Zespół niewrażliwości na androgeny – czym jest, jak rozpoznać, jak leczyć

Co to jest zespół niewrażliwości na androgeny?

Zespół niewrażliwości na androgeny, dawniej nazywany zespołem feminizujących jąder, jest wrodzonym zaburzeniem rozwoju płciowego. W schorzeniu tym dochodzi do mutacji w obrębie genu, który odpowiedzialny jest za syntezę receptora dla androgenów, czyli białka, dzięki któremu hormony mogą oddziaływać na docelową komórkę.

Androgeny (między innymi testosteron) pełnią ważną rolę w wielu procesach toczących się w obrębie organizmu zarówno kobiety, jak i mężczyzny. Jeżeli występuje zaburzenie w ich produkcji lub działaniu, konsekwencje mogą być poważne. Testosteron już w życiu płodowym odpowiada za różnicowanie się płci zarodka.

W przypadku zespołu niewrażliwości na androgeny, hormon jest wytwarzany, ale z powodu uszkodzenia receptora nie działa prawidłowo na tkanki. Prowadzi to do sytuacji, w której dziecko, pomimo że genetycznie posiada chromosomy X oraz Y (płeć męska), rodzi się z wykształconymi żeńskimi zewnętrznymi narządami płciowymi. Trzeba jednak zwrócić uwagę, że pacjentki te zamiast jajników (mogą pozostać szczątkowe), mają wykształcone jądra wytwarzające androgeny.

Występują także postacie pośrednie choroby, w których narządy płciowe są obojnacze. Bardzo rzadko zdarzają się przypadki mężczyzn z łagodną niedomogą receptora androgenowego, których jedynym objawem jest niepłodność.

Zespół niewrażliwości na androgeny – podział i klasyfikacja

Wyróżnia się dwie postaci zespołu niewrażliwości na androgeny – całkowitą (kompletną) CAIS (complete androgen intesivity syndrome) zwaną inaczej zespołem nieowłosionych kobiet oraz niepełną PAIS (partial androgen insensivity syndrome).

Do klasyfikacji schorzenia używa się skali Quigleya, która opiera się na budowie zewnętrznych narządów płciowych. Dzieli ona AIS na siedem stopni. Im jest on wyższy, tym większa odporność organizmu na androgeny, a co za tym idzie, silniejsza feminizacja.

Stopnie od I – V stanowią postacie niepełne. Są to przypadki pacjentów z narządami płciowymi, które ulegają maskulinizacji w różnym stopniu, natomiast identyfikacja płciowa może być męska, żeńska lub nieokreślona. Stopnie VI i VII dotyczą kompletnego AIS. Narządy płciowe są w tych przypadkach całkowicie sfeminizowane, a przypisywana płeć jest zawsze żeńska.

Charakterystyka pacjentów z zespołem niewrażliwości na androgeny

Obraz kliniczny pacjentów z zespołem niewrażliwości na androgeny jest zróżnicowany w zależności od stopnia schorzenia:

• I stopień. Dotyczy mężczyzn z prawidłowo rozwiniętymi zewnętrznymi narządami płciowymi. Owłosienie łonowe i pachowe jest bardzo skąpe. Pacjenci są bezpłodni.
• II stopień. Pacjentami są także mężczyźni, jednak w obrębie narządów płciowych można znaleźć pewne nieprawidłowości, na przykład nieprawidłowe ujście zewnętrzne cewki moczowej (spodziectwo).
• III stopień. Zaburzenia są bardziej zaawansowane. Pacjentów charakteryzuje wnętrostwo (niezstąpienie jąder) oraz mały rozmiar penisa.
• IV stopień. Bardzo trudno zdefiniować płeć na podstawie zewnętrznych narządów płciowych, które przyjmują formę przejściową.
• V stopień. Charakterystyczną cechą dla tego stopnia jest już żeński typ budowy z przerośniętą łechtaczką i częściowo zrośniętymi wargami sromowymi.
• VI stopień. Pacjentki mają prawidłowo wykształcone zewnętrzne żeńskie narządy płciowe. Zazwyczaj występuje ślepo zakończona pochwa, brak macicy i jajowodów. Owłosienie łonowe i pachowe jest prawidłowe.
• VII stopień. Dotyczy kobiet z pełną niewrażliwością na androgeny. Poziom testosteronu w surowicy krwi przyjmuje wartość charakterystyczną dla mężczyzn. Znamienny jest brak miesiączkowania. Nie występuje także owłosienie łonowe i pachowe.

Jak można zdiagnozować zespół niewrażliwości na androgeny?

Zespół niewrażliwości na androgeny jest najczęściej diagnozowany w okresie dojrzewania z powodu braku pierwszej miesiączki . Dziewczynki rozwijają się prawidłowo, ale niewystępowanie krwawienia miesięcznego do 17.–18. roku życia niepokoi rodziców i skłania do wizyty u lekarza.

Czasem przyczyną zasięgnięcia opinii lekarskiej jest występująca obustronnie przepuklina pachwinowa, która świadczy o nieprawidłowej lokalizacji gruczołów płciowych.

Bardzo rzadko schorzenie zostaje wykryte jeszcze w życiu płodowym, gdy płeć genetyczna wykryta podczas badania płynu owodniowego nie zgadza się z budową organów płodu uwidocznioną podczas badania USG. Jeżeli podejrzewany jest zespół feminizujących jąder, z pomocą przychodzą nam badania dodatkowe. Warto zmierzyć poziom hormonów w surowicy krwi – testosteronu, LH oraz FSH, które wykażą nieprawidłowości.

Badanie USG jamy brzusznej może wykryć zlokalizowane w jamie brzusznej jądra. Rozstrzygającym testem jest jednak określenie kariotypu, czyli zestawu chromosomów badanej pacjentki. Jeżeli posiada ona chromosom Y – charakterystyczny dla mężczyzn, z dużym prawdopodobieństwem mamy do czynienia z zespołem niewrażliwości na androgeny.

Leczenie zespołu niewrażliwości na androgeny

Przebieg terapii w przypadku zespołu feminizujących jąder zależy od postaci zespołu, rodzaju objawów oraz stopnia ich nasilenia. Jeżeli występują znaczne odchylenia w budowie zewnętrznych narządów płciowych, dokonuje się ich plastyki. Przede wszystkim jednak postępowaniem z wyboru u opisywanych pacjentów jest operacyjne wycięcie nieprawidłowo położnych w jamie brzusznej jąder. Poza zaburzeniami hormonalnymi, które są powodowane przez te organy, istnieje ryzyko rozwinięcia się nowotworu złośliwego.

Pacjenci z zespołem niewrażliwości na androgeny częściej narażeni są na wystąpienie rozrodczaka zarodkowego, dlatego tak ważne jest prewencyjne przeprowadzenie zabiegu. W przypadkach pełnego zespołu wycięcia dokonuje się około 20. roku życia kobiety, po zakończonym dojrzewaniu, gdy kobieca sylwetka jest w pełni wykształcona. W niepełnym zespole niewrażliwości na androgeny operacja przeprowadzana jest w okresie dojrzewania, aby zminimalizować skutki związane z wyższym stężeniem androgenów. Następnie wdrożona zostaje terapia preparatami estrogenowymi, aby ochronić pacjentki przed powikłaniami metabolicznymi.