Zanikowe zapalenie pochwy – przyczyny, objawy, leczenie, powikłania

Czym jest zanikowe zapalenie pochwy?

Zanikowe zapalenie pochwy (atroficzne zapalenie pochwy) to proces, który polega na zmniejszaniu się grubości nabłonka, który ją wyścieła. Zmiany te są wynikiem zmniejszenia się stężenia hormonu – estrogenu we krwi. Zanik ten występuje najczęściej po menopauzie, jednak może mieć również miejsce podczas karmienia piersią lub w każdej sytuacji, w której produkcja estrogenu przez organizm spada.

U wielu kobiet objawy atrofii utrudniają współżycie. Pojawia się nie tylko suchość pochwy, ale także skłonność do tworzenia się mikrourazów. Współżycie staje się bolesne, a tym samym zainteresowanie seksem obniża się. Pojawia się suchość pochwy i swędzenie miejsc intymnych. Co więcej, poprawne funkcjonowanie narządów płciowych pozostaje w bliskim związku ze zdrowym układem moczowym.

Istnieje możliwość podjęcia skutecznego leczenia zanikowego zapalenia pochwy. Oznacza to, że kobiety nie muszą żyć w dyskomforcie spowodowanym opisanymi zmianami.

Przeczytaj więcej na temat: Niski progesteron – leczenie, objawy, skutki

Jakie są przyczyny zanikowego zapalenia pochwy?

Zanik pochwy spowodowany jest przez spadek produkcji estrogenu. Mniej estrogenu w krwiobiegu sprawia, że tkanki pochwy stają się cieńsze, bardziej suche i kruche, delikatne i wrażliwe na urazy, a także mniej elastyczne.

Zmniejszone poziomy estrogenu mogą mieć miejsce zarówno po, jak i przed menopauzą, podczas karmienia piersią, po chirurgicznym usunięciu obydwu jajników, radioterapii miednicy, chemioterapii, a także występować jako efekt uboczny terapii hormonalnej w przypadku raka piersi.

Zmiany zachodzące w śluzówce pochwy spowodowane menopauzą mogą rozpocząć się kilka lat przed okresem przekwitania, ale także pojawić się po kilku latach od menopauzy. W tym okresie przekwitania dochodzi również często do zanikowego zapalenia sromu (atrofia sromu). Pomimo faktu, że jest to dość powszechny problem, nie wszystkie kobiety w trakcie menopauzy uskarżają się na wspomniane dolegliwości. Co ważne, regularna aktywność seksualna pozwala utrzymać tkanki pochwy w dobrym stanie.

Niektóre czynniki zwiększają ryzyko rozwoju zaniku pochwy. Zalicza się do nich np. palenie tytoniu. Dym papierosowy osłabia krążenie krwi, a tym samym sprawia, że do tkanek pochwy i innych narządów dociera mniej tlenu. Zmniejszone krążenie krwi wywołuje zmiany atroficzne. Palenie redukuje także działanie występujących naturalnie w ludzkim organizmie estrogenów. Dodatkowo u kobiet palących papierosy menopauza rozpoczyna się wcześniej, a one same słabiej reagują na terapię estrogenem,

Inną przyczyną zaniku śluzówki pochwy jest brak potomstwa – zauważono, że kobiety, które nigdy nie urodziły dziecka są bardziej podatne na pojawienie się zanikowego zapalenia pochwy niż kobiety, które przynajmniej raz w życiu przechodziły przez poród.

Zanikowe zapalenie pochwy – objawy

Zanikowe zapalenie pochwy może mieć poważne konsekwencje, związane nie tylko z dyskomfortem w obrębie pochwy jaki odczuwa kobieta. Kruchość i zwiększona podatność tkanek estrogenozależnych może przyczyniać się do zaburzeń statyki narządu rodnego i powikłań ze strony układu moczowego.

W zależności od stopnia zaawansowania choroby obserwuje się następujące objawy zanikowego zapalenia pochwy:

• infekcje układu moczowego,
• szczypanie cewki moczowej podczas oddawania moczu,
• suchość i uczucie pieczenia w pochwie,
• nagłe parcie na mocz,
• nietrzymanie moczu,
• delikatne krwawienie po stosunku płciowym,
• dyskomfort i ból podczas współżycia,
• swędzenie okolic intymnych,
• skrócenie i zwężenie kanału pochwy.

W przybliżeniu połowa kobiet po menopauzie cierpi na zanikowe zapalenie pochwy, ale tylko niewielki odsetek z nich szuka pomocy i stara się wyeliminować ten problem. Wiele kobiet rezygnuje z leczenia lub ze wstydu nie porusza tego tematu podczas wizyty w gabinecie lekarskim.

Wskazaniem do wizyty u lekarza jest odczuwanie bólu podczas stosunku (dyspareunia), który nie znika po zastosowaniu specjalnych środków nawilżających lub innych lubrykantów na bazie wody. Wizyta w gabinecie lekarskim jest również wskazana po zaobserwowaniu takich objawów jak nietypowe krwawienie z pochwy, upławy, uczucie pieczenia lub bolesność.

Leczenie zanikowego zapalenia pochwy polega na podaniu estrogenów w postaci tabletek lub miejscowo – w postaci kremów lub maści.

Zanikowe zapalenie pochwy – jakie badania wykonać?

Diagnostyka zanikowego zapalenia pochwy polega m.in. na badaniu miednicy, w trakcie którego lekarz dotyka wszystkich narządów w okolicy miednicy i wzrokowo ocenia zewnętrzne narządy płciowe, pochwę i szyjkę macicy. Podczas tego badania lekarz sprawdza także obecność oznak wypadnięcia narządów miednicy (np. wypuklenia na ścianie pochwy od strony takich narządów jak pęcherz moczowy lub odbytnica) bądź rozciągnięcie tkanek wspierających macicę.

Należy wykonać również badanie cytologiczne, które uwzględnia pobranie komórek szyjki macicy oraz ich przeanalizowanie pod mikroskopem. Lekarz może także pobrać próbkę wydzieliny z pochwy lub umieścić specjalny pasek w pochwie w celu sprawdzenia kwasowości środowiska.

W diagnostyce atroficznego zapalenia pochwy ważne jest również badaniu moczu, które składa się z pobrania i przeanalizowania próbki moczu, jeśli objawy z układu moczowego są również obecne.

Zanikowe zapalenie pochwy – leczenie

Nieznaczne objawy zaniku pochwy można złagodzić poprzez stosowanie ogólnie dostępnych środków nawilżających lub lubrykantów. Objawy niedoboru estrogenów można leczyć, stosując hormonalną terapię zastępczą (HTZ). Terapia ta polega na zastępczym podawaniu estrogenów.

Jeśli objawy są kłopotliwe i powodują dyskomfort, możliwe jest zastosowanie estrogenu w formie preparatów do użytku miejscowego, które pomagają w zlikwidowaniu suchości i swędzenia pochwy, a także wzmacniają jej elastyczność (kremy, maści, żele, krążki dopochwowe).

Estrogen stosowany miejscowo jest skuteczniejszy i pozwala ograniczyć wystawienie całego organizmu na oddziaływanie hormonu. Estrogen użyty dopochwowo może przedostać się do krwi, ale jego ilość jest minimalna. Taka forma estrogenu pozwala także na bezpośrednie złagodzenie objawów.

Pierwsze efekty są widoczne po kilku tygodniach terapii estrogenem. Niektóre objawy zaniku pochwy w poważniejszej formie mogą utrzymywać się przez dłuższy czas. W przypadku raka piersi przebytego w przeszłości terapia estrogenem przyjmowanym doustnie nie jest zalecana, ponieważ może on pobudzić ponowny wzrost komórek nowotworowych, szczególnie jeśli rak piersi był wrażliwy na hormony.

Stosowanie estrogenu dopochwowo u osób, które w przeszłości chorowały na raka piersi, wywołuje wiele dyskusji wśród lekarzy. Nie do końca wiadomo, czy nawet niewielki wzrost poziomu estrogenu we krwi może zwiększyć ryzyko nawrotu raka. Aby ograniczyć to zagrożenie, zaleca się stosowanie środków prowadzących do nawilżenia pochwy (lubrykantów).

Zanikowe zapalenie pochwy wiąże się z przykrymi dolegliwością, zwłaszcza dla kobiet, które prowadzą życie seksualne. Pojawia się suchość pochwy, narażenie na powstanie mikrourazów, swędzenie okolic intymnych. Aby złagodzić uczucie suchości pochwy, można zastosować:

• środek nawilżający, który przywróci nawilżenie wewnątrz pochwy; taki środek należy stosować co 2 lub 3 dni; efekty są widoczne po trochę dłuższym czasie niż w przypadku lubrykantów;
• lubrykant dla kobiet na bazie wody, który zmniejsza uczucie dyskomfortu podczas współżycia;
• specjalne nawilżające globulki dopochwowe z kwasem hialuronowym, które regenerują nabłonek, nawilżają pochwę i pomagają zachować jej naturalne pH; są one polecane w okresie menopauzy, w przypadku bólu podczas współżycia, obrzęku, przy objawach takich jak świąd, zaczerwienienie, uczucie dyskomfortu.

Należy z kolei unikać stosowania wazeliny i kremów kosmetycznych. Mogą one doprowadzić do uszkodzenia prezerwatywy.

Estrogen to sposób na leczenie zanikowego zapalenia pochwy

Leczenie estrogenem stosowanym bezpośrednio w pochwie jest możliwe przy wykorzystaniu różnego rodzaju produktów.

Krem nawilżajacy do pochwy z estrogenem

Krem stosowany jest bezpośrednio w pochwie za pomocą specjalnego aplikatora, zazwyczaj przed pójściem spać. Przez kilka pierwszych tygodni leczenia zaleca się stosowanie kremu każdego dnia, a następnie 2 lub 3 razy w tygodniu. W porównaniu z innymi produktami krem zapewnia szybsze złagodzenie objawów atrofii.

Dopochwowy pierścień estrogenowy

Miękki, elastyczny pierścień jest umieszczany w górnej części pochwy przez lekarza. Pierścień uwalnia stałą dawkę estrogenu. Należy go wymieniać co 3 miesiące. Taka forma leczenia gwarantuje dużą wygodę.

Tabletka doustna z estrogenem

Za pomocą aplikatora jednorazowego użytku tabletkę z estrogenem umieszcza się wewnątrz pochwy. Zazwyczaj przez pierwsze 2 tygodnie tabletkę należy umieszczać w pochwie codziennie, a potem 2 razy w tygodniu.

Terapia doustna – tabletki z estrogenem

Jeśli objaw, jakim jest sucha pochwa występuje z innymi objawami menopauzy, takimi jak umiarkowane i poważniejsze uderzenia gorąca, lekarz może zdecydować się na terapię z wykorzystaniem tabletek, plastrów lub żelu bądź na wprowadzenie do pochwy pierścienia z wyższą dawką estrogenu i syntetycznego progesteronu.

Progesteron podawany jest zazwyczaj pod postacią pigułki, ale dostępne są także plastry zawierające mieszankę tego hormonu z estrogenem.

Lekarz we współpracy z pacjentką podejmuje decyzję o leczeniu hormonalnym (hormonalnej terapii zastępczej), które będzie najbardziej skuteczne i odpowiednie. Istotne jest stosowanie równocześnie estrogenu wraz z progesteronem, co zabezpiecza przed niepohamowanym rozrostem tkanek zależnych od estrogenów, np. endometrium. Taki rozrost może w przyszłości prowadzić do powstania nowotworu.

Powikłania zanikowego zapalenia pochwy

W przypadku zanikowego zapalenia pochwy ryzyko rozwoju innych infekcji w pochwie wzrasta. Dochodzi do zmian w środowisku kwasowym wewnątrz pochwy, a tym samym staje się ono bardziej podatne na zakażenie bakteriami, grzybami lub innymi organizmami.

Zmiany zanikowe pochwy są powiązane ze zmianami zachodzącymi w układzie moczowym. Częstotliwość uczęszczania do toalety rośnie, a podczas oddawania moczu odczuwane jest często uczucie pieczenia.

U niektórych kobiet mogą pojawić się infekcje układu moczowego lub nietrzymanie moczu. Pomimo że nietrzymanie moczu wywołane stresem jest dość częste wśród kobiet w trakcie menopauzy, problem ten nie jest bezpośrednio wywoływany przez zanikowe zapalenie pochwy. Związek między niedoborem estrogenu a problemami z układem moczowym nie został jeszcze do końca poznany.