Przykurcz Volkmanna – przyczyny, objawy, leczenie, rehabilitacja, ćwiczenia

Przykurcz Volkmanna kończyny górnej – co to jest?

Zespół Volkmanna (przykurcz ischemiczny Volkmanna, contractura ischemica, przykurcz dłoni) występuje najczęściej po urazach stawu łokciowego, ramienia lub przedramienia. Przykurcz Volkmanna może również występować po urazach kończyny dolnej, zwłaszcza po złamaniach kości podudzia.

Z powodu niedokrwienia już po 4 godzinach mogą pojawić się w mięśniach i nerwach nieodwracalne zmiany troficzne prowadzące do charakterystycznego szponiastego ustawienia ręki oraz palców (ręka szponiasta).

Przykurcz Volkmanna u dzieci występuje najczęściej między 4. a 8. rokiem życia, u dorosłych natomiast po ciężkich urazach kończyny górnej.

Przeczytaj też: Złamany palec – objawy, przyczyny, leczenie

Ponieważ schorzenie charakteryzuje się szybkim rozwojem zmian chorobowych, związanym z niedotlenieniem tkanek miękkich, prawidłowa diagnoza i natychmiastowe wdrożenie odpowiedniego leczenia są konieczne dla uniknięcia ciężkich następstw zespołu Volkmanna, dla których jedynym ratunkiem jest operacja.

Przykurcz Volkmanna kończyny dolnej

Przykurcz Volkmanna również, choć rzadko, spotykamy w obrębie kończyny dolnej. Najczęściej przyczyną zaburzeń krążenia obwodowego są: złamanie nadkłykciowe kości udowej, złamanie górnej nasady kości piszczelowej, zwichnięcie stawu kolanowego.

Objawy przykurczu nogi (kończyny dolnej) są podobne: pojawia się ból w łydce przy zgięciu grzbietowym stopy (niedokrwienie mięśnia trójgłowego łydki) lub przy zgięciu podeszwowym palców (niedokrwienie mięśni przedniej grupy goleni).

Stopa robi się blada, sina, ma obniżoną temperaturę oraz słabo wyczuwalne tętno na tętnicy piszczelowej tylnej i grzbietowej stopy. W konsekwencji dochodzi do przykurczów mięśni: piszczelowego przedniego, prostownika palucha długiego oraz prostownika długiego palców i formuje się zniekształcona stopa końska.

Przeczytaj też: Niedoczulica – przyczyny, objawy, leczenie

Zespół Volkmanna – jakie są przyczyny?

Przykurcz Volkmanna to najczęściej powikłanie po złamaniu nadkłykciowym kości ramiennej lub kości przedramienia czy zwichnięciu łokcia (stawu łokciowego). Zespół może wystąpić również w wyniku stłuczenia i obrzęku stawu łokciowego (np. na skutek unieruchomienia gipsowego), a także urazów zmiażdżeniowych.

Inne przyczyny zespołu Volkmanna to:

• ucisk lub uszkodzenie tętnicy ramiennej,
• rozległe krwiaki podpowięziowe,
• wielokrotne manipulacje podczas nastawiania kości,
• intensywne ćwiczenia,
• oparzenia,
• ukąszenia gadów lub owadów,
• uszkodzenia okołoporodowe.

W wyniku wyżej wymienionych przyczyn dochodzi do: upośledzenia krążenia, niedokrwienia tętniczego oraz niedotlenienia tkanek miękkich w chorej kończynie i przykurczu mięśni przedramienia.

Zmniejszona perfuzja i niedokrwienie prowadzą do uwalniania histaminy, wzrostu przepuszczalności naczyń, a powstający obrzęk dodatkowo nasila niedokrwienie. Występuje zastój żylny, który doprowadza do akumulacji elementów toksycznych.

Obecnie uważa się, że opisywany przykurcz ręki jest rodzajem zespołu przedziałów powięziowych, mięśni zginaczy przedramienia, które powstają z niewydolnego lub zamkniętego krążenia obwodowego.

Przykurcz Volkmanna – objawy

Dochodzi do uszkodzenia mięśni; początkowo rozpadowi ulegają włókna mięśniowe, może dojść do ich martwicy lub zawału, a następnie zbliznowacenia. Najczęściej procesem chorobowym zajęte są mięśnie: zginacz głęboki palców, zginacz długi kciuka oraz prostownik przedramienia.

Niedokrwienie ręki bardzo źle wpływa również na nerwy, powodując ich porażenie; zwłaszcza nerwów pośrodkowego i łokciowego. W konsekwencji prowadzi to do powstanie przykurczy mięśniowych z charakterystycznym ustawianiem kończyny górnej.

W wyniku niedokrwienia dłoni pojawiają się:

• silny, piekący ból, nasilający się podczas prostowania palców ręki, pojawiający się po 4–48 godzinach po urazie,
• zaburzenia czucia (drętwienie, mrowienie, niedoczulica) w obszarze nerwu pośrodkowego i łokciowego,
• brak tętna na tętnicach (głównie na tętnicy promieniowej),
• ograniczenie lub zniesienie ruchomości palców oraz ich ustawienie w przymusowym zgięciu,
• zasinienie kończyny i palców.

W okresie zmian zaawansowanych w zespole Volkmanna dochodzi do: utrwalenia objawów, pogłębiania się zniekształceń ręki i palców oraz ich zesztywnienia, powstawania przykurczów mięśni, zaburzeń troficznych i zwłóknienia mięśni, powstawania obrzęków, szponowatego ustawienia ręki – palce ulegają zgięciu w stawach międzypaliczkowych i przeproście w stawach śródręczno-paliczkowych, ręka przemieszcza się w stronę łokciową, nadgarstek ustawia się w zgięciu dłoniowym, kciuk przywiedziony, przedramię nawrócone z zanikami mięśni, odwapnienia kości.

Niekiedy objawy przykurczu Volkmanna są minimalne, trudne do zauważenia i często uwidaczniają się dopiero po zdjęciu opatrunku unieruchamiającego.

Zespół Volkmanna – jak rozpoznać w badaniach?

Jeśli występują wyżej wymienione objawy, należy natychmiast udać się do lekarza. Niezbędna jest prawidłowa i szybka diagnoza.

Diagnozowanie zespołu Volkmanna wymaga różnicowania z przykurczami palców w następstwie urazu mięśni czy porażeniem nerwu łokciowego i promieniowego.

Przykurcz niedokrwienny trzeba odróżniać również od:

• przykurczu pourazowego ścięgien,
• przykurczu rozcięgna dłoniowego.

Przykurcz Volkmanna może być mylony z przykurczami występującymi w porażeniach połowiczych.

Czytaj również: Niedokrwienie kończyn dolnych – przyczyny, objawy, leczenie niedokrwienia nóg

Przykurcz Volkmanna – leczenie operacyjne?

Leczenie zespołu Volkmanna dąży do najszybszego przywrócenia krążenia krwi poprzez usunięcie przyczyny zaburzeń krążenia. Warto sprawdzić czy złamanie zostało prawidłowo nastawione lub unieruchomienie odpowiednio założone.

Jeśli tak, to przez pierwsze tygodnie stosuje się leczenie zachowawcze, obejmujące podawanie środków poprawiających ukrwienie i przewodnictwo nerwowo-mięśniowe oraz pobudzających regenerację włókien mięśniowych. Można zastosować blokadę mankietową. Po ustąpieniu martwicy konieczna jest rehabilitacja.

W ostateczności stosuje się operację, która obejmuje odbarczenie chirurgiczne tętnicy, jej przecięcie lub rekonstrukcję naczynia.

Czytaj również: Blokada kręgosłupa – co to jest, działanie, wskazania, przeciwwskazania i skutki uboczne

Przykurcz Volkmanna – rehabilitacja

W celu przywrócenia sprawności fizycznej kończyny górnej konieczna jest rehabilitacja. W przypadku zespołu Volkmanna rehabilitacja obejmuje w okresie ostrym unikanie przeciążeń, odpoczynek oraz stosowanie sztywnej stabilizacji na przedramię oraz rękę, mającej działanie odciążające oraz przeciwbólowe.

Rehabilitacja przykurczu Volkmanna uwzględnia również:

• intensywną fizykoterapię: stosowanie zabiegów o działaniu regenerującym i przyśpieszającym gojenie (pole magnetyczne, laseroterapia, ultradźwięki), zabiegów ciepłoleczniczych poprawiających ukrwienie, odżywianie i rozluźniających (kąpiel wirowa kończyny górnej, lampa sollux, elektroterapia) – ale ostrożnie, ze względu na możliwość występowania u pacjenta zaburzeń czucia;
• terapię tkanek miękkich (masaż poprzeczny bolesnej okolicy oraz masaż tkanek głębokich okolicy stawu) zmniejszającą występujące w tych strukturach wzmożone napięcie oraz poprawiającą ich ukrwienie i odżywianie.

Rehabilitacja przykurczu obejmuje także kinesiotaping, czyli plastrowanie. Polega ono na założeniu odpowiedniej aplikacji specjalnych elastycznych plastrów na przedramię, nadgarstek oraz palce – w celu zmniejszenia dolegliwości bólowych, odciążenia oraz stworzenia warunków do szybkiej regeneracji.

Przykurcz niedokrwienny – ćwiczenia na zespół Volkmanna

Po kilku tygodniach dołącza się ćwiczenia lecznicze; w początkowej fazie najlepiej wykonywać z terapeutą delikatne ćwiczenia rozciągające, ćwiczenia redresyjne zmniejszające przykurcze, ćwiczenia bierne zwiększające zakresy ruchów nadgarstka i palców oraz ćwiczenia pobudzające stymulację nerwowo-mięśniową.

Terapeuta delikatnie wprowadza oporowe ćwiczenia na przykurcz mięśni ręki wzmacniające siłę mięśniową, poprawiające stabilizację, elastyczność tkanek miękkich oraz propriocepcję, czyli czucie stawu w przestrzeni.

Później stosujemy ćwiczenia całej kończyny górnej, również stawu barkowego (przeciążonego dźwiganiem gipsu) i łokciowego, ćwiczenia zwiększające siłę, kontrolujące ruch i pracę, poprawiające dynamikę ruchów wszystkich kończyn, najlepiej metodą PNF.

Bibliografia:

• http://rehabilitacja.cmp.med.pl/aktualnosci/909-przykurcz-volkmanna
• http://www.fizjoterapeutom.pl/materialy/artykuly/ortopedia/fizjoterapia-w-zespole-volkmana
• https://polski-lekarz.london/plwl/ortopedia/zespol-volkmanna/