Zespół metaboliczny – dieta i jadłospis w zespole X – jakie są zasady?

Czym jest zespół polimetaboliczny?

Zespół polimetaboliczny, zwany również zespołem X lub zespołem metabolicznym, to poważny problem zdrowotny występujący głównie w krajach rozwiniętych i rozwijających się. W Polsce szacuje się, że dotyka on ponad 25 proc. osób dorosłych.

Jego rozpoznanie wiąże się z wysokim ryzykiem rozwoju chorób, takich jak cukrzyca typu 2, zaburzenia hormonalne, choroba niedokrwienna serca, zawał, udar czy upośledzenia funkcji nerek i wątroby. Warto wiedzieć, że w leczeniu zespołu metabolicznego ogromną rolę odgrywa prawidłowa dieta oraz aktywność fizyczna.

Zespół metaboliczny nie jest odrębną jednostką chorobową. Stanowi raczej grupę czynników ryzyka podnoszących prawdopodobieństwo wspomnianych wyżej schorzeń.

Zobacz również: Azotyn sodu E250 – czy jest szkodliwy?

Jak rozpoznać zespół metaboliczny

Do jego rozpoznania niezbędne jest wystąpienie u pacjenta otyłości brzusznej oraz przynajmniej dwóch z następujących kryteriów zespołu metabolicznego:

• stężenie trójglicerydów we krwi powyżej 150 mg/dl,
• stężenie cholesterolu HDL we krwi u kobiet < 50 mg/dl, a u mężczyzn < 40 mg/dl,
• wartości stężenia glukozy we krwi na czczo > 100 mg/dl lub leczenie cukrzycy typu 2,
• ciśnienie tętnicze krwi > 130/85 mm Hg lub leczenie nadciśnienia tętniczego.

W celu określenia, czy waga pacjenta jest prawidłowa, stosuje się wskaźnik masy ciała zwany w skrócie BMI. By go obliczyć, należy podzielić wagę wyrażoną w kilogramach przez wzrost wyrażony w metrach podniesiony do kwadratu.

Wartości wskaźnika BMI > 30 oznaczają występowanie otyłości. Chcąc określić lokalizację tkanki tłuszczowej, a tym samym typ choroby, należy wykonać pomiar obwodu talii. Wyniki przekraczające 80 cm u kobiet i 94 cm u mężczyzn wskazują na obecność otyłości brzusznej.

Czytaj również: HOMA-IR – wskaźnik insulinooporności i hiperinsulinemii

Zespół metaboliczny – dieta

Odpowiednio skomponowana dieta stanowi jeden z ważnych elementów leczenia zespołu X. Można za jej pomocą nie tylko zredukować wagę ciała, ale również poprawić parametry metaboliczne, takie jak stężenie glukozy we krwi, poziom trójglicerydów i cholesterolu oraz ciśnienie tętnicze.

Najważniejszym zadaniem leczenia żywieniowego jest zmniejszenie ilości wisceralnej tkanki tłuszczowej zlokalizowanej w obrębie talii pacjenta (otyłość brzuszna, wisceralna). Należy wiedzieć, że tłuszcz ten nie pełni tylko roli zapasowej.

Podkreśla się jego dużą aktywność w zakresie produkcji substancji o charakterze hormonów oddziałujących nawet na odległe narządy organizmu. To z tego powodu za niezwykle niebezpieczną i powiązaną z wyższym ryzykiem chorób cywilizacyjnych uważa się otyłość typu jabłko.

Dieta na zespół X ma więc pomóc zredukować wagę ciała oraz zmniejszyć obwód talii do wartości uznanych za prawidłowe. Optymalnym celem jest uzyskanie BMI w zakresie poniżej 25 kg/m². Jednak w większości przypadków pożądany będzie spadek przynajmniej około 5–10 proc. wyjściowej wagi.

Pozwala to uzyskać poprawę w zakresie wrażliwości tkanek na insulinę i przez to – lepszą kontrolę glikemii, wartości poziomów lipidów we krwi oraz obniżenie ciśnienia tętniczego.

Dodatkowym działaniem odpowiednio skomponowanej diety na zespół polimetaboliczny jest dostarczenie dużej ilości substancji o właściwościach antyoksydacyjnych. Przeciwdziałają one stanom zapalnym, wzmacniają naczynia krwionośne i poprawiają ogólną kondycję organizmu.

Jadłospis w zespole metabolicznym powinien być planowany indywidualnie w oparciu o: zapotrzebowanie energetyczne, współistniejące problemy zdrowotne oraz preferencje żywieniowe.

Zespół metaboliczny – jadłospis – czego nie jeść?

W diecie w zespole polimetabolicznym należy zwrócić szczególną uwagę na spożycie składników pokarmowych, takich jak nasycone kwasy tłuszczowe, kwasy tłuszczowe typu trans, cukier, fruktoza, czyli cukier owocowy i sól.

Ich wysoka konsumpcja stanowi czynnik ryzyka rozwoju otyłości i towarzyszących jej chorób metabolicznych. Dlatego jadłospis w zespole X powinien obejmować ograniczenie spożycia:

• tłustych mięs, wędlin i przetworów mięsnych,
• tłustego nabiału oraz masła,
• tłuszczu kokosowego,
• wypieków cukierniczych typu ciasta z kremem, krakersy, ciasteczka,
• słodyczy (cukierki, batony, czekolady),
• przekąsek typu chipsy, paluszki,
• produktów smażonych w głębokim tłuszczu,
• słodzonych napojów gazowanych i niegazowanych,
• pokarmów typu fast food,
• soli oraz przypraw, które ją zawierają, np. typu „maggi”, kostek rosołowych,
• pokarmów słonych typu solone śledzie, konserwy, kiszonki, zupki chińskie,
• produktów zawierających syrop glukozowo-fruktozowy typu ketchup, soki do rozcieńczania, jogurty i serki owocowe, niektóre produkty light,
• alkoholu.

Wykluczenie źródeł żywności przetworzonej, wysokokalorycznej ułatwia zmniejszenie ilości przyjmowanej energii. Wpływa także korzystnie m.in. na stan skóry, włosów i paznokci oraz dobre samopoczucie i koncentrację.

Dieta w zespole metabolicznym – co jeść?

W zespole polimetabolicznym znaczenie poza kalorycznością diety ma również jakość konsumowanych produktów. Do składników pokarmowych sprzyjających obniżaniu ryzyka rozwoju wspomnianych wcześniej chorób należą m.in.: błonnik, kwasy tłuszczowe omega-3, wapń, związki o działaniu antyoksydacyjnym.

Jadłospis na zespół metaboliczny powinien uwzględniać:

• dostosowaną do poziomu energii ilość produktów zawierających węglowodany złożone, takie jak pełnoziarniste pieczywo, płatki zbożowe, grube kasze, pełnoziarniste makarony, ryż;
• źródła błonnika rozpuszczalnego w wodzie, takie jak płatki owsiane, kasza i płatki jęczmienne, gruszki, jabłka, śliwki, brokuły, brukselka, marchew;
• różnokolorowe warzywa i owoce sezonowe spożywane przede wszystkim na surowo (jeśli nie ma przeciwwskazań) oraz po obróbce termicznej (pieczone, gotowane, przecierane);
• chude mięsa, takie jak indyk, królik, cielęcina;
• ryby (w tym tłuste ryby morskie, np. makrela, śledź, łosoś);
• orzechy i pestki – szczególnie orzechy włoskie i siemię lniane, spożywane w kontrolowanych ilościach;
• oleje roślinne takie jak oliwa z oliwek, olej rzepakowy, lniany, z orzechów włoskich, konsumowane na surowo, jako dodatek do dań;
• produkty nabiałowe o ograniczonej zawartości tłuszczu, takie jak np. jogurty, kefiry, maślanki, spożywane 2–3 razy dziennie;
• wodę mineralną niegazowaną, średniozmineralizowaną, herbaty niefermentowane i półfermentowane, np. zielone, białe;
• rośliny strączkowe – fasola, ciecierzyca, soja, soczewica;
• pokarmy wzbogacane w fitosterole, np. margaryny, nabiał;
• zioła mogące zastępować sól w posiłkach – lubczyk, oregano, bazylia, tymianek, czubryca.

Ilość spożywanego pokarmu powinna korespondować z określoną wartością energetyczną, tak by za pomocą osiąganego deficytu dochodziło do redukcji wagi ciała. Pomimo ograniczenia ilości kalorii jadłospis musi pokrywać zapotrzebowanie na wszystkie składniki regulacyjne – witaminy oraz minerały.

Zespół polimetaboliczny – dieta – zasady

Zalecenia żywieniowe kierowane do osób z zespołem metabolicznym można ująć w postaci kilku prostych wskazówek żywieniowych. Należy spożywać regularne posiłki, których ilość powinna być dostosowana do trybu życia. Przede wszystkim trzeba ograniczyć konsumpcję: pokarmów typu fast food, soli, słodyczy, alkoholu, tłustych mięs i nabiału.

Zaleca się także spożywanie przynajmniej pół kilograma różnokolorowych warzyw i owoców (z przewagą tych pierwszych) oraz wypijanie minimum 1,5 litra płynów z dużym udziałem niegazowanej wody mineralnej średniozmineralizowanej.

Czytaj również: Insulinooporność – co to jest? Objawy insulinooporności

Należy sięgać po pełnoziarniste produkty zbożowe, a także używać ziół do przyprawiania potraw. Posiłki z kolei najlepiej przygotowywać, stosując techniki takie jak gotowanie na parze, w wodzie, pieczenie bez tłuszczu oraz duszenie bez obsmażania.

W diecie przy zespole metabolicznym dobrze jest uwzględnić rośliny strączkowe i tłuste ryby morskie. Zalecane jest również spożywanie kontrolowanych ilości olejów roślinnych, orzechów i pestek.

Do modeli żywienia zalecanych w przypadku wystąpienia zespołu X należą dieta śródziemnomorska oraz DASH. Ważnym elementem leczenia jest także regularna, dostosowana do aktualnego stanu zdrowia codzienna aktywność fizyczna.

Zespół metaboliczny (polimetaboliczny) – obejrzyj film

Zespół metaboliczny – wypowiedź lekarza kardiologa