Przełom nadnerczowy – przyczyny, objawy, leczenie, rokowanie

Nadnercza i hormony nadnerczowe

Nadnercza to parzyste gruczoły, które produkują wyjątkowo ważne dla funkcjonowania organizmu hormony. To właśnie te narządy odpowiadają za syntezę glikokortykosteroidów, mineralokortykosteroidów czy androgenów nadnerczowych, wymienione substancje wpływają zaś m.in. na gospodarkę metaboliczną oraz elektrolitową organizmu.

Prawidłowo w organizmie krążą dostosowane do jego potrzeb ilości hormonów nadnerczowych. Natomiast do różnego rodzaju dolegliwości doprowadza zarówno nadmiar tych hormonów (określany jako nadczynność nadnerczy), jak i ich niedobór (nazywany niedoczynnością kory nadnerczy).

Druga z wymienionych sytuacji – czyli niedoczynność kory nadnerczy – jest szczególnie groźna dla zdrowia pacjentów, ponieważ w postaci ostrej, określanej jako przełom nadnerczowy, traktowana jest jako stan zagrożenia życia. Czasami stan ten jest błędnie i potocznie określany jako „wyczerpanie nadnerczy” lub „zmęczone nadnercza”.

Ostra niewydolność kory nadnerczy – przyczyny

Przełom nadnerczowy rozwija się u tych pacjentów, u których wystąpią skrajne niedobory przede wszystkim jednej z frakcji hormonów kory nadnerczy – mowa tutaj o glikokortykosteroidach. Najgroźniejsza postać tego stanu, czyli właśnie przełom nadnerczowy, czasami stanowi pierwszy objaw tego, że pacjent cierpi na chorobę nadnerczy.

Zdarza się bowiem, że niewydolność nadnerczy rozwija się u chorego stopniowo – pojawiają się wtedy różne dolegliwości, aczkolwiek mogą one być mylnie interpretowane jako objawy całkowicie innych schorzeń. Taki stan jest niebezpieczny, ponieważ kiedy niedoczynność się pogłębia, może ostatecznie dochodzić do znacznego niedoboru hormonów kory nadnerczy prowadzącego właśnie do przełomu nadnerczowego.

Przełom nadnerczowy może występować również i u tych chorych, u których już wcześniej rozpoznano niewydolność kory nadnerczy i taka możliwość dotyczy nawet tych osób, które są – i to z powodzeniem – leczone z powodu tego schorzenia.

Ryzyko przełomu pojawia się z tego powodu, iż pewne stany mogą zwiększać zapotrzebowanie na hormony kory nadnerczy, a gdy pacjent – zażywający regularnie steroidy nadnerczowe – nie zwiększy dawek swoich leków, suplementacja może okazać się niewystarczająca w stosunku do potrzeb.

Przykładów takiej sytuacji można podać wiele – do przełomu nadnerczowego u chorego na niewydolność nadnerczy doprowadzić mogą bowiem zarówno różnorodne infekcje, jak i silny stres czy nawet bardziej intensywny wysiłek fizyczny.

Wspominając o stresie warto dodać, że mowa tutaj nie tylko o „klasycznym”, psychoemocjonalnym stresie, ale i stresie dla organizmu, którego źródłem może być chociażby przebycie jakiegoś zabiegu medycznego, np. operacji.

Ostra niewydolność kory nadnerczy w postaci przełomu rozwijać się może także u tych pacjentów, którzy zażywają glikokortykosteroidy i zaczynają stosować jakieś nowe leki. Możliwe jest bowiem to, że nowe preparaty będą wchodziły w interakcje ze stosowanymi GKS i ostatecznie w organizmie krążyć będzie niedostateczna co do jego potrzeb ilość tych hormonów.

Opisana wyżej sytuacja może mieć miejsce np. u osób stosujących niektóre leki przeciwpadaczkowe oraz u pacjentów, którzy zażywają preparaty hormonów tarczycy.

Chorobą ogólnoustrojową, w której przebiegu może występować przełom nadnerczowy, jest posocznica. W tym przypadku przyczyną może być masywny krwotok do kory nadnerczy – tę postać przełomu nadnerczowego określa się jako zespół Waterhouse’a-Friderichsena.

Przełom nadnerczowy – objawy niewydolności nadnerczy

Przełom nadnerczowy jest chorobą groźną przede wszystkim dlatego, że czasami ciężko go rozpoznać przez to, iż jego objawy bywają dość niecharakterystyczne. Początkowo u pacjentów mogą bowiem dominować takie niespecyficzne dolegliwości, jak np. zmęczenie, objawy grypopodobne (np. bóle mięśni i stawów) czy nudności i bóle brzucha.

Wraz jednak z tym, jak narastają niedobory hormonów kory nadnerczy w organizmie, u pacjentów pojawiają się kolejne, coraz to bardziej zarysowane dolegliwości. Do najbardziej typowych objawów przełomu nadnerczowego zalicza się takie problemy, jak:

• skrajne osłabienie,
• znaczny spadek ciśnienia tętniczego krwi,
• tachykardia,
• zaburzenia świadomości,
• wymioty,
• biegunka.

Przełom nadnerczowy nie bez powodu określany jest jako stan zagrożenia życia – przy braku leczenia problem ten doprowadzić może nawet do wstrząsu.

Przełom nadnerczowy – jakie badania?

U pacjenta z objawami, które mogą sugerować przełom nadnerczowy, bardzo ważny jest wywiad lekarski – uzyskanie informacji, że pacjent leczył się wcześniej z powodu niewydolności kory nadnerczy może znacząco przyspieszyć postawienie właściwej diagnozy.

Sam wywiad jednak nie jest wystarczający – przy podejrzeniu przełomu nadnerczowego u chorego wykonywane są badania laboratoryjne, w których można wykryć charakterystyczne dla tej jednostki odchylenia, takie jak hiponatremia (obniżony poziom sodu we krwi), hiperkalemia (podwyższenie stężenia potasu we krwi) czy hipoglikemia (zbyt niski poziom glukozy we krwi).

Oznaczane u chorych mogą być również poziomy kortyzolu (glikokortykosteroidu nadnerczowego) oraz ACTH (adrenokortykotropiny, czyli hormonu przysadkowego, który kontroluje uwalnianie hormonów kory nadnerczy).

Inne badania, które są zlecane pacjentom z przełomem nadnerczowym, uzależnione są od tego, jaka jest podejrzewana przyczyna wystąpienia choroby. Poza leczeniem niewydolności nadnerczy, w przełomie konieczna jest także terapia przyczyny, która do niego doprowadziła. W jaki jednak sposób możliwe jest opanowanie samego niedoboru hormonów kory nadnerczy i wynikających z tego zaburzeń?

Przełom nadnerczowy – leczenie, rokowanie w chorobie nadnerczy

Podstawą w leczeniu przełomu nadnerczowego jest podawanie pacjentom tych substancji, którym im zdecydowanie brakuje, czyli glikokortykosteroidów. Typowo chorym podawany jest hydrokortyzon, zwykle w postaci dożylnej.

Do opanowania przełomu nadnerczowego konieczne jest także wyrównanie pojawiających się w nim zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej i metabolicznej. W tym właśnie celu pacjentom podawane są roztwory chlorku sodu (NaCl) lub roztwory glukozy. Przełom nadnerczowy wymaga leczenia w warunkach szpitalnych.

Jeżeli chodzi o przełom nadnerczowy, rokowanie jest ogólnie dobre, pod warunkiem odpowiednio szybkiego wdrożenia leczenia. W dość krótkim czasie możliwe jest uzyskanie normalizacji stanu pacjenta.

Bibliografia:

• Kirkland L., Adrenal crisis, Medscape e-Medicine, 2017.
• Papierska L., Przełom nadnerczowy. Postępy Nauk Med., 2006, 4: 140–143.
• Gajewski P. (red.), Interna Szczeklika 2016/2017. Medycyna Praktyczna, Kraków 2017.