Zaburzenia i brak owulacji

Co to jest owulacja?

Owulacja (potocznie zwana również jajeczkowaniem) jest procesem, polegającym na pęknięciu dojrzałego pęcherzyka jajnikowego i uwolnieniu z jajnika komórki jajowej (oocytu) do światła jajowodu. Oocyt przesuwa się wzdłuż jajowodu, gdzie przy napotkaniu plemnika dochodzi do zapłodnienia. Proces ten ma miejsce najczęściej w połowie cyklu miesięcznego (jeśli cykl trwa ok. 28 dni). Jeśli cykl jest nieregularny lub dłuższy do owulacji zawsze dochodzi 14 dni przed kolejnym terminem miesiączki. W trakcie owulacji dochodzi do spadku stężenia estrogenów i gwałtowny wzrost stężenia hormonu luteotropowego.

Do prawidłowego przebiegu jajeczkowania potrzebne jest spełnienie trzech warunków:

• obecność dojrzałego pęcherzyka jajnikowego, reagującego na zmiany stężeń hormonów, który jest w stanie wydalić oocyt,
• spadek stężenia krążących estrogenów,
• wzrost stężenia hormonu luteinizującego.

Każdy czynnik, który będzie wywierał wpływ na którykolwiek z trzech powyższych będzie należał do czynników zaburzających owulację.

Czynniki te można podzielić na endogenne i egzogenne. Czynniki endogenne to takie, które powodują zachwianie równowagi od wewnątrz organizmu, natomiast czynniki egzogenne działają na niego od zewnątrz.

Do zaburzeń owulacji dochodzi wśród kobiet coraz częściej. Różne czynniki, zarówno te zewnętrzne jak i wewnętrzne mają znaczący wpływ na funkcjonowanie organizmu kobiety. Jajeczkowanie jest procesem niezbędnym do zapłodnienia i zajścia w ciążę, dlatego kobiety, które planują macierzyństwo powinny poznać swój organizm, wsłuchać się w rytm jego działania. W obliczeniu dni płodnych i niepłodnych oraz wyznaczeniu dnia owulacji pomóc może położna lub specjalista ginekolog. Niejednokrotnie zdarza się, że kobiety które przez długi czas bezskutecznie próbują zajść w ciążę, uzyskują ten efekt po prawidłowym wyliczeniu terminu owulacji. Jeśli sposób ten nie pomoże, pomocne jest badanie USG i dokładniejsza diagnostyka zaburzeń hormonalnych.

Zachęcamy do odwiedzenia naszego kalkulatora dni płodnych i owulacji.

Czynniki zaburzające owulację

Spośród czynników endogennych problemem najczęściej zaburzającym prawidłowo przebiegającą owulację są zaburzenia hormonalne. Zaburzenia i brak owulacji może być wynikiem zarówno wadliwie funkcjonujących gonad w zakresie produkcji estrogenów jak i zaburzonej regulacji ich funkcji przez przysadkę mózgową. Zaburzona gospodarka hormonalna w zakresie produkcji estrogenów ma związek z tzw. zespołem policystycznych jajników (PCOS).

Przyczyna jego powstawania nie jest do końca poznana. Polega on na tworzeniu się w jajnikach torbieli, które wzrastają, ale nie ulegają pęknięciu z wydaleniem komórki jajowej. Choroba przebiega z otyłością, zaburzeniami w zakresie gospodarki węglowodanowej i podwyższonym stężeniem testosteronu powodującym hirsutyzm, czyli nadmierne owłosienie okolic ciała, które zazwyczaj u kobiet nie są owłosione (np. broda, szyja, ramiona). W przebiegu tego zespołu nie dochodzi do owulacji.

Kolejną przyczyną zaburzeń hormonalnych są nowotwory wydzielające hormony płciowe. Mogą to być nowotwory jajników produkujące estrogeny i gestageny (rzadziej) oraz gruczolaki przysadki produkujące w nadmiarze prolaktynę (częściej) i gonadotropiny. Można tu również zaliczyć choroby rozrostowe w obrębie nadnerczy przebiegające z nadmiernym wydzielaniem androgenów. Zaburzenia hormonalne w przebiegu wszystkich tych chorób prowadzą do rozregulowania cyklu miesięcznego i braku owulacji.

Poza guzami produkującymi hormony przyczyną zaburzeń owulacji mogą być również inne guzy, głównie jajników, które są endokrynologicznie nieme, tzn. nie wydzielają hormonów. Powodem zaburzeń jest tu zmiana anatomicznej budowy jajników i ich ukrwienia. Powoduje to pogorszenie funkcjonowania jajnika, co może przekładać się na utrudnione uwalnianie komórek jajowych z pęcherzyków jajnikowych, co ma miejsce w trakcie fizjologicznej owulacji.

Do innych chorób endokrynologicznych powodujących zaburzenia owulacji należą również: choroba Cushinga, niedoczynność oraz nadczynność tarczycy (rzadko).

Znaczącą grupą chorób, mających wpływ na owulację, stanowią choroby wątroby. W przeważającej większości przebiegają one z osłabieniem czynności tego narządu, a więc metabolizm i proces wiązania hormonów regulujących owulację są również zaburzone. Problem ten pojawia się jednak dopiero w późnej fazie chorób wątroby, w zaawansowanej niewydolności i zdecydowanie nie jest najpoważniejszym z jej objawów.

Stres i anoreksja a brak owulacji

W dzisiejszym świecie, kiedy kobiety są coraz częściej aktywne zawodowo, coraz częściej dochodzić może do zaburzeń owulacji na tle stresowym. Wpływ psychiki i stan ośrodkowego układu nerwowego mają ogromne znaczenie w regulacji procesami rozrodczymi. Silny lub przewlekły stres nie tylko powodują, że spada poziom libido, ale także mogą doprowadzić do rozregulowania cyklu miesiączkowego oraz zahamować owulację. Należy pamiętać, że w praktyce wiele procesów, a zwłaszcza tych dotyczących układu hormonalnego, nie przebiega „książkowo”. Silne przeżycia, emocje, zmiana klimatu, dalekie podróże, przyjmowanie leków są czynnikami, które mogą zaburzać proces jajeczkowania. Podobnie silny orgazm, również w tzw. okresie niepłodnym cyklu menstruacyjnego, może wywołać nagłą owulację i może dojść do zapłodnienia.

Anoreksja, czyli jadłowstręt psychiczny, jest bardzo dużym problemem wśród dorastającej młodzieży. W pogoni za osiągnięciem „sylwetki idealnej” promowanej w mediach, wiele dziewcząt zatraca się w ciągu diet i szybkich sposobów na odchudzanie. Powoduje to spore niedożywienie organizmu, który w sytuacji niedoboru substancji odżywczych przechodzi w tryb „wstrzymania”. Gospodarka hormonalna staje się oszczędna, dochodzi do zatrzymania wielu procesów związanych z prokreacją, w tym także do zaburzeń owulacji. W tym przypadku powikłanie to pojawia się stosunkowo często i we wczesnej fazie choroby. Do stanu fizjologicznego można powrócić po uzupełnieniu niedoborów odżywczych, jednak do pełnego powrotu do zdrowia potrzebne są miesiące, a nawet lata.

Leki a zaburzenia owulacji

Kolejną grupę czynników zaburzających owulację stanowią czynniki egzogenne (zewnątrzpochodne). Podobnie jak w przypadku poprzedniej grupy tu również najistotniejszą rolę odgrywają hormony płciowe, jednak te dostarczane z zewnątrz w postaci środków antykoncepcyjnych. Jest to oczywiście ich działanie pożądane i polega na zmianie cyklu miesięcznego (zamrożeniu) w wyniku działania stałej dawki hormonów. Dotyczy to jednak nie tylko środków antykoncepcyjnych, ale również innych leków opartych na hormonach płciowych oraz wpływających na gospodarkę innymi hormonami takimi jak dopamina i prolaktyna.

Poza lekami hormonalnymi ważną rolę w zaburzeniach owulacji odgrywają również cytostatyki stosowane w leczeniu nowotworów. Ważnym czynnikiem jest także promieniowanie jonizujące. Ma ono uszkadzający wpływ na gonady i w odpowiedniej dawce jest w stanie zaburzyć, a nawet zatrzymać wzrost i dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych. Działa również rakotwórczo. Najczęstszymi sytuacjami ekspozycji gonad na działanie promieniowania jonizującego są badania radiologiczne takie jak zdjęcia RTG czy tomografia komputerowa (TK). Inną przyczyną jest narażenie zawodowe związane z rodzajem wykonywanej pracy, jednak stosowanie właściwej ochrony jest w stanie wyeliminować ten problem.