Rak szyjki macicy a wirus brodawczaka (HPV)

Wirus HPV

Infekcja wirusem HPV jest czynnikiem inicjującym rozwój raka szyjki macicy. Nowotwór szyjki macicy może rozwinąć się u kobiet w każdym wieku. Najczęściej rozpoznaje się go u 40-latek. Jest to spowodowane niezbędnym odstępem czasu, jaki musi upłynąć od zakażenia do rozwoju patologicznych zmian w obrębie szyjki. Pomiędzy infekcją wirusem HPV a rozwojem raka szyjki macicy upływa zwykle 10-15 lat. Nie u wszystkich kobiet zainfekowanych wirusem, dojdzie do powstania nowotworu. Większość wczesnych zmian cofa się samoistnie. Jednak nie jest możliwe stwierdzenie, u kogo rozwinie się nowotwór ze 100 % pewnością, a u kogo nie. Z tego powodu konieczna jest regularna kontrola ginekologiczna, wczesne wykrywanie i leczenie zmian szyjki macicy.

Jak wskazują badania, infekcja HPV najczęściej jest przenoszona w wieku 20-24 lat, a więc w okresie dużej aktywności seksualnej. U kobiet niewspółżyjących seksualnie nie wykryto infekcji wirusem HPV. Także w grupie kobiet, które miały jednego partnera, znacząco mniejszy odsetek był zakażony wirusem HPV.

Typy wirusa HPV

Istnieje bardzo dużo typów wirusa HPV (brodawczaka ludzkiego). Jednak pośród nich możemy wyróżnić takie o dużej możliwości wywołania nowotworu, jak również takie o mniejszym ryzyku. Do pierwszej zaliczamy typ 16, 18, a także 31, 33, 35. Druga odpowiedzialna za łagodne zmiany w okolicy płciowo- odbytniczej- kłykciny kończyste - typ HPV 6, 11. Wirus brodawczaka ludzkiego atakuje komórki skóry i błon śluzowych. Infekcja tym patogenem doprowadza do powstania charakterystycznych wypustkowatych, brodawkowatych zmian, które początkowo są niezauważalne, ale z upływem czasu mogą uzyskać duże rozmiary.

Przyczyny raka szyjki macicy

Czynniki ryzyka rozwoju raka szyjki macicy:

• wczesne rozpoczęcie współżycia seksualnego,
• liczni partnerzy seksualni bądź kontakty seksualne z mężczyzną, który miał liczne partnerki,
• przewlekłe stany zapalne szyjki macicy - chlamydioza, rzeżączka, opryszczka narządów płciowych,
• długoletnie palenie papierosów,
• długoletnie stosowanie antykoncepcji hormonalnej,
• liczne ciąże i porody,
• choroby osłabiające funkcję układu odpornościowego - np. AIDS,
• leki immunosupresyjne - np. glikokortykosteroidy.

Mechanizm rozwoju raka szyjki macicy

Po infekcji wirusem HPV typu 16, 18, dochodzi do intensywnego namnażania się wirusa w komórkach szyjki macicy. Powstają charakterystyczne zmiany dla zainfekowanych komórek, które można wykryć w badaniu cytologicznym. Zwykle ten etap - replikacji wirusa - trwa 6-18 miesięcy. Najczęściej (u 80 % pacjentek) zmiany te cofają się samoistnie. Część dotkniętych komórek ulega dalszej przemianie prowadząc do zmian typu dysplazji (nieprawidłowe komórki w obrębie szyjki macicy). Wyróżniamy dysplazję małego i dużego stopnia. Te o mniejszym ryzyku złośliwienia mogą cofać się bez jakichkolwiek następstw. W przypadku 3-5 % wszystkich zainfekowanych kobiet dochodzi do postępu dysplazji do postaci raka szyjki macicy.

Badania na obecność infekcji HPV

W ostatnim czasie zyskały na popularności badania wykrywające materiał genetyczny wirusa HPV w organizmie kobiety. Umożliwiają one precyzyjne wykrycie określonych typów wirusa, ze szczególnym naciskiem na obecność tych, o możliwej złośliwości.

Dostępne są 2 typy badań:

• jedno wskazuje na obecność infekcji na każdym etapie bez różnicowania zaawansowania choroby,
• z kolei drugie - potwierdza długotrwałą obecność wirusa i duże ryzyko rozwoju raka.

Według Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego zaleca się rozpoczęcie wykonywania badań cytologicznych u każdej kobiety 3 lata od rozpoczęcia współżycia seksualnego, ale nie później niż w 30 roku życia.

Badanie cytologiczne polega na pobraniu komórek z szyjki macicy i sprawdzeniu ich pod kątem charakterystycznych zmian dla infekcji wirusem HPV. W przypadku stwierdzenia patologii i w zależności od nasilenia zmian, wykonuje się badanie potwierdzające. Przy małym zaawansowaniu preferuje się wykonanie kolposkopii. Można także wykonać cytologię w odstępie 6 miesięcy bądź badanie genetyczne na obecność wirusa HPV. Z kolei zmiany wskazujące na długotrwałą infekcję wskazują na konieczność diagnostyki histopatologicznej wycinka zmiany.

W przypadku braku nieprawidłowości w obecnym badaniu cytologicznym, jak również wykluczenie czynników ryzyka raka szyjki macicy, zaleca się regularne kontrole cytologiczne co 3 lata. Jeżeli stwierdza się czynniki ryzyka takie jak leczenie immunosupresyjne, zakażenie wirusem HPV wysokiego ryzyka, stan po wyleczeniu zmian przedrakowych w obrębie szyjki macicy, stanowi to wskazanie bo badań cytologicznych co rok.

Szczepienia przeciwko infekcji HPV

Obecnie dostępne są 2 preparaty do szczepienia przeciwko infekcji wirusem HPV. Są one stosowane wyłącznie profilaktycznie, co oznacza, że nie można ich użyć w przypadku stwierdzenia infekcji u kobiety.

1. Jedna szczepionka zawiera składniki skierowane przeciwko 4 typom wirusa brodawczaka - 6, 11 i 16, 18. Oznacza to, że ma chronić zarówno przed rozwojem zmian złośliwych -raka szyjki macicy, jak łagodnych -kłykcin kończystych w różnych obszarach ciała. Przeznaczona jest dla nastolatek w wieku 12 lat. Wykonuje się ją w cyklu 3 szczepień.
2. Drugi preparat skierowany jest przeciwko 2 typom wirusa - 16, 18, a więc z założenia ma chronić przed rozwojem infekcji złośliwej.

Warto dodać, że szczepienie to, nie zmienia wskazań do wykonywania badań cytologicznych.

Wirus HPV jest czynnikiem o znaczącej roli w rozwoju raka szyjki macicy. Liczne badania nad mechanizmami rozwoju infekcji wirusem brodawczaka ludzkiego, umożliwiły powstanie kolejnych metod jej wykrywania. Połączenie kilku typów badań, począwszy od przesiewowych cytologii, poprzez kolposkopię i testy genetyczne na obecność w organizmie kobiety wirusa HPV, umożliwiają skuteczne wykrywanie infekcji, stanów przedrakowych i wczesnych postaci raka. Z punktu widzenia możliwości leczenia, najważniejsze w tym momencie staje się objęcie badaniami cytologicznymi jak największej liczby pacjentek. Wart podkreślenia jest fakt, że wczesne wykrycie pozwala zastosować mniej obciążające leczenie i pełne wyzdrowienie.