Osteoliza (nowotworowa, zapalna) – co to jest, objawy, leczenie, rokowania

Co to jest osteoliza i jak powstaje?

Osteoliza (ang. osteolysis) to proces polegający na ogniskowym, nadmiernym rozkładzie tkanki kostnej, prowadzącym do powstawania ubytków w kościach. W przeciwieństwie do osteoporozy czy osteomalacji (rozmiękania kości) zmiany nie dotyczą całego szkieletu i nie wynikają z zaburzeń hormonalnych, lecz są ograniczone do obszarów, w których na kość miejscowo oddziałuje niekorzystny czynnik.

Za osteolizę kości odpowiedzialne są wyspecjalizowane komórki zwane osteoklastami lub komórkami kościogubnymi, występujące również u zdrowych osób. W prawidłowych warunkach rozkładają one tkankę kostną, nie prowadzą jednak do jej ubytków. Ich czynność jest bowiem równoważona przez tzw. osteoblasty (komórki kościotwórcze), wytwarzające nowe elementy kości. Dzięki współdziałaniu tych dwóch typów komórek szkielet nieustannie się regeneruje, zachowując odporność na uszkodzenia mechaniczne.

W osteolizie kości równowaga między działaniem osteoklastów i osteoblastów zostaje zaburzona. Te pierwsze ulegają nadmiernemu pobudzeniu i zaczynają przeważać, prowadząc do nadmiernej resorpcji kości i ich uszkodzenia.

Przeczytaj też: Złamany palec – objawy, przyczyny, leczenie

Przyczyny i rodzaje osteolizy – nowotworowa, zapalna

Wyróżnia się trzy główne typy osteolizy: nowotworową, zapalną i spowodowaną przewlekłym naciskiem na kość.

Osteoliza nowotworowa jest następstwem tzw. przerzutów osteolitycznych raka do kości, czyli takich, które powodują zanik okolicznej tkanki kostnej. Ich przeciwieństwo stanowią tzw. przerzuty osteosklerotyczne, sprzyjające nadmiernemu, patologicznemu wytwarzaniu elementów kości.

Osteoliza zapalna wynika z przewlekłego stanu zapalnego kości i stawów spowodowanego chorobą układową, zakażeniem lub obecnością ciała obcego, np. implantu stawu. Do jej najczęstszych przyczyn zaliczamy reumatoidalne zapalenie stawów, łuszczycowe zapalenie stawów, paradontozę oraz właśnie stan po wszczepieniu endoprotez stawowych.

Przykładem osteolizy spowodowanej przewlekłym obciążeniem, naciskiem na kość jest tzw. dystalna osteoliza obojczyka. Stwierdza się ją najczęściej u osób wyczynowo podnoszących ciężary, narażonych na ciągły ucisk stawu obojczykowo-barkowego. Innym przykładem jest zanik kości wokół torbieli zębopochodnych szczęki czy żuchwy.

Przeczytaj też: Jak leczyć ból nowotworowy?

Osteoliza nowotworowa – przerzuty do kości

Ognisko osteolityczne w kościach stwierdza się najczęściej w przebiegu takich nowotworów jak:

• szpiczak mnogi,
• rak nerkowokomórkowy,
• czerniak złośliwy,
• niedrobnokomórkowy rak płuca,
• rak tarczycy,
• chłoniaki nieziarnicze,
• pierwotne nowotwory kości.

Ponadto mieszane, a więc zarówno osteolityczne, jak i osteosklerotyczne przerzuty do kości stwierdza się często w raku piersi, rakach płaskonabłonkowych i nowotworach przewodu pokarmowego.

Układ kostny to trzecie, po wątrobie i płucach, najczęstsze miejsce występowania przerzutów nowotworowych. Ich zdecydowana większość lokalizuje się w kręgosłupie. Według statystyk ogniska przerzutowe stwierdza się tam u około 5 proc. pacjentów z nowotworem złośliwym. W ponad połowie przypadków zmiany dotyczą odcinka piersiowego kręgosłupa i są zlokalizowane w trzonach kręgów lub nadtwardówkowo (ponad oponą twardą rdzenia kręgowego).

Czytaj również: Naczyniak kręgosłupa: rodzaje i leczenie

Osteoliza nowotworowa – objawy i diagnostyka

Objawy przerzutów do kości wynikają ze zmniejszenia ich wytrzymałości mechanicznej, ucisku na rdzeń kręgowy bądź nerwy, zajęcia szpiku kostnego oraz uwalniania do krwi substancji powstałych podczas rozpadu tkanki kostnej. Pacjenci najczęściej skarżą się na silny ból nowotworowy, utrudnione poruszanie się i zaburzenia czucia.

W badaniach laboratoryjnych niekiedy stwierdza się hiperkalcemię (podwyższone stężenie wapnia we krwi) oraz zaburzenia morfologii krwi spowodowane aplazją szpiku – zazwyczaj leukopenię (zbyt małą liczbę białych krwinek) lub pancytopenię (niedobór wszystkich elementów morfotycznych krwi). Może również dochodzić do złamań patologicznych kości w miejscu występowania ogniska osteolitycznego.

Diagnostyka przerzutów raka do kości opiera się głównie na badaniach obrazowych, takich jak tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny czy scyntygrafia. Zmiany osteolityczne zazwyczaj nie są widoczne w zwykłym badaniu rentgenowskim, lecz można je wykonać przy podejrzeniu złamań patologicznych. Pomocne bywają również badania laboratoryjne, a zwłaszcza morfologia krwi obwodowej i stężenie wapnia oraz innych markerów obrotu kostnego we krwi (np. frakcji kostnej alkalicznej fosfatazy czy osteonektyny).

Czytaj również: Scyntygrafia nerek – wskazania, przebieg badania, wyniki, cena

Osteoliza nowotworowa – rokowanie i czas przeżycia

Obecność przerzutów raka do kości świadczy o rozsiewie nowotworu i wysokim stopniu jego zaawansowania. Na tym etapie zazwyczaj nie można już całkowicie wyleczyć pacjenta, a jedynie spowolnić rozwój choroby i zapobiec nieprzyjemnym dolegliwościom. Długość przeżycia od momentu wykrycia ogniska przerzutowego zależy w dużym stopniu od rodzaju nowotworu.

Pacjenci z rozsianym czerniakiem lub rakiem płuca czy pęcherza moczowego żyją jeszcze średnio 6 miesięcy, z rakiem nerki – 12 miesięcy, a piersi – 20 miesięcy. Najlepszym rokowaniem cieszą się chorzy na zaawansowane nowotwory tarczycy – średnie przeżycie wynosi u nich 4 lata.

Przeczytaj również: Dlaczego bolą żebra?

Osteoliza nowotworowa – leczenie

Leczenie osteolitycznych przerzutów do kości ma na celu spowolnienie wzrostu nowotworu i towarzyszącego mu zaniku tkanki kostnej oraz uśmierzenie dolegliwości bólowych. Pierwszy cel osiąga się podając leki z grupy bisfosfonianów, które hamują demineralizację szkieletu, oraz denosumab – przeciwciało monoklonalne zatrzymujące aktywację osteoklastów. W przypadku zlokalizowanego bólu nowotworowego leczenie z wyboru stanowi radioterapia .

Wskazania do interwencji chirurgicznej i operacji są ograniczone i obejmują ucisk na rdzeń kręgowy lub duże nerwy obwodowe oraz złamania w obrębie kości długich bądź stawu biodrowego. W przypadku towarzyszących przerzutów do innych narządów niekiedy stosuje się chemioterapię lub leczenie hormonalne.

Czytaj również: Złamanie miednicy – przyczyny, objawy, leczenie, rehabilitacja, powikłania