Przyczyny braku owulacji – jakie można wymienić?

Kiedy owulacja jest prawidłowa?

Każdy prawidłowy cykl miesiączkowy składa się z kilku etapów. Tuż po krwawieniu miesiączkowym, który uważa się za początek cyklu, następuje faza folikularna, inaczej pęcherzykowa. Dochodzi podczas niej w jajniku do powstawania i wzrastania pęcherzyków jajnikowych, a w macicy – proliferacja (wzrost) endometrium – błony śluzowej macicy.

Za przemiany w jajniku i endometrium odpowiadają hormony wydzielane przez przysadkę mózgową – FSH (hormon folikulotropowy) oraz LH (hormon luteotropowy). Wraz z podwzgórzem, które z kolei pobudza lub hamuje funkcje przysadki, tworzą oś podwzgórze-przysadka-jajnik. Jajnik, stymulowany przez przysadkę, wydziela estrogeny i progesteron. Wysoki poziom estrogenów, wytwarzanych przez pęcherzyk dominujący, powoduje tzw. pik LH – bardzo wysokie wydzielanie hormonu LH przed przysadkę. Skutkuje to pęknięciem pęcherzyka Graafa i jajeczkowaniem – owulacją. Ten skomplikowany i zależy od wielu hormonów mechanizm, jeżeli funkcjonuje prawidłowo, kobieta jest płodna i może dojść do zapłodnienia.

Czytaj również: Krwawienie owulacyjne – plamienie podczas owulacji

Jak rozpoznać owulację? Jakie są objawy owulacji?

W przypadku cykli regularnych, zdecydowanie łatwiej jest określić moment występowania owulacji. Kiedy owulacja występuje? Ma ona miejsce w połowie cyklu, między fazą folikularną a fazą proliferacyjną. Faza proliferacyjna ma za zadanie przygotować endometrium (błonę śluzową macicy) do przyjęcia zapłodnionej komórki jajowej.

Dominującym hormonem tej fazy jest progesteron produkowany przez ciałko żółte – pozostałość po pękniętym pęcherzyku Graafa. Tuż przed owulacją temperatura ciała wzrasta o około 1–1,5 stopnia. Ma to miejsce około 24 godziny przed owulacją. Wydzielina z pochwy zmienia się – staje się obfita, rozciągliwa; ma przezroczysty lub opalizujący kolor. Jest to tzw. śluz owulacyjny, tworzący doskonałe środowisko dla poruszających się w kierunku macicy plemników.

Przeczytaj więcej na temat: Niski progesteron – leczenie, objawy, skutki

Część z kobiet odczuwa moment owulacji jako dość bolesne kłucie w podbrzuszu po prawej lub lewej stronie, w zależności od jajnika, w którym doszło do uwolnienia pęcherzyka. Są to mimo wszystko pośrednie objawy, mogące jedynie sugerować owulację. W przypadku problemów z zajściem w ciążę, jednym z pierwszych metod diagnostyki jest monitoring owulacji. Pacjentka przychodzi regularnie na ocenę ultrasonograficzną, podczas której ginekolog dokonuje pomiaru grubości endometrium i średnicy pęcherzyków jajnikowych. Pęcherzyk o średnicy 20 mm ma odpowiednią wielkość i prawdopodobnie ulegnie pęknięciu. Dowodem na przebytą owulację jest obecność ciałka żółtego w jajniku. Mimo wszystko są to tylko pośrednie dowody, mogące sugerować przebytą owulację. Jedynym pewnym dowodem jest ciąża.

Zachęcamy do odwiedzenia naszego kalkulatora dni płodnych i owulacji.

Brak owulacji a policystyczne jajniki

Najczęstszą przyczyną braku owulacji jest zespół policystycznych jajników. Jest to też najczęstszy powód zaburzeń miesiączkowania u kobiet w wieku reprodukcyjnym. PCOS jest grupą różnych zaburzeń; chociaż obecne kryteria rozpoznania tego zespołu wyróżniają:

• oligomenorrhea lub amenorrhea, czyli rzadkie miesiączkowanie lub brak miesiączkowania;
• hiperandrogenizm lub hiperandgrogenemia – nadmierny wpływ męskich hormonów na czynność jajnika;
• charakterystyczny obraz jajników w USG.

Jako rzadkie miesiączkowanie określa się miesiączki rzadziej niż co 35 dni, a brak miesiączki – nie wystąpienie krwawienia dłużej niż przez 3 miesiące (90 dni). Hiperandrogenizm to objawy nadmiaru męskich hormonów płciowych – najczęściej dokuczliwe jest nadmierne owłosienie ciała, trądzik, wypadanie włosów.

Hiperandrogenizm to z kolei podwyższone stężenie androgenów we krwi, ale bez widocznych cech androgenizacji. Jako policystyczny określa się jajnik, w którym występują liczne, drobne pęcherzyki, a brak jest jednego dominującego, który rozwijałby się w kierunku pęcherzyka owulacyjnego. Jajniki policystyczne są powiększone, a wynika to z jednej strony z dużej liczby pęcherzyków, a z drugiej – z nadmiaru tkanki łącznej. W wyniku resorbowania pęcherzyków, w których nie doszło do owulacji, po każdym następnym cyklu dochodzi w nich do włóknienia. Dlatego w wielu przypadkach owulacja jest utrudniona lub dochodzi do braku owulacji ze względu na grubą torebką włóknistą, otaczającą jajnik.

Zespół PCOS leczy się w zależności od tego, co stanowi w danym momencie największy problem dla kobiety. Jeżeli jest to nadmierne owłosienie (hirsutyzm) to lekarz przepisuje zwykle tabletki antykoncepcyjne, zawierające jako składową progestagenną taki hormon, który dodatkowo działa antyandrogennie. Jeżeli problemem jest brak owulacji i niemożność zajścia w ciążę – leki stymulujące owulację – cytrynian klomifenu, gonadotropiny. W przypadku brak reakcji na leczenie farmakologiczne proponuje się leczenie operacyjne – laparoskopię. Podczas tego zabiegu wykonuje się elektrokauteryzację, czyli nakłucia jajników, ułatwiające owulację. Inną metodą jest częściowa klinowa resekcja jajników, polegająca na usunięciu nadmiaru tkanki włóknistej.

Przeczytaj też: Brak okresu przy tabletkach – o czym może świadczyć?

Przyczyna braku owulacji – niewydolność osi podwzgórze-przysadka

Kolejną, dość częstą przyczyną braku owulacji jest dysfunkcja lub niewydolność osi podwzgórze-przysadka. Zahamowanie aktywności podwzgórza powoduje upośledzenie wydzielania hormonów przez przysadkę. Istnieje wiele powodów, które doprowadzają do takie stanu:

• intensywne odchudzanie, prowadzące do znacznej utraty masy ciała,
• intensywne, wyczerpujące treningi,
• przewlekły stres,
• przemęczenie, przepracowanie,
• zaburzenia odżywiania, takie jak anoreksja, bulimia.

Powyższe sytuacje wprowadzają organizm w stan zwiększonego pobudzenia, gotowości; walki o przetrwanie. Wyłączone zostają więc mniej potrzebne funkcje. Organizm nie może sobie pozwolić na wyłączenie funkcji układu krążenia, oddechowego czy pracy mięśni, dlatego w pierwszej kolejności upośledzona zostaje funkcja układu rozrodczego. Efeketm jest między innymi brak owulacji.

Dostarczanie organizmowi mniejszej energii, niż sam spala, doprowadza do wystąpienia deficytu energetycznego. Wśród trenujących kobiet, zwłaszcza w dyscyplinach wymagających niskiej masy ciała (balet, łyżwiarstwo figurowe, akrobatyka) lub w dyscyplinach wytrzymałościowych triatlon, biegi długodystansowe, kolarstwo), zaburzenia miesiączkowania i brak owulacji występuje najczęściej. Wyróżnia się nawet osobne schorzenie, zwane triadą sportsmenek:

• zaburzenia owulacji i miesiączkowania,
• osteoporoza,
• zaburzenia odżywiania.

Osteoporoza wynika także z zaburzeń hormonalnych, ponieważ zmniejszone stężenie estrogenów odpowiada za utratę masy kostnej. Przywrócenie cykli owulacyjnych polega jednocześnie na próbie regulacji cykli poprzez terapię hormonalną, imitującą naturalny cykl miesiączkowy, jak i leczeniu zaburzeń odżywiania, zbilansowanej diecie.

Czytaj również: Faza lutealna – co to? Objawy, kiedy występuje, ile trwa?

Hiperprolaktynemia – częsta przyczyna braku owulacji

Dość często brak owulacji jest spowodowany zbyt wysokim poziomem prolaktyny. Prolaktyna jest hormonem wydzielanym przez przysadkę, jej poziom jest wyższy u kobiet, ale fizjologicznie podwyższone stężenia występują też:

• nad ranem,
• w czasie ciąży,
• podczas okresu laktacji,
• po stosunku płciowym,
• w ćwiczenia fizycznych.

Podwyższony poziom prolaktyny może wynikać też z długotrwałego stresu. Bardzo wysokie poziomy prolaktyny mogą wynikać z obecności gruczolaka przysadki, który w sposób niekontrolowany wydziela duże ilości tego hormonu. Diagnostyka polega na testach hormonalnych, a w przypadku podejrzenia gruczolaka – badaniu obrazowym, jakim jest rezonans magnetyczny. Gruczolaka przysadki, w tym przypadku nazywanym prolaktinoma, można z powodzeniem leczyć farmakologicznie. Dostępnymi lekami jest bromokryptyna, chinagolid, kabergolina. Również hiperprolaktynemię spowodowaną innymi czynnikami leczy się wyższej wymienionymi preparatami.