Wykrywany u młodych kobiet. Rokowanie bywa dość poważne
Zagraża młodym dziewczętom. Niepozornie objawy utrudniają diagnozę
Jajniki to kobiecy narząd występujący parzyście, którego rolą w organizmie jest produkcja komórek jajowych oraz produkcja żeńskich hormonów płciowych. Jajniki zaliczają się do tzw. gonad – gruczołów rozrodczych. Mają kształt elipsoidy i znajdują się w jamie otrzewnej, po obu stronach miednicy.
Po osiągnięciu przez kobietę dojrzałości płciowej rozpoczyna się u niej cykl menstruacyjny, trwający około 28 dni. Na początku cyklu w jajniku pojawia się pęcherzyk Graafa, w którym dojrzewa komórka jajowa. Na wzrost pęcherzyka Graafa wpływa hormon folikulotropowy, natomiast na zwiększenie się płynu w pęcherzyku – hormon luteinizujący. Kiedy pęcherzyk wypełnia się płynem, następuje jego pęknięcie – ten moment określany jest jako jajeczkowanie lub owulacja. Następnie komórka jajowa trafia do jajowodu, a stamtąd – do macicy. Zagnieżdżenie się w niej umożliwiają przemiany wcześniej pękniętego pęcherzyka Graafa, który najpierw staje się ciałkiem czerwonym, a potem zmienia się w ciałko żółte, produkujące progesteron – konieczny do prawidłowego rozwoju zarodka.
Jeśli komórka jajowa nie zostaje zapłodniona, pojawia się menstruacja – błona śluzowa przygotowana na przyjęcie zarodka złuszcza się, a w wyniku tego procesu następuje krwawienie miesiączkowe (miesiączka). Dzieje się tak co miesiąc, aż do momentu, w którym następuje naturalne wygaszenie czynności jajników, określane jako menopauza (pokwitanie).
Jajniki, oprócz progesteronu, niezbędnego do zajścia w ciążę i jej utrzymania, wydzielają również inne hormony płciowe, takie jak estrogeny (odpowiedzialne m.in. za rozwój drugorzędowych i trzeciorzędowych cech płciowych), relaksynę (wspomaga reakcję organizmu na akcję porodową), a także androgeny (grupa męskich hormonów płciowych, w zdrowym organizmie kobiety ulegających przekształceniu do estrogenów). Nieprawidłowości w wytwarzaniu hormonów przez jajniki mogą być objawem wielu chorób związanych z tym narządem.
Ból jajnika przed okresem lub w połowie cyklu, a także kłucie i inne, typowe dla zespołu napięcia przedmiesiączkowego (ZNP) dolegliwości, wcale nie muszą oznaczać chorób związanych z niewydolnością układu rozrodczego. Ból jajników, a tak naprawdę ból wywoływany złuszczaniem się błony śluzowej macicy w trakcie okresu, to standardowy, fizjologiczny objaw. Może on wystąpić również w połowie cyklu, kiedy to pęcherzyk Graafa pęka, a komórka jajowa wędruje do jajowodu. Jeśli jednak ból uniemożliwia normalne funkcjonowanie podczas „tych dni”, warto zwrócić się o pomoc do ginekologa.
Choroba jajników, która negatywnie oddziałuje na cały organizm kobiety, to pierwotna niewydolność jajników. Może ona przebiegać jako efekt hipoplazji jajników (niedostatecznego ich wykształcenia), dysgenezji gonad (zaburzenie, które pojawia się u dziecka już w łonie matki, związane z brakiem odpowiedniego różnicowania płci), a także na skutek przedwczesnego wygasania czynności jajników. Aby zachować ciągłość ich pracy, wdraża się leczenie farmakologiczne, które ma na celu imitować zmiany hormonalne, które powinny, a nie zachodzą w organizmie kobiety.
Inną, dość powszechną chorobą jest zapalenie jajników (przydatków). Zmiany chorobowe obejmują zazwyczaj jajniki i jajowody. Objawem jest ostry ból w podbrzuszu oraz gorączka. Zapalenie jajników najczęściej jest następstwem zabiegów chirurgicznych wykonywanych w obrębie jamy macicy lub zakażenia bakteriami albo wirusami. Zakażenie bakteriami to również przyczyna powstawania ropnia jajnika i jajowodu. Ropień niezagrażający życiu pacjentki leczy się głównie antybiotykami, ale gdy pęknie, konieczne jest leczenie operacyjne.
Chorobą jajników, która znacząco utrudnia zajście w ciążę lub nawet oznacza niepłodność, jest zespół LUF. Schorzenie to polega na niepękaniu pęcherzyka Graafa, a w efekcie – na braku uwolnienia gotowej do zapłodnienia komórki jajowej. Niestety, do tej pory nie opracowano jednego sposobu leczenia, a żaden z dostępnych nie gwarantuje zajścia w ciążę ani podniesienia rezerwy jajnikowej, czyli zwiększenia potencjału jajników do produkcji prawidłowo zachowujących się pęcherzyków Graafa. W trudnych przypadkach stosuje się zapłodnienie in vitro, z wykorzystaniem m.in. punkcji jajników.
Stosunkowo łagodnymi zmianami są torbiele jajników (cysty). Najczęściej nie dają one żadnych objawów, więc wykrywa się je przypadkowo – w trakcie operacji bądź podczas rutynowych badań USG. Mogą jednak przerodzić się one w wielotorbielowatość, czyli zespół policystycznych jajników (PCOS). Nie należy ich jednak mylić ze schorzeniem określanym jako jajniki drobnopęcherzykowe. PCOS powstaje bowiem na skutek namnożenia się pęcherzyków Graafa, które nie ulegają pęknięciu (a tym samym gromadzą się w jajniku – nawet do 12 i więcej sztuk) i choć jajniki drobnopęcherzykowe wyglądają na USG podobnie, to pęcherzyków jest znacznie mniej. Patologiczne zmiany jajników leczy się za pomocą kauteryzacji (najczęściej przy PCOS), czyli nieinwazyjnego zabiegu laparoskopowego, mającego na celu usunięcie nadprogramowych pęcherzyków, a także zapobieganie pęknięciu torbieli jajnika. Osoby z powiększonymi chorobowo jajnikami (tak, jak przy PCOS) narażone są bardziej niż inne na skręt jajnika, czyli nienaturalną zmianę położenia tego narządu.
Najbardziej niebezpieczną chorobą, która dotyka wiele kobiet na całym świecie, jest nowotwór jajnika. Jest to trudne do zdiagnozowania schorzenie, ponieważ nie daje zazwyczaj żadnych objawów. Nie można go rozpoznać przy pomocy USG przezpochwowego – do jego diagnozy należy wykonać badanie ultrasonograficzne, tomografię komputerową bądź markery raka jajnika, takie jak antygen CEA-125, antygen HE-4 lub badanie genetyczne na mutacje w genach BRCA 1 i BRCA 2, odpowiedzialne za powstawanie raka jajnika i raka piersi. Nowotwór jajnika w odmianie złośliwej może przybrać formę potworniaka – zmiany, która dotyczy zwłaszcza młodych kobiet. Rak jajnika może dawać przerzuty – wówczas rokowanie nie jest dobre i poza chemioterapią, konieczne może być usunięcie jajnika.
244
