Wady anatomiczne pochwy i macicy

Wady narządów płciowych u kobiet

Wady rozwojowe narządów płciowych żeńskich uważa się za rzadkie, jednak dzięki rozwojowi medycyny, a przede wszystkich badań diagnostycznych, obserwuje się je coraz częściej. Przyczyniły się do tego coraz lepsze techniki ultrasonograficzne oraz rozwój ginekologii operacyjnej. Nierzadko lekarze wykonują tez tomografię komputerową miednicy i jamy brzusznej bądź wykonują diagnostyczną laparoskopię.

Wady anatomiczne pochwy w dzieciństwie są bezobjawowe, dlatego zwykle w tym czasie ich się nie wykrywa. Symptomy pojawiają się dopiero w okresie dojrzewania, gdy dziewczyna zgłasza się z powodu pierwotnego braku miesiączki. Czasem nawet jeszcze później, kiedy występują trudności we współżyciu, albo para bezskutecznie stara się o dziecko. Wtedy pogłębiona diagnostyka może wykazać anomalie rozwoje. Wady narządów płciowych często współwystępują z wadami układu moczowego i odbytnicy.

Macica i większa część pochwy powstają z tzw. przewodów Müllera w początkowym okresie życia płodowego, około 7. tygodnia ciąży. Większość wad pochwy i macicy obecnie można operować z sukcesem terapeutycznym, ale im później dochodzi do przywrócenia drożności macicy bądź pochwy, tym większe ryzyko bezpłodności. Jest to tym bardziej istotne, że od tego zależy, czy kobieta założy rodzinę i będzie prowadzić udane życie seksualne. Przekłada się to zarówno na jej zdrowie fizyczne, jak i psychiczne.

Podział wad pochwy i macicy

Powstawanie i przyczyny wad pochwy i macicy to temat niezwykle złożony i nie do końca poznany. Stopień zniekształcenia oraz rozległość zmian narządów zależy miedzy innymi od etapu ich rozwoju, na którym doszło do zakłócenia organogenezy – różnicowania, migracji, łączenia czy tez kanalizacji struktur. Bardzo często zaburzenia rozwojowe macicy współistnieją z wadami pochwy. Sugeruje się, że wady te występują z częstością 1% populacji. Wady narządów płciowych u kobiet można podzielić na grupy:

• zarośnięcia – w przypadku braku światła narządu, gdy wystąpiły zakłócenia procesu ich udrażniania,
• przegrody – dochodzi do ich powstania na skutek nieprawidłowego łączenia się przewodów przyśródnerczowych (Müllera),
• zdwojenia – wyróżniamy zdwojenia całkowite i częściowe; powstają, gdy przewody M üllera nieprawidłowo zrastają się,
• narządy szczątkowe – niedorozwinięta macica i/lub pochwa, w wyniku zatrzymania rozwoju przewodów Müllera,
• brak (agenezja) narządów płciowych – na skutek nieobecnych, niewykształconych przewodów Müllera.

Czytaj również: Torbiel jądra – przyczyny, objawy, leczenie. Czy torbiel jądra jest groźna?

Wrodzony brak pochwy

Wady pochwy dzielimy na trzy kategorie:

• wrodzony brak pochwy,
• poprzeczne przegrody pochwy,
• podłużne przegrody pochwy.

Wrodzony brak pochwy najczęściej wynika z całkowitego braku przewodów przyśródnerczowych, współwystępuje w tym przypadku również agenezja macicy. Jest to najcięższa z wszystkich wad pochwy. Najczęstszą przyczyną jest zespół Mayera-Rokitansky’ego-K üstnera-Hausera, dla ułatwienia nazywanego wśród klinicystów zespołem MRKH. W tym przypadku oprócz braku pochwy występuje całkowity brak macicy; czasem pozostaje jej postać szczątkowa, niedrożna i zupełnie nie spełniająca swojej roli. Jajniki funkcjonują prawidłowo, czynność hormonalna jest niezaburzona.

W związku z tym wygląd (fenotyp) takiej dziewczyny nie różni się kompletnie od wyglądu innych, zdrowych dziewcząt. Drugorzędowe cechy płciowe (piersi, owłosienie pachowe, łonowe) rozwijają się normalnie. To również nie pozwala na postawienie wcześniejszej diagnozy. Niemożność podjęcia normalnego współżycia lub niepojawiająca się miesiączka skłaniają do szukania pomocy u ginekologa. Badanie ginekologiczne potwierdza brak macicy; zamiast drożnej pochwy występuje jedynie jej ślepy zachyłek.

Zespół niewrażliwości na androgeny

Inna przyczyną braku macicy i pochwy jest też zespół niewrażliwości na androgeny (AIS), zwany dawniej zespołem feminizujących jąder. Takie osoby mają genotyp męski XY, ale ich wygląd zewnętrzny jest kobiecy. Zespół jest wynikiem mutacji receptorów androgenowych. Osoby takie identyfikują się tez z płcią żeńską, dlatego leczy się je w tym kierunku – usuwa ewentualne jądra, które mogą znajdować się w jamie brzusznej, wykonuje plastykę pochwy. Dzięki temu, choć są to osoby całkowicie bezpłodne, często budują normalne związki i prowadza życie seksualne.

Przegrody pochwy

Poprzeczne przegrody pochwy mogą być całkowite lub częściowe i występować na każdej długości pochwy, zwykle na granicy między górna a środkową 1/3 jej długości. Najczęstszym rodzajem tej wady jest zarośnięcie błony dziewiczej. Łatwiej zdiagnozować przegrody całkowite, które zamykając jej światło, uniemożliwiają normalne odpływanie krwi miesiączkowej. Przeszkadza to w normalnym współżyciu, powoduje cykliczne bóle podbrzusza – krew zbiera się w pochwie, może wstecznie cofać się do macicy, a nawet do jamy brzusznej. Prowadzi to do powstawania krwiaków zastoinowych z krwi miesiączkowej, przewlekłych stanów zapalnych czy zrostów. Zdecydowanie zmniejsza to płodność kobiety, szczególnie, gdy na skutek przeniesienia materiału z macicy na przydatki czy do jamy brzusznej rozwinie się endometrioza. W badaniu ginekologicznym stwierdza się napięte, porozciągane macicę i pochwę, rozdęte jajowody.

Podłużne przegrody pochwy bardzo rzadko występują jako wady izolowane, najczęściej towarzyszą im macice podwójne lub dwurożne. Przegrody podłużne mogą dawać obraz podwójnej pochwy, szczególnie, gdy przebiegają centralnie i są całkowite.Czasem są one bezobjawowe; operuje się je tylko wtedy, kiedy powodują dyskomfort w czasie stosunku lub mogą być przyczyną powikłań w trakcie porodu drogami natury.

Leczenie wad anatomicznych pochwy

Leczenie anatomicznych wad pochwy opiera się na leczeniu operacyjnym. W przypadku przegród pochwy dokonuje się ich przecięcia; zarośnięcie błony dziewiczej leczy się poprzez jej nacięcie w formie krzyża i wycięcie nadmiaru tkanek. Podczas zabiegu istotne jest całkowite usunięcie przegrody, gdyż pozostawione fragmenty mogą utworzyć włóknisty pierścień i na nowo stanowić problem dla pacjentki.

W przypadku całkowitego braku pochwy wykonuje się zabieg chirurgicznego jej odtworzenia. Istnieje wiele metod waginoplastyki i dotąd nie ustalono najlepszej metody. Każdy ośrodek specjalizuje się w którejś z nich, w zależności od preferencji i doświadczenia operatora. Te same kontrowersje i niespójności dotyczą określenia wieku, w którym zabieg powinno się przeprowadzić.

Niektórzy uważają, że optymalnie byłoby wykonywać go za zgodą samej pacjentki, gdy osiągnie ona pełnoletność i jest psychicznie gotowa na podjęcie życia seksualnego. Wraz z akceleracją dojrzewania i coraz wcześniejszego wieku inicjacji u młodzieży, wielu lekarzy i psychologów skłania się ku przyspieszenia tej decyzji. Nieudane rozpoczęcie życia płciowego może mieć bowiem duże implikacje psychiczne u młodej dziewczyny, która w dodatku często ma zaburzone poczucie własnej wartości i kobiecości.

Oprócz leczenia operacyjnego nieodłącznym w procesie terapeutycznym powinien być też psycholog. Tym bardziej, że w przypadku towarzyszącego braku macicy nie jest obecnie możliwe posiadanie własnego potomstwa. Powinno wytłumaczyć się rodzicom dziewczyny, a szczególnie matce, że nie ponosi ona żadnej winy za chorobę dziecka; a wady takie to po prostu przypadek losowy. Obecnie w dobie rozwoju transplantologii i eksperymentalnych przeszczepów macicy macierzyństwo pacjentek z zespołem MRKH (Mayera-Rokitansky’ego-Küstnera-Hausera) staje się coraz bardziej możliwe.