Płyn w zatoce Douglasa (płyn w zagłębieniu maciczno-odbytniczym)

Czym jest zatoka Douglasa?

Zatoka Douglasa, zwana również zagłębieniem lub zachyłkiem odbytniczo-macicznym, jest anatomiczną przestrzenią położoną w tylnej części miednicy mniejszej kobiety. Lokalizuje się między tylną ścianą macicy, częścią nadpochwową szyjki macicy, sklepieniem tylnym pochwy a przednią ścianą odbytnicy. W warunkach fizjologicznych mówi się, że zatoka Douglasa jest wolna, tzn. nie zawiera płynu lub mas tkankowych.

Obecność śladu płynu w zatoce Douglasa może świadczyć o dopiero co przebytym jajeczkowaniu (owulacji) i zazwyczaj w takim przypadku również nie ma powodu do niepokoju. Większa objętość płynu w zagłębieniu odbytniczo-macicznym może być uwidoczniona w trakcie USG przezpochwowego (transwaginalnego). Zawsze należy ustalić, jaki rodzaj wydzieliny znajduje się w zatoce Douglasa – krwisty płyn, płyn otrzewnowy (puchlinowy), ropa itp. W tym celu często wykonuje się diagnostyczne nakłucie zachyłka odbytniczo-macicznego w celu uzyskania materiału do badania i określenia prawdopodobnej przyczyny gromadzenia płynu w zatoce Douglasa.

Przeczytaj: Torbiel w zatoce, jak leczyć torbiele zatok?

Przyczyny gromadzenia płynu w zatoce Douglasa

Obecność krwistego niekrzepnącego płynu w zatoce Douglasa może być wynikiem:

• krwawienia do jamy brzusznej z narządów miednicy mniejszej,
• pęknięcia ciąży pozamacicznej (ektopowej),
• pęknięcia torbieli jajnika,
• obecności ognisk endometriozy otrzewnej.

Duże ilości płynu puchlinowego (otrzewnowego) mogą znajdować się m.in. w zatoce Douglasa z powodu:

• nowotworu żeńskich narządów płciowych (rak jajnika, jajowodu, trzonu i szyjki macicy),
• marskości wątroby,
• niewydolności krążenia.

Stwierdzenie płynu ropnego może przemawiać za:

• stanem zapalnym miednicy małej (np. infekcją przydatków) lub jamy brzusznej (np. zapalenie otrzewnej, jelit).

Diagnostyczne nakłucie zatoki Douglasa

Nakłucie zatoki Douglasa jest prostą inwazyjną metodą, szczególnie przydatną do rozpoznawania krwawienia do jamy otrzewnej z narządów miednicy mniejszej oraz wykrywania pękniętej ciąży pozamacicznej. Zabieg wykonuje się w znieczuleniu ogólnym w warunkach szpitalnych. Nakłucia zagłębienia odbytniczo-macicznego dokonuje się z dojścia przez pochwę kobiety przy pomocy strzykawki o pojemności 20 ml oraz igły o długości min. 20 cm i średnicy 1,5 mm. Po założeniu wzierników, lekarz ginekolog wprowadza przez tylne sklepienie pochwy igłę do zatoki Douglasa, a następnie aspiruje jej treść do strzykawki.

Niekiedy nakłucie zachyłka odbytniczo-macicznego wykonuje się pod kontrolą ultrasonograficzną, aby uniknąć ryzyka nakłucia dużych naczyń miednicy mniejszej. Po wycofaniu igły zawartość strzykawki jest dokładnie oceniana pod kontrolą wzroku. Uzyskany materiał można również przekazać do badania cytologicznego lub bakteriologicznego. Stwierdzenie fragmentów skrzepów lub krwistego niekrzepnącego płynu może przemawiać za krwawieniem do jamy otrzewnej z pękniętej ciąży pozamacicznej. Stan taki, przy współistnieniu objawów klinicznych, laboratoryjnych i ultrasonograficznych, stanowi wskazanie do przeprowadzenia operacji usunięcia pękniętej ciąży ektopowej, najczęściej metodą laparoskopową.

Brak treści uzyskanej z nakłucia zatoki Douglasa nie wyklucza krwawienia do jamy otrzewnej lub istnienia ciąży pozamacicznej, zwłaszcza, gdy dolegliwości sugerują podrażnienie otrzewnej przez krew. Krwawienie może być bowiem minimalne lub w obrębie zagłębienia odbytniczo-macicznego występują zrosty pozapalne uniemożliwiające pobranie materiału do badania. Obecność krwistego płynu w zatoce Douglasa może również świadczyć o występowaniu ognisk endometriozy. Krwista zawartość zagłębienia odbytniczo-macicznego może ulec nadkażeniu bakteryjnemu, pogarszając dolegliwości chorej na endometriozę. Leczenie obejmuje odessanie zhemolizowanej krwi z zatoki Douglasa i laparoskopowe usunięcie ognisk endometriozy.

Przeczytaj: Torbiel w zatoce, jak leczyć torbiele zatok?

Badanie cytologiczne płynu z zatoki Douglasa

Stwierdzenie zwiększonej ilości płynu otrzewnowego w zatoce Douglasa może być wystarczającym powodem do zachowania czujności onkologicznej. Pobrany w trakcie nakłucia zagłębienia odbytniczo-macicznego płyn puchlinowy należy przekazać do badania cytologicznego w celu potwierdzenia lub wykluczenia tła nowotworowego. Stwierdzenie obecności komórek nowotworowych w płynie z jamy otrzewnej stanowi cenną informację dla lekarza, gdyż może sugerować powstanie pierwotnego nowotworu złośliwego żeńskich narządów płciowych.

U kobiet, u których rozpoznano w przeszłości nowotwór z tej grupy i zostały one poddane leczeniu operacyjnemu objaw ten może świadczyć o wznowie choroby nowotworowej. Zazwyczaj występowanie komórek nowotworowych w płynie otrzewnowym wiąże się z dużym zaawansowaniem raka żeńskich narządów płciowych, a ich ilość wzrasta wraz z rozwojem choroby nowotworowej, co stanowi niekorzystny czynnik prognostyczny u tych chorych. Należy zaznaczyć, że badanie cytologiczne płynu z jamy otrzewnej jest jedynie metodą pomocniczą w wykrywaniu nowotworów złośliwych jajnika, jajowodu, trzonu i szyjki macicy.

Badanie cytologiczne osadu płynu z zatoki Douglasa może również ujawnić zwiększoną ilość komórek zapalnych, które pojawiają się w różnych stanach zapalnych narządów miednicy mniejszej. Wreszcie zwiększona ilość płynu otrzewnowego w zatoce Douglasa może być rezultatem innych chorób, np. marskości wątroby czy niewydolności krążenia.

Czytaj również: Pęknięcie macicy – przyczyny, objawy, postępowanie

Kiedy zgłosić się do lekarza?

Do lekarza powinny się w pierwszej kolejności zgłosić Pacjentki, które oprócz zwiększonej ilości płynu w jamie Douglasa zauważyły następujące dolegliwości:

• pobolewania brzucha,
• bolesne stosunki płciowe,
• krwawienie z dróg rodnych niezwiązane z miesiączką, krwawienia kontaktowe,
• nudności, wymioty,
• szybkie powiększanie się obwodu brzucha,
• gorączka, dreszcze,
• utrata masy ciała.