Zespół LUF – zespół luteinizacji niepękniętego pęcherzyka jajnikowego

Czym jest zespół luteinizacji niepękniętego pęcherzyka jajnikowego?

Zespół luteinizacji niepękniętego pęcherzyka jajnikowego (zespół LUF; LUF syndrome – luteinized unruptured follicle) po raz pierwszy został opisany przez dr Raphaela Jewelewicza w 1975 roku. Zaobserwował on długotrwałą niepłodność u pacjentek bez zmian anatomicznych w obrębie narządu rodnego i przydatków przy prawidłowym cyklu jajnikowym. Po wielu latach wyczerpujących badań doszedł do zadowalających wniosków.

Za przyczynę niepłodności uznał powtarzający się regularnie brak pęknięcia dominującego pęcherzyka jajnikowego i uwolnienia gotowej do zapłodnienia komórki jajowej. Opisywanemu przez niego zespołowi nie towarzyszyły zaburzenia hormonalne wykrywane w podstawowych badaniach diagnostycznych, dlatego też zrozumienie podstaw choroby było utrudnione i wymagało wnikliwej obserwacji.

Czytaj również: Krwawienie owulacyjne – plamienie podczas owulacji

Jak wygląda prawdiłowy cykl jajnikowy?

Prawidłowy cykl menstruacyjny trwa przeważnie od 28 do 32 dni. Pozostaje pod stałą kontrolą osi hormonalnej podwzgórze – przysadka – jajniki. Podwzgórze wydzielając hormon gonadoliberynę (GnRH), oddziałuje na przysadkę mózgową, która na skutek syntezy i wyrzutu do krwi hormonów folikulotropowego (FSH) i luteotropowego (LH), stymuluje jajniki do pracy.

Cykl jajnikowy dzieli się na 2 fazy – folikularną i lutealną, pomiędzy którymi zachodzi owulacja, czyli uwolnienie dojrzałej komórki jajowej z pęcherzyka. Pierwsza faza – folikularna, rozpoczyna się krwawieniem miesiączkowym. Po około 4 dniach krwawienie ustaje, a jajnik pod wpływem przysadkowego FSH produkuje żeńskie hormony steroidowe (estrogeny).

Zarówno estrogeny jaki i FSH pobudzają pęcherzyki jajnikowe do dojrzewania oraz odpowiadają za rozrost błony śluzowej macicy. Te, które ulegną stymulacji nazywamy pęcherzykami Graffa. Wśród nich jeden staje się pęcherzykiem dominującym i tylko on podlega kolejnym przemianom. Około 12- 14 dnia cyklu pod koniec fazy folikularnej dochodzi do gwałtownego wyrzutu hormonu luteotropowego, co powoduje pęknięcie pęcherzyka Graffa i uwolnienie dojrzałej komórki jajowej. Proces ten, zwany owulacją, umożliwia wędrówkę gamety w kierunku jajowodu i zapłodnienie. Po jajeczkowaniu rozpoczyna się faza lutealna.

To też może Cię zainteresować: Estradiol – normy u kobiet i mężczyzn

Pozostałe fragmenty pękniętego pęcherzyka jajnikowego ulegają przekształceniu w ciałko żółte, produkujące progesteron. W przypadku, gdy doszło do zapłodnienia, progesteron umożliwia zagnieżdżenie się zarodka, jego rozwój i podtrzymanie ciąży, a stabilność ciałka żółtego zapewnia wydzielana przez zarodek gonadotropina kosmówkowa. Jeżeli nie dojdzie do zapłodnienia, poziom hormonów przysadkowych stopniowo się obniża, pociągając za sobą spadek produkcji progesteronu w ciałku żółtym. Po 14 dniach ciałko żółte zanika, a przerośnięta błona śluzowa macicy ulega złuszczeniu i wydaleniu podczas miesiączki.

Na czym polega zespół luteinizacji niepękniętego pęcherzyka?

W okresie rozrodczym jajnik zawiera od 266 tys. do 472 tys. pęcherzyków, w których dojrzewa co miesiąc 1 komórka jajowa. Gdy komórka jest gotowa do zapłodnienia, pęcherzyk pod wpływem stymulacji hormonalnej pęka, uwalniając gametę, a sam ulega przemianie w tzw. ciałko żółte (lutealne), zanikające po ok 14 dniach. Ciałko żółte produkuje progesteron, który ma za zadanie utrzymać rozwój zarodka. W momencie, gdy nie dojdzie do pęknięcia pęcherzyka, komórka jajowa nie zostanie zapłodniona.

W zespole luteinizacji niepękniętego pęcherzyka, mimo iż gameta pozostaje cały czas zamknięta wewnątrz, pęcherzyk przekształca się w ciałko żółte, syntetyzujące progesteron. Tak więc pęcherzyk dojrzewa bez zaburzeń, komórka w nim zamknięta również, a mimo to nie dochodzi do uwolnienia oocytu (dojrzała gameta żeńska). Co więcej, poziom hormonów przysadki i jajnika dla danej fazy cyklu oznaczony we krwi jest prawidłowy. Niepękający pęcherzyk może pojawiać się co miesiąc przez wiele lat, uniemożliwiając prokreację. Stan ten oznacza, że nie dochodzi do uwolnienia dojrzałej komórki jajowej zdolnej do zapłodnienia, a tyt samym nie jest możliwe zajście w ciążę.

Czytaj również: Pęknięcie macicy – przyczyny, objawy, postępowanie

Przyczyny zespołu LUF

Biorąc pod uwagę wysoce złożone wewnątrzjajnikowe mechanizmy warunkujące prawidłową owulację, ustalenie konkretnej przyczyny niepękania pęcherzyka jest trudne. Powstało wiele hipotez dotyczących etiologii tego zaburzenia, ale żadna z nich nie doczekała się potwierdzenia odpowiednim badaniem, dającym stuprocentową pewność. Niemniej jednak istnieją wiodące teorie, które z dużym prawdopodobieństwem określają prawdziwą przyczynę powstania zespołu LUF. Zakładają one m.in., że zespół niepękniętego pęcherzyka powstaje w wyniku:

• niedoboru receptorów dla LH w pęcherzyku,
• zmniejszenia aktywności enzymów płynu pęcherzyka, które są odpowiedzialne za trawienie otaczającej go ściany,
• nieprawidłowo przedłużonego podwyższonego poziomu estrogenów po wyrzucie LH,
• opóźnionego wydzielania progesteronu,
• stanów zapalnych pęcherzyka,
• nieprawidłowej stymulacji na poziomie podwzgórze – przysadka,
• zrostów wewnątrz jajnika,
• okresowej hiperprolaktynemii,
• endometriozy,
• zespołu policystycznych jajników.

Zauważono znacznie zwiększoną ilość pacjentek z zespołem niepękniętego pęcherzyka towarzyszącego endometriozie. Do dzisiaj nie stwierdzono, która z tych chorób powoduje rozwój drugiej, jednakże ich współwystępowanie obserwuje się nadmiernie często. Podobnie jest w przypadku zespołu policystycznych jajników, predysponującego do zespołu LUF.

Rozpoznanie i diagnostyka zespołu luteinizacji

Ze względu na prawidłowe stężenie hormonów płciowych we krwi w poszczególnych fazach cyklu, diagnostyka zespołu LUF jest nieco bardziej skomplikowana. Analogicznie jak w endometriozie najbardziej prawdopodobną diagnozę uzyskuje się podczas badania laparoskopowego. Ciałko żółte powstałe po pęknięciu pęcherzyka jajowego i uwolnieniu komórki, ma na swojej powierzchni niewielkie wpuklenie – tzw. stigmę, pozostałość po owulacji. W badaniu laparoskopowym wykonywanym bezpośrednio po spodziewanym jajeczkowaniu, stigma powinna zostać uwidoczniona. Jeśli w obrazie widoczny jest pęcherzyk bez krateru, można łatwo wyciągnąć wniosek, że do owulacji nie doszło. Metoda ta nie daje stuprocentowej pewności,gdyż niektóre pęcherzyki mogą posiadać stigmę, a w niej ukrytą komórkę jajową.

Warto również oznaczyć stężenie prolaktyny po obciążeniu dawką metoklopramidu. W zespole LUF jej poziom wzrasta ponad 10-krotnie.

Mniej inwazyjnym sposobem diagnozowania jest codzienna obserwacja pęcherzyka w okresie okołoowulacyjnym przy pomocy USG. Jeśli podczas 36h po piku LH (wyrzucie do krwi) nie dojdzie do pęknięcia pęcherzyka, wówczas rozpoznaje się zespół LUF.

Równie dobrą metodą diagnostyczną jest pomiar stężenia progesteronu w płynie otrzewnowym w momencie owulacji. Na skutek pęknięcia pęcherzyka, płyn jamy otrzewnowej zostaje wzbogacony w dużą ilość hormonów. Stężenie progesteronu dosięga tu nawet do 9tys. ng/ml. Jeśli w pobranym podczas punkcji płynie otrzewnowym wartość stężenia progesteronu nie przekracza 80 ng/ml, można stwierdzić brak pęknięcia pęcherzyka.

Zespół LUF a ciąża

Dotychczas nie określono złotego standardu postępowania u pacjentek z LUF. Żadna z przyjętych metod leczenia nie daje stuprocentowej wyleczalności. Sposób terapii zależy od przyjętej etiologii zaburzenia. W przypadku współistniejącej endometriozy lub zespołu policystycznych jajników, najbardziej prawidłowe wydaje się leczenie choroby podstawowej.

Gdy problemy z brakiem owulacji i wynikającą z tego trudnością z zajściem w ciążę i niepłodnością trwają już dłuższy okres, powinno się zastosować farmakoterapię klomifenem i gonadotropinami, w celu stymulacji jajeczkowania. Przy hiperprolaktynemii odpowiadającej za obniżenie poziomu LH, należy podać leki powodujące spadek jej wydzielania np. bromokryptyna lub pergolid.

Wykonuje się również nakłuwanie niepękniętego pęcherzyka, zwłaszcza gdy towarzyszą mu silne dolegliwości bólowe okolicy podbrzusza.