Subkliniczna niedoczynność tarczycy – przyczyny, objawy, leczenie

Subkliniczna niedoczynność tarczycy – co to za choroba?

Subkliniczna niedoczynność tarczycy (utajona niedoczynność tarczycy) jest stanem chorobowym charakteryzującym się pewnymi nieprawidłowościami w badaniach laboratoryjnych i często przebiegającym bezobjawowo lub ubogosymptomatycznie. Za prawidłową czynność gruczołu tarczowego, który wydziela hormony T₃ i T₄ – trójjodotyroninę i tetrajodotyroninę, odpowiada mały gruczoł znajdujący się w ośrodkowym układzie nerwowym – przysadka mózgowa.

Produkuje ona hormon tyreotropowy (TSH), który działa pobudzająco na tarczycę do produkcji hormonów tarczowych. W niektórych chorobach tarczycy dochodzi do upośledzenia syntezy hormonów, co stymuluje przysadkę do wzmożonej syntezy TSH.

Zatem w podklinicznej niedoczynności tarczycy początkowo obserwuje się prawidłowe stężenie hormonów tarczycowych, ale przysadka mózgowa produkuje większą ilość TSH, by pobudzić uszkodzoną tarczycę do produkcji swoich hormonów. Taka sytuacja może poprzedzać klinicznie jawną niedoczynność tarczycy.

Jakie są objawy niedoczynności tarczycy?

Hormony tarczycowe oddziałują w zasadzie na większość komórek organizmu w mechanizmie pobudzenia receptorów wspólnych dla glikokortykoidów (receptor taki znajduje się w jądrze komórkowym) i mają działanie wielokierunkowe, pobudzając metabolizm do wzmożonej pracy.

Receptory dla hormonów tarczycy znajdują się w: komórkach wątroby, mięśniach szkieletowych, tkance łącznej kości, więzadłach, strukturach stawów, OUN, sercu, nerkach.

Pierwsze objawy niedoczynności tarczycy są zróżnicowane i mogą występować jednocześnie ze strony kilku układów:

• pogorszenie tolerancji temperatury,
• zaburzenia rytmu serca,
• upośledzenie koncentracji uwagi,
• osłabienie siły mięśniowej,
• pogorszenie tolerancji wysiłku fizycznego,
• większa łamliwość kości,
• osłabienie odruchów ścięgnistych,
• obniżenie tembru głosu.

Do innych objawów chorej tarczycy zalicza się również: zmiany skórne na powierzchniach stawów łokciowych (objaw brudnych łokci), skłonność do obrzęków kończyn dolnych czy zmiany w odczuwaniu progu bólu. U osób starszych może dochodzić do pogorszenia kontaktu słownego i zaburzeń rytmu serca.

Zioła na tarczycę – czy są bezpieczne?

Subkliniczna niedoczynność tarczycy u dzieci

Wiadomo, że niedoczynność tarczycy u noworodków występuje z częstością 1 do 4000. W szpitalach do testów przesiewowych u dzieci wykonuje się rutynowo oznaczenie TSH. Leczenie substytucyjne powinno się rozpocząć natychmiast u dzieci z wynikiem TSH > 50 mIU/l w pełnej krwi.

Do pełnego zrozumienia zagadnienia u dzieci stosuje się podział na niedoczynność tarczycy wrodzoną i nabytą, która może być również subkliniczna. Do przyczyn subklinicznej niedoczynności tarczycy u dzieci zalicza się stan po zapaleniu tarczycy (choroba Hashimoto) oraz niedobór jodu.

Przyczyny postaci wrodzonej niedoczynności tarczycy to m.in.: wady wrodzone – dysgenezja, agenezja, niedobór lub nadmiar jodu (np. po zastosowaniu środków cieniujących), autoimmunologiczne choroby tarczycy u matki, wrodzone błędy syntezy hormonów tarczycowych.

Postać nabyta utajonej niedoczynności tarczycy to m.in. choroba Hashimoto, czyli patologia zapalna gruczołu tarczowego, przebiegająca z niedoborem hormonów tarczycowych. Większość chorych dzieci znajduje się w stanie równowagi hormonalnej. Tarczyca jest powiększona w sposób rozlany, twarda i sprawia wrażenie guzkowej. Stopniowo choroba prowadzi do pełniej niedoczynności tarczycy u dziecka.

Subkliniczna niedoczynność tarczycy w ciąży

U kobiet ciężarnych TSH oznacza się zwykle w okresie 4.–8. tygodnia ciąży, to jest podczas pierwszej wizyty położniczej. Za maksymalne prawidłowe stężenie TSH w surowicy w okresie poprzedzającym zajście w ciążę oraz w I trymestrze ciąży przyjęto w zaleceniach The Endocrine Society wartość 2,5 mIU/l, a w II i III trymestrze – 3,0 mIU/l.

W zaleceniach polskich jako górną granicę normy stężenia TSH w ciąży przyjęto wartość 2,5 mIU/l. Subkliniczną niedoczynność tarczycy należy więc rozpoznać u ciężarnej, gdy stężenie TSH wynosi > 2,5 mIU/l.

U pacjentek ciężarnych należy rozpocząć leczenie zaraz po rozpoznaniu. Zapotrzebowanie na hormony tarczycowe jest zmienne, w zależności od wagi ciała pacjentki. W przypadku choroby tarczycy w ciąży i braku postępowania leczniczego przebieg naturalny ciąży może być zaburzony, zwłaszcza w przypadku rozwoju OUN dziecka.

Dieta w niedoczynności tarczycy – co jeść, a czego unikać?

Utajona niedoczynność tarczycy – badanie tarczycy

Do rozpoznania subklinicznej niedoczynności tarczycy potrzebne są badania krwi – hormony fT₃ i fT₄, hormon przysadki – TSH (hormon tyreotropowy). Badania obrazujące (USG tarczycy) oraz czynnościowe (scyntygrafia) mają znacznie uzupełniające.

W niedoczynności subklinicznej badanie TSH jest podwyższone, fT₃ i fT₄ są prawidłowe. Do rozpoznania wystarczające jest oznaczenie fT₄ – frakcji wolnej hormonu T₄. W badaniu USG znajdujemy zmienny obraz. Wole tarczycy w subklinicznej niedoczynności jest spotykane, ale zazwyczaj jest obrazem w pełnoobjawowej niedoczynności tarczycy.

Wczesne rozpoznanie jest ważne zwłaszcza u starszych pacjentów, obciążonych chorobami układu sercowo-naczyniowego.

Niedoczynność tarczycy przebiega naturalnie w kilku fazach – od łagodnej, umiarkowanej, w której mogą się dołączyć objawy arytmii serca i pogorszenie zdolności poznawczych, do ciężkiej postaci z objawami tzw. przełomu metabolicznego – spowolnienie metabolizmu z wolną akcją serca i utratą świadomości chorego, który wymaga intensywnego leczenia w warunkach szpitalnych.

Subkliniczna niedoczynność tarczycy – leczenie

Subkliniczna niedoczynność tarczycy nie jest zagrożeniem dla dotychczas zdrowej osoby. Może jednak sprzyjać zaburzeniom metabolicznym, takim jak hipercholersterolemia czy zaburzenia gospodarki węglowodanowej. Z czasem prowadzi do pełnoobjawowej niedoczynności tarczycy, każdego pacjenta należy zatem obserwować.

Osoby starsze, obciążone chorobą niedokrwienną serca i niewydolnością krążenia należy leczyć suplementacją lewotyroksyny w dawce początkowej 25 ug/d rano, około 20 min przed posiłkiem. Jest to istotne ze względu na korzystny wpływ lewotyroksyny na funkcję skurczową serca i może zapobiegać arytmiom.

Objawy niedoczynności tarczycy u starszych pacjentów są przy tym słabiej nasilone i mogą przebiegać nieco bardziej podstępnie.

Kobiety w ciąży również powinny stosować podobne leczenie subklinicznej niedoczynności tarczycy, najlepiej pod kontrolą endokrynologa. Preparaty hormonalne należy przyjmować przed posiłkami, gdyż pokarm upośledza ich odpowiednie wchłanianie i późniejszą farmakokinetykę.

Podawanie rozpoczyna się od dawki początkowej 12,5–25 ug i można ją stopniowo zwiększać, w zależności od tolerancji leczenia i samopoczucia chorego pod kontrolą TSH.