaszczenie bądź zupełny brak fizjologicznych krzywizn kręgosłupa, płaskie ułożenie klatki piersiowej, obniżone barki, słabo rozwinięty układ mięśniowy. Wada ta sprzyja powstawaniu przeciążeniowych i zwyrodnieniowych zmian kręgosłupa.

Plecy okrągłe – nadmierne wygięcie krzywizny kręgosłupa w odcinku piersiowym skompensowane powiększoną lordozą w odcinku szyjnym. Głowa i barki są wysunięte do przodu, łopatki odstają, klatka piersiowa jest najczęściej zapadnięta albo spłaszczona. Dochodzi do przykurczy mięśniowych w okolicy klatki piersiowej oraz do osłabienia mięśni grzbietu. Czasem wynikają z istniejącej choroby Scheuermanna.

Plecy wklęsłe – pogłębiona lordoza lędźwiowa, zwiększone przodopochylenie miednicy oraz wypięty brzuch. Obniżone napięcie dotyka mięśni grzbietu, pośladkowych i brzucha. Osoby z tą wadą skarżyć się mogą na ból w okolicy lędźwiowo-krzyżowej.

Skolioza – jest to wielopłaszczyznowe skrzywienie kręgosłupa, podczas którego może dojść do odchyleń w płaszczyźnie strzałkowej (zwiększenie lordozy bądź kifozy), płaszczyźnie czołowej (wygięcie kręgosłupa w bok), płaszczyźnie poprzecznej (rotacja kręgów). Prowadzić może do wielu niekorzystnych zmian w organizmie począwszy od układu ruchu, przez oddechowy, krążeniowy aż do obniżenia wydolności i sprawności fizycznej. Charakteryzuje się asymetrycznym ustawieniem łopatek, barków, trójkątów talii. Łopatki odstają, a linia kręgosłupa przebiega nieprawidłowo.

Wady klatki piersiowej

Klatka piersiowa kurza – zniekształcony, mocno do przodu wysunięty mostek. Może prowadzić do zaburzeń w układzie krążeniowych i oddechowym.

Klatka piersiowa szewska (lejkowata) – dolna część mostka jest zapadnięta wraz z przylegającymi do niego żeber. Najczęstszą przyczyną jest zaburzenie wrodzone przepony bądź nieodpowiednie rozwinięcie chrząstek żebrowych. Dojść może do zaburzenia w mechanizmie oddychania oraz w układzie krążenia, przyczyniając się również do zmęczenia i szybszego łapania infekcji.

Wady kończyn dolnych

• Koślawość kolan – kolana są ustawione do wewnątrz, w pozycji stojącej stykają się ze sobą, natomiast między stopami jest spora przerwa. Wadę należy kontrolować, aby była w zakresie fizjologii, w innym przypadku konieczna jest wizyta u ortopedy. Do koślawości kolan przyczynić się może otyłość, krzywica, wczesna pionizacja i lokomocja dziecka.
• Szpotawość kolan – kolana są ustawione do zewnątrz, w pozycji stojącej przerwa między kolanami jest duża przy złączonych stopach. Fizjologiczna koślawość występuje do 2 roku życia, potem powinna zanikać.
• Płaskostopie – jedna z najczęściej występujących wad stóp, spowodowana niewydolnością układu mięśniowego i więzadłowego. Prowadzi najczęściej do zaburzeń w obrębie funkcji stopy. Łuk podłużny stopy jest obniżony.
• Stopa płasko-koślawa – niewydolny układ mięśniowo-więzadłowy, oprócz płaskiego ustawienia stopy, dochodzi również do skręcenia pięty w stronę zewnętrzną. Charakterystycznym objawem jest zdzieranie obcasa butów przez dziecko po stronie wewnętrznej.
• Stopa szpotawa – ustawienie pięty do wewnątrz i oparcie się na zewnętrznej krawędzi o podłoże.
• Stopa wydrążona – nadmierne wydrążenie stopy między piętą a śródstopiem. Często zauważany obraz wysokiego podbicia.

Powikłania wad postawy

Wada postawy może wywołać zaburzenia:

• w czynnościach i budowie narządów wewnętrznych,
• w pogłębieniu krzywizn kręgosłupa,
• w wentylacji płuc i dopływie krwi do mózgu,
• w występowaniu mikrourazów kręgosłupa,
• w pracy serca i naczyń krwionośnych,
• w lokomocji i zużywaniu energii,
• w ogólnym funkcjonowaniu fizycznym i psychicznym.

Jak zapobiegać i przeciwdziałać wadom postawy?

Pierwszym krokiem, który rozpocznie proces profilaktyki wad postawy powinno być wczesne wykrycie wady u dziecka. Zmiany w postawie zauważyć już może lekarz pierwszego kontaktu, jednak żeby przejść przez proces dokładnej oceny postawy u dziecka, należy zgłosić się do lekarza rehabilitacji ruchowej bądź fizjoterapeuty. Wizyta diagnostyczna określi rodzaj wady, stopień zaawansowania oraz dalsze postępowanie. Niekiedy potrzebne jest wykonanie dodatkowych badań obrazowych typu RTG. W przypadku stwierdzenia wady u dziecka, korzysta się z dobranej odpowiednio do wady rehabilitacji, pod okiem fizjoterapeuty. Ćwiczenia mają na celu korygowanie wady, przeciwdziałanie jej pogłębianiu oraz wytworzenie nawyku prawidłowej postawy. Ważnym czynnikiem jest również zmiana trybu życia na bardziej aktywny oraz eliminowanie czynników, które wpływają na powstawanie wad postawy.