Rzadkie miesiączki – przyczyny, objawy, leczenie

Kiedy miesiączki można określić jako rzadko występujące?

Rzadko występujące miesiączki, czyli mówiąc językiem medycznym – oligomenorrhea, definiuje się jako miesiączki występujące rzadziej niż co 35 dni (licząc od pierwszego dnia krwawienia obu cykli). Miesiączki, które pojawiają się rzadziej niż 3 miesiące, to z kolei amenorrhea – czyli bardzo rzadkie cykle, względnie – całkowity zanik miesiączkowania.

Przyczyn tego stanu jest bardzo wiele. Dominują wszelkie rodzaju zaburzenia hormonalne, ale także wady anatomiczne, nowotwory, niewykształcone jajniki, zaburzenia genetyczne i różnicowanie płci. W każdym jednak przypadku, kiedy cyklu z pewnością nie można nazwać regularnym, należy zgłosić się na wizytę kontrolną do ginekologa, by ten mógł postawić rozpoznanie i rozpocząć leczenie.

Istnieje podział zaburzeń miesiączkowania, opracowany przez WHO, który dzieli je na siedem odrębnych kategorii, w zależności od ich pierwotnej przyczyny:

1. niewydolność podwzgórzowo-przysadkowa,
2. dysfunkcja osi podwgórze-przysadka,
3. pierwotna niewydolność jajników,
4. wady i uszkodzenia macicy,
5. guzy okolicy przysadkowej wydzielające prolaktynę,
6. dysfunkcja osi podwzgórze-przysadka połączona z hiperprolaktynemią,
7. guzy pourazowe, pozapalne i inne uszkodzenia okolicy podwgórzowo-przysadkowej.

Odchudzanie a rzadkie miesiączki

Najczęstszą przyczyną zaburzeń miesiączkowania o charakterze rzadkich miesiączek są dysfunkcje osi podwzgórze-przysadka, które mogą być spowodowane odchudzaniem (oraz wszelkimi innymi zaburzeniami odżywiania – anoreksja, bulimia), silnym, długotrwałym stresem, uprawianiem wyczynowo sportu. Duża utrata masy ciała i bardzo niski poziom tkanki tłuszczowej może doprowadzić nawet do całkowitego zaniku miesiączki.

Dzieje się tak, ponieważ organizm, do którego dostarcza się zbyt małej ilość kalorii, zaczyna „oszczędzać” energię. Oczywiście najpierw wyłączone zostają mniej ważne funkcje, z punktu widzenia przetrwania. Jest to mechanizm adaptacyjny organizmu – nie traci energii na funkcje rozrodcze. Minimalna ilość tkanki tłuszczowej do utrzymania prawidłowego cyklu miesiączkowego to 17%.

Przeczytaj też: Brak okresu przy tabletkach – o czym może świadczyć?

Zespół policystycznych jajników i rzadkie miesiączki

Zespół policystycznych jajników, czyli PCOS to kolejna, pod względem częstości występowania, przyczyna rzadkich miesiączek. Szacuje się, że cierpi na niego nawet 5-10% kobiet. Różnice wynikają głównie z różnych klasyfikacji, które uwzględniają inne kryteria rozpoznawania tego zaburzenia. Niemniej jednak, zespół policystycznych to przede wszystkich rzadkie miesiączki lub ich brak, nadmierna androgenizacja i charakterystyczny obraz jajników w USG.

Androgenizacja polega na występowaniu cech męskich u kobiety, takich jak pojawienie się męskiego owłosienia na ciele, trądzik, łysienie typu męskiego. Jest to jednak bardzo heterogenna grupa zaburzeń i nie wszystkie objawy są prezentowane przez jedną chorą. Oprócz defektów kosmetycznych i zaburzeń miesiączkowania, PCOS mogą towarzyszyć problemy metaboliczne i nieprawidłowa gospodarka lipidowa, a nawet cukrzyca.

Przeczytaj też: Bulimia – przyczyny, objawy, leczenie

Hiperprolaktynemia

Równie często jak z wyżej wymienionymi zaburzeniami, mamy do czynienia z hiperprolaktynemią. Nawet 40% kobiet z zaburzeniami miesiączkowania o charakterze oligomenorrhea czyli rzadko występujących miesiączek ma podwyższony poziom prolaktyny, a u 30% z nich pojawia się związany z nią mlekotok. Prawidłowy poziom prolaktyny w organizmie kobiety nie powinien przekraczać 20 ng/ml. Wyjątkiem jest oczywiście ciąża, gdzie norma przesuwa się do 200-300ng/ml.

Do patologicznych stanów, które mogą wywołać hiperprolaktynemię, należą guzy przysadki. Mikrogruczolaki definiuje się jako guzy do 1 cm, makrogruczolaki to wszystkie zmiany o większej średnicy. W przypadku ich obecności poziom prolaktyny osiąga ekstremalnie wysokie poziomy, rzędu kilkuset lub nawet kilku tysięcy.

Pierwszym objawem gruczolaka są przeważnie bóle głowy i ograniczenie pola widzenia. Guz przez swój rozprężający wzrost uciska bowiem na tzw. skrzyżowanie wzrokowe i upośledza normalne widzenie. Hiperprolaktynemię mogą wywołać nawet stosowane leki. Udowodnione działanie podwyższające poziom prolaktyny wykazują neuroleptyki, leki przeciwdepresyjne, przeciwwymiotne, estrogeny oraz przeciwbólowe leki opioidowe.

Tarczyca a miesiączka i rzadkie miesiączki

Zaburzenia w funkcjonowaniu gruczołu tarczowego i nieprawidłowe poziomy hormonu TSH i tyroksyny również mogą powodować zaburzenia miesiączkowania. W przypadku niedoczynności tarczycy, gdzie stężenia hormonów tarczycy są niskie, podwzgórze i przysadka stymulowane są do wydzielania większej ilości swoich hormonów (odpowiednio TRH i TSH), by kompensacyjnie zwiększyć poziom tyroksyny.

Niestety TRH, czyli hormon podwzgórza, pobudza też przysadkę do wydzielania prolaktyny. Tym samym towarzysząca niedoczynności tarczycy hiperprolaktynemia prowadzi do występowania rzadkich miesiączek. W przypadku nadczynności tarczycy może dojść do wielu zaburzeń miesiączkowania – rzadkich miesiączek, ale też miesiączek bardzo obfitych, czasem do ich zaniku.

Podwyższony metabolizm, który wynika z wysokich poziomów tyroksyny powoduje, że osoby chore w krótkim czasie tracą na wadze, mimo dobrego apetytu. Mechanizm zaburzeń miesiączkowania podobny jest więc jak do dysfunkcji podwzgórza, opisanej powyżej. Organizm „oszczędza” energię, więc wyłącza mniej ważne w tej sytuacji funkcje.

Badania jakie trzeba wykonać przy rzadkich miesiączkach

Typ zaburzeń miesiączkowania o charakterze rzadkich miesiączek uznaje się za normę przez dwa pierwsze lata po menarche – pierwszej miesiączce. Pierwsze cykle są przeważnie dłuższe i bezowulacyjne. Wydłużeniu ulega zwykle pierwsza faza cyklu – folikularna, jeśli oczywiście cykl cechuje się jakąkolwiek fazowością. Faza druga, lutropowa, jest z reguła stała.

Kiedy zaburzenia te utrzymują się u dziewcząt po 18. roku życia, należy szukać ich przyczyny i poczynić próby postawienia diagnozy. Zaczyna się przeważnie od zebrania wywiadu, oceny BMI, rozwoju drugorzędowych cech płciowych, hirsutyzmu (stopnia owłosienia ciała).

Warto zapytać o sposób odżywiania, tryb życia, czy miesiączki zawsze były nieregularne, czy coś mogło to spowodować. Niemniej ważna jest ocena parametrów hormonalnych. Istotne jest określenie poziomu prolaktyny i TSH, co znacznie zawęzi możliwe przyczyny zaburzeń. W dalszej kolejności oznacza się poziom FSH – jest to hormon przysadkowy, który odpowiada za poziom estrogenów i dojrzewanie pęcherzyków w jajniku.

Niski poziom FSH może oznaczać zaburzenia osi podwzgórze-przysadka, za wysoki – dysfunkcję jajników, z ich przedwczesnym wygasaniem włącznie. Warto oznaczyć też testosteron, który jest istotnym elementem w diagnozowaniu PCOS. Badania obrazowe jajników i macicy pozwalają wykryć też inne patologie, jak np. wady macicy.