Zespół Gilberta – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie, dieta

Czym jest zespół Gilberta?

Zespół Gilberta występuje również pod nazwami: łagodna rodzinna hiperbilirubinemia niesprzężona, choroba Meulengrachta, nawracająca żółtaczka młodzieńcza oraz wrodzona dysfunkcja wątroby. To choroba metaboliczna dziedziczona w sposób autosomalny recesywny – aby się ona ujawniła, nieprawidłowy gen musi zostać przekazany zarówno przez matkę, jak i ojca.

Jednakże w populacji azjatyckiej choroba ta może być dziedziczona autosomalnie dominująco, a więc wystarczy przekazać potomstwu tylko jedną nieprawidłową kopię genu od jednego z rodziców.

W przebiegu schorzenia obserwuje się wyższy poziom bilirubiny całkowitej . Występowanie zespołu Gilberta szacuje się u ok. 7% populacji. Jednak trudno ocenić faktyczną liczbę osób, której dotyczy choroba, ponieważ wielu pacjentów nie odczuwa żadnych niepokojących objawów, w związku z czym nie zdaje sobie sprawy z jej istnienia.

Zespół Gilberta – jakie są przyczyny choroby?

Przyczyną choroby jest mutacja genu UGT1A1 zlokalizowanego na chromosomie 2, który koduje UDP-glukuronylotransferazę (UGT). Związek odgrywa znaczącą rolę w procesach detoksykacyjnych i odpowiada za przemianę bilirubiny, występującej w dwóch postaciach – sprzężonej i niesprzężonej. U pacjentów z zespołem Gilberta zaburzeniu ulega sprzęganie bilirubiny z kwasem glukuronowym w hepatocytach (komórkach wątroby) oraz wydalanie substancji do żółci, dlatego też w sposób niekontrolowany dochodzi do wzrostu stężenia bilirubiny.

Czym jest bilirubina?

Bilirubina jest pomarańczowożółtym barwnikiem, będącym produktem rozpadu czerwonych krwinek. W wyniku rozpadu erytrocytów powstaje bilirubina pośrednia (wolna), która słabo rozpuszcza się w wodzie i jest wiązana z białkami krwi. W takiej formie może przenikać przez łożysko, barierę krew – mózg i uszkadzać ośrodkowy układ nerwowy. Bilirubina wolna jest transportowana wraz z białkami do wątroby, gdzie ulega dalszym przemianom i tzw. „sprzęganiu” ze związkiem chemicznym o nazwie kwas glukuronowy, pod wpływem enzymu UDP – glukuronylotransferazy.

W wyniku sprzężenia z glukuronianem powstaje bilirubina bezpośrednia , która staje się rozpuszczalna w wodzie i traci zdolność przenikania przez łożysko i barierę krew – mózg. Bilirubina sprzężona jest aktywnie wydzielana do żółci przez wątrobę. Wraz z żółcią bilirubina trafia do światła jelita, gdzie ulega dalszym przemianom i wydaleniu z organizmu.

Zespół Gilberta – objawy choroby

Większość chorych z zespołem Gilberta nie odczuwa dolegliwości lub pojawiają się one w niewielkim nasileniu. Głównym i najczęstszym symptomem choroby jest okresowo występująca żółtaczka, która objawia się żółtym zabarwieniem białek oczu, skóry i błon śluzowych.

Wpływ na jej uaktywnienie ma intensywny wysiłek fizyczny, spożycie alkoholu, długotrwały stres oraz choroby przebiegające z wysoką gorączką. Dodatkowo zaburzony metabolizm bilirubiny we krwi może wywoływać niespecyficzne objawy choroby, takie jak:

• bóle brzucha,
• odbarwione jasne stolce,
• ciemne zabarwienie moczu,
• złe samopoczucie,
• zaburzenia koncentracji,
• nadmierną potliwość,
• uczucie nieuzasadnionego lęku.

Chociaż choroba ma podłoże wrodzone, to powyższe objawy zespołu Gilberta mogą uaktywnić się dopiero w wieku nastoletnim lub w dorosłości. Możliwe jednak, że przejawy schorzenia będą widoczne u dziecka od razu po przyjściu na świat. Może odpowiadać za to przedłużenie żółtaczki fizjologicznej noworodków.

Diagnostyka zespołu Gilberta

W badaniach krwi osób z zespołem Gilberta występuje wysoki poziom bilirubiny niesprzężonej (wolnej), która osiąga zwykle wartość sięgającą 4-5 mg/dl. Przy czym stężenie bilirubiny sprzężonej nie odbiega od normy. Ponadto wyniki prób wątrobowych również są normalne, a w badaniach obrazowych nie stwierdza się odchyleń.

Dlatego podstawowe badania laboratoryjne są w stanie wysnuć jedynie przypuszczenie choroby.

Do rzadziej stosowanych testów w diagnostyce choroby należą:

• test głodzenia – zastosowanie diety nieprzekraczającej 400 kcal/na dobę w ciągu dwóch dni poprzedzających badanie powoduje wzrost poziomu bilirubiny we krwi;
• test prowokacji z określoną ilością kwasu nikotynowego lub ryfampicyny – substancje powodują kilkukrotny wzrost stężenia bilirubiny we krwi;
• test łagodzenia objawów choroby – po podaniu niewielkich dawek fenobarbitalu następuje zmniejszenie stężenia bilirubiny;
• biopsja wątroby – znajduje zastosowanie w sytuacjach wątpliwych, głównie w celu wykluczenia innych chorób.

Ostateczną i niepodważalną diagnozę można postawić, wykonując badanie genetyczne, polegające na analizie DNA pacjenta pod kątem obecności mutacji w genie UGT1A1.

Leczenie zespołu Gilberta

Zespół Gilberta jest łagodnym, niegroźnym zaburzeniem i nie pociąga za sobą również trwałych następstw, dlatego nie wymaga leczenia farmakologicznego. Mimo to warto wiedzieć, że schorzenie może zwiększać ryzyko rozwoju niektórych chorób, np. anemii hemolitycznej, z której może rozwinąć się kamica żółciowa, dlatego należy regularnie wykonywać USG jamy brzusznej oraz badania laboratoryjne.

Warto dodać, że przy zespole Gilberta nie stwierdza się ryzyka niewydolności czy marskości wątroby. Osoby, u których występuje zespół Gilberta, mogą manifestować nadwrażliwość na niektóre leki. Dotyczy to popularnych środków przeciwbólowych, leków obniżających cholesterol czy anestetyków stosowanych do znieczulenia i narkozy.

Zespół Gilberta – dieta

Stężenie bilirubiny może wzrastać od spożycia alkoholu, napojów energetycznych i mocnej kawy, dlatego zaleca się nie przesadzać z ilością tych produktów w diecie.

Dieta w zespole Gilberta powinna opierać się na ogólnych zasadach prawidłowego żywienia, ze szczególnym uwzględnieniem regularnych posiłków. Należy wystrzegać się niskokalorycznych diet oraz produktów smażonych, bogatych w tłuszcze nasycone.

W zamian warto dbać o właściwe nawodnienie organizmu, wypijając odpowiednią ilość wody mineralnej (ok. 30-35 ml/kg masy ciała). Osoby z zespołem Gilberta szczególnie powinny dbać o wzmocnienie swojej odporności, co wiąże się również z troską o mikroflorę jelitową. Dlatego zalecane jest przyjmowanie suplementów diety wspomagających pracę wątroby i wspierających układ odpornościowy. Kolejnym elementem nasilającym objawy kliniczne jest przewlekły stres, dlatego w miarę możliwości należy unikać czynników stresogennych.

Czy z zespołem Gilberta można normalnie funkcjonować?

Zespół Gilberta to choroba wrodzona, mimo iż trwa przez całe życie, nie niesie istotnych zagrożeń zdrowotnych. Dzięki stałej opiece lekarza rodzinnego oraz stosowaniu specjalnej diety rokowania są bardzo dobre, a pacjent może funkcjonować zupełnie normalnie.