Gruźlica kości – przyczyny, objawy, badania, leczenie, szczepienie

Co to jest gruźlica kości i czy jest zaraźliwa?

Gruźlica to jednostka chorobowa wywoływana przez prątki z rodziny Mycobacterium (rodzaj tuberculosis, bovis i inne). Najczęściej ognisko chorobowe lokalizuje się w płucach i węzłach chłonnych śródpiersia, jednak za pośrednictwem krwi może rozprzestrzeniać się do innych miejsc organizmu. Jedną z częstszych prezentacji pozapłucnych gruźlicy jest gruźlica kości i stawów.

Zwykle choroba umiejscawia się w kręgosłupie (gruźlica kręgosłupa) i końcach kości długich, pojawić się może jednak wszędzie, również w kościach dłoni czy nadgarstka. Objawia się wstępnie jako uporczywy ból kości.

Prątki gruźlicy rozprzestrzeniają się drogą kropelkową. Źródłem zarażenia jest osoba chora, a dokładniej wydzieliny z jej dróg oddechowych (uwalniane do powietrza podczas kaszlu, kichania, mówienia). Większość chorych już po dwóch tygodniach terapii lekowej przestaje być zakaźna dla otoczenia.

Gruźlica kostno-stawowa – jakie są przyczyny?

Czynniki zwiększające ryzyko i podatność na wystąpienie gruźlicy to HIV/AIDS, a także cukrzyca. Do rozwoju tej zakaźnej choroby płuc predysponują pacjenci z przewlekłą niewydolnością nerek, niektórymi nowotworami i po chemioterapii.

Do czynników predysponujących rozwój choroby zalicza się również:

• leki immunosupresyjne, stosowane po przeszczepieniu narządów, w chorobie Leśniowskiego-Crohna, łuszczycy, RZS;
• niedożywienie i wyniszczenie;
• alkoholizm, niski status socjoekonomiczny.

Na zarażenie gruźlicą narażone są również osoby, które pracują w służbie zdrowia.

Gruźlica kości – objawy

Pierwsze objawy gruźlicy kości są nieswoiste. U pacjenta mogą wystąpić symptomy ogólne, takie jak niewysoka gorączka, utrata apetytu, spadek masy ciała.

Zazwyczaj poprzedzają one miejscowe dolegliwości: ból kości, tkliwość i obrzęk zajętej okolicy. Zajęte kości wykazują łatwiejszą łamliwość.

W zależności od lokalizacji, mogą wystąpić dodatkowe objawy. Na przykład, gdy gruźlica zajmuje okolicę nadgarstka, powstający obrzęk może dawać obraz sugerujący zespół cieśni nadgarstka.

Choroba Potta (czyli gruźlica kręgosłupa) powoduje silny ból kręgosłupa i jego sztywność, w toku rozwoju gruźlica niszczy krążki międzykręgowe i rozprzestrzenia się do dalszych kręgów, co może prowadzić ostatecznie do złamań kręgosłupa, ucisku na rdzeń kręgowy i paraliżu dolnej części ciała. Ponadto na plecach wyczuwalny może być garb. Czasami gruźlica zajmuje więcej niż jeden region układu kostno-stawowego (wieloogniskowa gruźlica kości).

Badania wykazują, że blisko połowa pacjentów z gruźlicą kości ma obecne prątki również w płucach, znakomita większość jednak nie rozwija aktywnej postaci gruźlicy płucnej. W związku z brakiem typowych objawów kojarzonych z gruźlicą, jak kaszel i odkrztuszanie, choroba często pozostaje nierozpoznana.

Gruźlica kości i stawów – jakie badania wykonać?

Lekarz od kości i stawów rozpoczyna diagnostykę gruźlicy kości od przeprowadzenia wywiadu, w którym szczególnie istotną kwestią jest wykrycie sytuacji, w których pacjent mógł mieć kontakt z osobami prątkującymi.

W przypadku podejrzenia opisywanej choroby kości lekarz zlecić może niektóre z następujących badań:

• RTG zajętej okolicy, tomografię komputerową, rezonans magnetyczny;
• RTG płuc – w poszukiwaniu ogniska pierwotnego zakażenia;
• biopsję zmiany z następczym badaniem mikrobiologicznym (hodowlą bakterii, posiewem) lub badaniem metodą PCR w poszukiwaniu prątków gruźlicy;
• testy immunologiczne;
• test skórny – próba tuberkulinowa (Mantoux); polega ona na wstrzyknięciu śródskórnym w okolicę przedramienia tuberkuliny; zwykle po 48–72 godzinach odczytuje się średnicę nacieku wokół miejsca badania; dodatni odczyn tuberkulinowy (zwykle za taki uznaje się > 12–15 mm nacieku) sugeruje, że pacjent prawdopodobnie jest zakażony prątkami gruźlicy.

Jak rozpoznać gruźlicę kości? W przypadku schorzenia występują także podwyższone wykładniki stanu zapalnego (OB).

Gruźlica kości – leczenie

Jeśli gruźlica stawów i kości jest zdiagnozowana we wczesnym etapie i szybko rozpoczyna się leczenie, zdecydowana większość pacjentów osiągnie całkowite wyzdrowienie bez powikłań.

Podstawą leczenia gruźlicy kości są leki przeciwprątkowe: izoniazyd, rifampicyna, pirazynamid i etambutol przyjmowane przez 2 miesiące, a następnie kontynuacja do 6–12 miesięcy przyjmowania izoniazydu i rifampicyny.

W początkowym etapie terapii zaleca się oszczędzanie zajętych kości i reżim łóżkowy w przypadku zajęcia kręgosłupa. Stosować można ochronne i usztywniające kołnierze, mankiety, gorsety. W okresie choroby zaleca się odpowiednią, bogatą w substancje odżywcze dietę.

W niektórych przypadkach gruźlicy kręgosłupa (zajęcie wielu kręgów) można rozważyć leczenie operacyjne, polegające na oczyszczeniu – wycięciu zakażonych kości, ewentualnie z następczą rekonstrukcją kręgów.

Główną przyczyną niepowodzeń leczniczych jest rozpoznanie gruźlicy kości dopiero w jej zaawansowanym stadium.

Rokowanie jest dobre, jeśli choroba zostanie rozpoznana wcześnie i wdrożona zostanie odpowiednia terapia.

Profilaktyka gruźlicy kości – szczepienie

Jedyną dostępną szczepionką na gruźlicę jest BCG (Bacille Calmette–Guérin) zawierająca osłabione bydlęce szczepy, które u zdrowego człowieka nie wywołują choroby. Stosowana jest u noworodków tuż po urodzeniu.

Trzeba pamiętać jednak, że odporność, jaką daje szczepienie z czasem przemija i większość dorosłych osób jest podatna na zarażenie prątkami gruźlicy. Nie zaleca się jednak dawek przypominających w późniejszym wieku, gdyż wykazano niską skuteczność szczepionki u dorosłych.

Istotną rolę w zapobieganiu gruźlicy kości pełni szybka identyfikacja i leczenie chorych na gruźlicę. Już po 2 tygodniach terapii lekowej chory przestaje być źródłem zakażenia dla otoczenia.

Bibliografia:

• https://www.livestrong.com/article/245508-what-are-the-symptoms-of-tuberculosis-of-the-bones/
• https://www.researchgate.net/publication/232767994_Bones_and_Joints_Tuberculosis
• http://www.medbroadcast.com/condition/getcondition/tuberculosis