Cysta na jajniku – co oznacza torbiel na jajniku?

Torbiel na jajniku – co to znaczy?

Torbiele jajnika są bardzo częstą patologią narządów rodnych. Najczęściej okazują się być zupełnie niegroźnymi torbielami czynnościowymi, ale w innych sytuacjach mogą świadczyć o dużo poważniejszych chorobach jajników, takich jak np. nowotwory czy endometrioza.

Jakie objawy mogą wskazywać na powstanie torbieli? Jakie jest prawidłowe postępowanie w przypadku jej wykrycia? Czym grozi torbiel na jajniku? Czy cysta i chore jajniki mogą utrudniać zajście w ciążę lub jej zagrażać?

Torbiele, często potocznie nazywane cystami na jajniku, mają postać pęcherzyków wypełnionych treścią płynną. Są one najczęściej efektem nieprawidłowości hormonalnych. Prawidłowo – w momencie owulacji – dochodzi do pęknięcia pęcherzyka Graafa w jajniku i uwolnienia z niego komórki jajowej.

Przeczytaj: Torbiel w zatoce, torbiele w zatokach – przyczyny, objawy, leczenie

Jeśli poziomy hormonów płciowych są zbyt niskie, może do niego nie dojść i wówczas niepęknięty pęcherzyk powiększa swoją objętość, wypełniając się płynem surowiczym i tworząc pęcherzykową cystę jajnika.

Czytaj również: Krwawienie owulacyjne – plamienie podczas owulacji

Fizjologicznie, po pęknięciu pęcherzyka Graafa i uwolnieniu komórki jajowej, przekształca się on w ciałko żółte, które – w przypadku braku zapłodnienia – stopniowo zanika. Czasem jednak tak się nie dzieje – wówczas we wnętrzu ciałka żółtego również zbiera się płyn surowiczy, tworząc torbiel ciałka żółtego, która też jest formą czynnościowej cysty na jajniku.

Pierwsze torbiele czynnościowe jajnika można zaobserwować już prenatalnie – u płodów żeńskich wskutek nadmiernej odpowiedzi gonad na hormony płciowe matki. Zanikają one po urodzeniu.

Kolejnym momentem, gdy często dochodzi do ich powstawania jest początek okresu dojrzewania, kiedy układ hormonalny dopiero dostosowuje się do nowych potrzeb. Przez cały okres rozrodczy kobiety nawet drobne zaburzenia hormonalne mogą prowadzić do powstawania torbieli czynnościowych na jajnikach.

Przeczytaj więcej na temat: Niski progesteron – leczenie, objawy, skutki

Torbiel jajnika – rodzaje

Torbiele jajników (cysty jajników) to różnego pochodzenia i różnej złośliwości twory, o pewnej charakterystycznej budowie. To rodzaj guza zbudowanego z torebki i otaczającej ją wolnej przestrzeni, którą najczęściej wypełnia płynna lub śluzowata zawartość.

Opis ten może odpowiadać zmianom o przeróżnej patogenezie, pochodzeniu i budowie histopatologicznej – bardziej lub mniej złośliwej.

Wśród najczęściej występujących torbieli na jajniku można wyróżnić poniższe.

• Torbiel skórzasta jajnika (dermoidalna) – to postać potworniaka dojrzałego, łagodnego nowotworu jajnika pochodzenia zarodkowego. W jej wnętrzu znajdują się tkanki, które normalnie występują w innych częściach ciała. Torbiel skórzasta zawiera gęstą łojową substancję i włosy, czasami znajdują się tam zęby, chrząstki, kości lub fragmenty tarczycy.
• Torbielakogruczolaki – są to guzy pochodzenia nabłonkowego o charakterze surowiczym lub śluzowym, tworzy je jedna lub para komór wypełnionych płynem. Ściany tego typu cysty na jajniku zazwyczaj są cienkie, czasami z obecnością brodawkowatych narośli. W większości przypadków są to zmiany łagodne, jednak u części pacjentek w nabłonku ściany torbieli pojawiają się komórki rakowe (wtedy mówi się już o torbielogruczolakoraku).
• Torbiel pęcherzyka jajnikowego – powstaje ona, gdy pęcherzyk nie pęka podczas procesu nieprawidłowego jajeczkowania. Tak powstała przestrzeń magazynuje płyn i powiększa się do różnych rozmiarów (do średnicy maksymalnie kilkunastu centymetrów). Większość torbieli tego typu samoistnie zanika lub pęka.
• Torbiel jajnika może rozwijać się w przebiegu zespołu policystycznych jajników. Są to wówczas małe (średnica to około 1 cm) przestrzenie płynowe, które układają się na obwodzie jajnika.
• U pacjentek diagnozowana jest także torbiel ciałka żółtego (znika samoistnie, nie stanowiąc większego zagrożenia) czy torbiel zastoinowa.
• Luteinowa torbiel jajnika to z kolei twór powstały z niepękniętego, zanikowego pęcherzyka jajnikowego. Może towarzyszyć patologiom z nadmierną produkcją gonadotropiny kosmówkowej (np. zaśniad groniasty lub rak kosmówki).

Czytaj również: Pęknięcie macicy – przyczyny, objawy, postępowanie

Torbiel jajnika a rak, endometrioza i zespół policystycznych jajników

Powstawanie licznych torbieli jest kryterium rozpoznania zespołu wielotorbielowatych jajników, zwanego także zespołem policystycznych jajników. Dochodzi do niego wskutek stymulacji żeńskich gonad, głównie przez nadmierne ilości męskich hormonów płciowych (zwłaszcza testosteronu), ale także przez nadmierne uwalnianie hormonu przysadkowego wpływającego na czynność gonad, czyli hormonu luteinizującego (LH).

Torbiel na jajniku – endometrioza

Tworzenie się zmian torbielowatych na jajniku może być także wynikiem endometriozy. Jest to stosunkowo częsta patologia, polegająca na obecności błony śluzowej macicy, czyli endometrium, poza jamą macicy. Może ona wnikać w mięsień macicy, do jajowodów, jajników, a także innych narządów jamy brzusznej i nie tylko.

Błona śluzowa odpowiada na comiesięczne zmiany hormonalne i w czasie miesiączki łuszczy się tak jak prawidłowe endometrium w jamie macicy. Niestety, krew nie może odpłynąć i dlatego tworzą się (np. w jajnikach) tzw. torbiele czekoladowe, wypełnione krwią.

Torbiel na jajniku po menopauzie i przed pokwitaniem

Torbiele, które tworzą się w okresie przedpokwitaniowym i pomenopauzalnym często świadczą o poważnych patologiach, ponieważ jajniki dziewczynek i starszych kobiet nie są cyklicznie stymulowane hormonalnie. W przypadku tego typu zmian w diagnostyce różnicowej należy wziąć koniecznie pod uwagę zmiany nowotworowe.

Szczególnie niebezpieczne są takie torbiele na jajniku, które w obrazie USG mają pogrubioną, nieregularną ścianę, wewnętrzne przegrody lub zwapnienia, a także wzmożone unaczynienie.

Torbiel jajnika – objawy – jak szybko rośnie?

Zakres objawów, jakie mogą dawać torbiele jajnika jest szeroki. Symptomy zależą oczywiście od przyczyny występowania zmian. Bardzo często są jednak niecharakterystyczne lub nie pojawiają się w ogóle, co jest powodem przypadkowego wykrywania torbieli na jajniku podczas badania ginekologicznego.

• Torbiele czynnościowe zazwyczaj przebiegają bezobjawowo. Mogą pojawić się bóle brzucha lub bóle pleców w okolicy krzyżowej lub wrażenie pociągania zlokalizowane w podbrzuszu. Jeżeli torbiel osiąga znaczne rozmiary charakterystyczne jest uczucie wypełnienia lub ucisku na pęcherz moczowy bądź odbytnicę. Występują także zaburzenia miesiączkowania (nieregularne miesiączki). Osiągają wielkość około 4 cm lub więcej i wchłaniają się po około 4 miesiącach samoistnie lub po podjęciu leczenia.
• W przebiegu torbieli endometrialnych może wystąpić bolesne miesiączkowanie. Ból miesiączkowy osiąga znaczne nasilenie, często pojawia się na kilka dni przed menstruacją. Krwawienie lub plamienie może także pojawić się poza miesiączką. Duża część kobiet ma także problemy z zajściem w ciążę. Charakterystyczne są również bolesne stosunki płciowe.
• Z kolei torbiele nowotworowe bardzo późno dają objawy. Zazwyczaj pacjentki zgłaszają się do lekarza zaniepokojone utratą masy ciała, powiększeniem obwodu brzucha lub problemami z oddawaniem moczu albo stolca.

Czym grozi torbiel na jajniku?

Stanem zagrażającym życiu kobiety jest pęknięcie torbieli jajnika, które związane jest z krwawieniem do jamy otrzewnej. W jego przebiegu występuje przede wszystkim ostry, bardzo silny ból zlokalizowany w podbrzuszu oraz nudności, wymioty, omdlenie i szybko pogarszające się samopoczucie pacjenta.

Diagnostyka torbieli jajnika

Ze względu na częsty brak objawów rozpoznanie torbieli jajnika jest zwykle przypadkowe i dokonuje się go podczas rutynowego badania USG. Lekarz może wówczas zlecić dodatkowe badanie poziomów hormonów płciowych (estrogenu, progesteronu), ale też hormonów przysadkowych wpływających na czynność jajników (hormon luteinizujący – LH oraz folikulotropowy – FSH).

W przypadku mnogich torbieli, jeśli ginekolog skłania się ku rozpoznaniu zespołu policystycznych jajników, zleca także dodatkowo pomiar stężenia androgenów.

Przy podejrzeniu zmian nowotworowych można także wykonać dodatkowo pomiar stężenia markera raka jajnika, czyli CA 125. Trzeba jednak pamiętać, że jest to czynnik nieswoisty i jego poziom rośnie także w wielu innych niż nowotwór patologiach, takich jak endometrioza czy stany zapalne.

Torbiel na jajniku a ciąża

Torbiel czynnościowa z reguły nie powoduje problemów z zajściem w ciążę i jej utrzymaniem. Problemem okazuje się natomiast przyczyna powstania torbieli, czyli zaburzenia hormonalne. Oczywiście wyjątkiem są tu duże torbiele, które uniemożliwiają prawidłowy rozwój płodu w jamie macicy.

Rozrastając się w tkance jajnika, torbiel może powodować uszkodzenie miąższu gruczołu i pęcherzyków jajnikowych – może zatem dojść do zmniejszenia liczby owulacji, dlatego decyzji o macierzyństwie nie należy odkładać na zbyt późno. Dodatkowo częstym problemem bywają nawracające cysty na jajniku, dlatego po ich zaniku lub usunięciu należy rozpocząć starania o dziecko.

Jeszcze inną sytuacją jest stan, kiedy torbiele w jednym jajniku są tak mnogie, że niezbędne jest usunięcie całej gonady. Oczywiście, jeśli drugi jajnik jest prawidłowy, kobieta ma szansę na zajście w ciążę.

Zajście w ciążę okazuje się natomiast często trudne u pacjentek z zespołem policystycznych jajników i endometriozą. Dlatego kobiety, które cierpią na te przypadłości, muszą być pod stałą kontrolą ginekologa.

Jak leczyć cystę jajnika – operacja czy leki?

Jak wygląda leczenie torbieli na jajniku? W przypadku najczęstszych torbieli czynnościowych nie włącza się z reguły żadnej terapii, ponieważ w większości przypadków po kilku cyklach dochodzi do samoistnego zaniku zmiany. Oczywiście, należy wówczas poddawać się częstszej niż zwykle kontroli ginekologicznej, aby sprawdzić, czy zmiana nie powiększa swoich rozmiarów i nie pojawiają się inne niepokojące objawy.

W przypadku dużej torbieli na jajniku lub gdy zmiana powoduje silne dolegliwości bólowe u pacjentki można rozważyć wdrożenie leczenia hormonalnego za pomocą środków antykoncepcyjnych, które spowodują wyrównanie gospodarki hormonalnej.

W przypadku, gdy torbiele są bardzo duże i nie zmniejszają się samoistnie ani pod wpływem leczenia hormonalnego, należy je usunąć – najczęściej metodą laparoskopową.

Podobnie postępuje się w przypadku torbieli czekoladowych w endometriozie. Bezwzględnie należy także usunąć każdą zmianę, którą podejrzewa się o powstanie na tle nowotworowym. Wówczas operacja torbieli jajników wykonywana jest z reguły metodą otwartą, nie laparoskopową, aby umożliwić dokładne obejrzenie wszelkich okolicznych tkanek w poszukiwaniu ewentualnych nacieków.

Usuwanie torbieli przeprowadza się także po to, by zapobiec ewentualnym powikłaniom. Jednym z nich jest pęknięcie torbieli jajnika, które może prowadzić do masywnego krwawienia wewnątrzbrzusznego, stanowiącego nawet zagrożenie życia. Innym powikłaniem jest skręcenie torbieli jajnika. Dochodzi wówczas do utrudnienia dopływu krwi do jajnika i jego martwicy.

Czytaj również: Skręt jajnika – przyczyny, objawy, rozpoznanie, leczenie