Kwasica metaboliczna – przyczyny, objawy, badanie, leczenie kwasicy metabolicznej

Co to jest kwasica?

Kwasica (łac. acidosis) to stan, w którym dochodzi do obniżenia wartości pH krwi poniżej 7,35. W wyniku zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej w organizmie zwiększa się ilość kwaśnych jonów (jonów wodorowych H+). Wyróżniamy kwasicę oddechową i nieoddechową, czyli metaboliczną.

• Kwasica oddechowa rozwija się w wyniku upośledzonego wydalania dwutlenku węgla podczas oddychania. Konsekwencją retencji CO₂ jest wzrost stężenia kwasu węglowego i spadek pH.
• Kwasica metaboliczna wywołana jest wskutek nagromadzenia się w organizmie kwaśnych związków, jak kwas mlekowy, pirogronowy, hydroksymasłowy, ketokwasy. Inną przyczyną kwasicy metabolicznej jest zachwianie równowagi kwasowo-zasadowej poprzez nadmierne tracenie zasadowych związków (dwuwęglanów). Dzieje się tak np. wskutek biegunek.

Pierwotna kwasica metaboliczna – niskie pH krwi

W przebiegu kwasicy metabolicznej dochodzi do wzrostu stężenia kwaśnych jonów wodorowych. Kompensacja organizmu przy kwasicy metabolicznej polega na pobudzeniu ośrodków oddechowych i hiperwentylacji. Pogłębienie i przyspieszenie oddechów prowadzi do zwiększonego wydychania dwutlenku węgla i spadku jego ciśnienia parcjalnego. Konsekwencją tego jest spadek stężenia kwasu węglowego i wzrost pH krwi.

W przypadku, gdy kompensacja organizmu jest skuteczna i dzięki niej dojdzie do unormowania wartości pH krwi (norma: 7,35–7,45), mówimy o kwasicy metabolicznej skompensowanej. Jeżeli mechanizmy nie zadziałają skutecznie i pH krwi jest wciąż obniżone, stan ten nazywany jest niewyrównaną kwasicą metaboliczną.

Rodzaje i przyczyny kwasicy metabolicznej

Kwasica metaboliczna jest wynikiem nagromadzenia w organizmie jonów wodorowych lub utraty związków zasadowych. Zwykle jest poważnym następstwem wielu chorób. Rodzaje kwasicy metabolicznej to:

• kwasica ketonowa – jest wynikiem nagromadzenia się związków ketonowych w organizmie; przyczynami kwasicy ketonowej są: długotrwałe głodzenie, zatrucie alkoholem etylenowym (tzw. kwasica metaboliczna alkoholowa), niedobór insuliny (wywołujący cukrzycową kwasicę ketonową);
• kwasica mleczanowa – w jej przebiegu dochodzi do znacznego podwyższenia stężenia mleczanów w surowicy; wśród przyczyn kwasicy mleczanowej wymienia się: ciężkie niedotlenienie w astmie, zatrucie czadem;
• kwasica będąca wynikiem zatrucia metanolem – alkohol metylowy w organizmie człowieka przekształca się do kwasu mrówkowego i aldehydu; nagromadzenie tych substancji stanowi przyczynę kwasicy metabolicznej;
• kwasica po zatruciu glikolem etylenowym – substancja ta często spożywana jest przez osoby mające problem z alkoholem jako jego tańszy zamiennik; jest przyczyną zatrucia i rozwoju ciężkiej kwasicy metabolicznej;
• kwasica metaboliczna w chorobach nerek – nieprawidłowa praca nerek jest przyczyną upośledzonego wydalania z organizmu wraz z moczem kwasów organicznych (fosforanów, siarczanów, mocznika); w wyniku ich zatrzymania dochodzi do wzrostu stężenia jonów H+ i obniżenia pH krwi;
• zwiększona utrata związków zasadowych – utrata związków zasadowych następuje przez przewód pokarmowy, najczęściej w przebiegu biegunek.

Oddech Kussmaula i inne objawy kwasicy metabolicznej

Przy kwasicy metabolicznej objawy są różnorodne. Charakterystycznym symptomem ze strony układu oddechowego jest hiperwentylacja, czyli pogłębienie i przyspieszenie oddechu. W medycynie objaw ten określany jest oddechem Kussmaula lub oddechem gonionego psa. W przebiegu kwasicy mogą się również pojawić zaburzenia świadomości, uczucie zmęczenia, splątanie, senność, aż do śpiączki włącznie.

Ponadto inne objawy kwasicy to:

• zaburzenia elektrolitowe (przede wszystkim hiperkalemia, czyli podwyższenie stężenia potasu we krwi),
• zaburzenia rytmu serca,
• bóle brzucha,
• bóle klatki piersiowej,
• obniżenie ciśnienia krwi.

Skutkiem kwasicy metabolicznej może być niewydolność układu krążenia, oddechowego, nerwowego. Inne objawy kwasicy metabolicznej zależą od jej typu i przyczyny. W kwasicy ketonowej jednym z charakterystycznych objawów jest zapach acetonu z ust chorego.

Badania i leczenie kwasicy metabolicznej

Podstawowym badaniem służącym do rozpoznania kwasicy metabolicznej jest gazometria krwi tętniczej. Dzięki niemu możliwe jest postawienie diagnozy, a także różnicowanie i monitorowanie innych zaburzeń wymiany gazowej i równowagi kwasowo-zasadowej (zasadowicy oddechowej, kwasicy oddechowej, zasadowicy metabolicznej).

Badanie to polega na pobraniu krwi tętniczej (rzadziej żylnej lub włośniczkowej) do specjalnej strzykawki. Najczęściej krew pobiera się z tętnicy udowej lub promieniowej. Strzykawka musi być szczelnie zamknięta, aby nie dostało się do niej powietrze i nie zaburzyło wyników. Wynik badania określa m.in. wartość pH krwi, ciśnienia parcjalnego tlenu i dwutlenku węgla, stężenie wodorowęglanów w osoczu, wysycenie tlenem hemoglobiny (saturacja).

Nieleczona kwasica metaboliczna to stan zagrożenia życia, który może doprowadzić do śmierci. Częstość jej występowania i rodzaj powikłań zależą od przyczyny kwasicy. Sposób leczenia powinien być ukierunkowany na przyczynę wystąpienia zespołu objawów.

Bibliografia:

• Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2013.
• https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1142,kwasica-metaboliczna